Η μετανεωτερική Βαβέλ
Η μετακοινωνία και η μετατεχνολογική φάση εξέλιξης
Μέρος δεκατοτρίτο [συνέχεια από το προηγούμενο]
Ο Condorcet, που γεννήθηκε το 1743, είκοσι τρία χρόνια πριν από τον Malthus, δεν υπήρξε μόνο ο γνωστός αγωνιστής υπέρ των δικαιωμάτων του ανθρώπου, αλλά και ο πρώτος που εφάρμοσε το λογισμό των πιθανοτήτων και τη στατιστική μέθοδο στη μελέτη των κοινωνικών φαινομένων, ιδρύοντας έτσι την «κοινωνική μαθηματική». Ο Condorcet ήθελε με όλα αυτά να υπολογίσει τον ρόλο των διαφόρων περιβαλλοντικών παραγόντων και των κοινωνικών πρακτικών στις παραμέτρους του πληθυσμού (διάρκεια ζωής, κατανομή των φύλων κ.α., ακόμη και στις «ηθικές ιδιότητες»). Προπαντός όμως, κατά τον Andrè Bèjin, ο Condorcet άνοιξε τον δρόμο στον «δημοκρατικό ευγονισμό», τον οποίο ορίζει ως «ένα βιοπολιτικό σχέδιο βελτίωσης του ανθρώπινου είδους στο πλαίσιο των εθνών, σχέδιο που θα εφαρμοστεί προς όφελος του πλήθους των πολιτών, με σεβασμό των δικαιωμάτων του ανθρώπου και υπό τη φωτισμένη διεύθυνση ενός επιστημονικού κλήρου, που θα δρα ως παιδαγωγός του λαού».
Από το 1905 και μετά ιδρύθηκαν εταιρείες ευγονικής σε πολλές χώρες, στη Γερμανία, στις ΗΠΑ, σε όλες τις σκανδιναβικές χώρες, στην Τσεχοσλοβακία, στη Ρουμανία, στην ΕΣΣΔ κ.λπ. Το πρώτο διεθνές συνέδριο ευγονικής διεξήχθη στο Λονδίνο το 1912. Παντού οι ευγονιστές διακατέχονταν από την έμμονη ιδέα να αποσπάσουν την κρατική συναίνεση, ώστε να ληφθούν μέτρα. Εν τω μεταξύ, χάρη στις δεδηλωμένες πλέον ως επιστημονικές βάσεις της βελτίωσης του είδους, η επιλεκτική διαδικασία ακολούθησε διαφορετική πορεία ήδη από τις αρχές του αιώνα μας. Δεν θα θυσιάζονται πλέον αμέσως όσα νεογέννητα κρίνονται δύσμορφα ή ελαττωματικά. Σύμφωνα με μια σιωπηρή σύμβαση, που άφηνε μεγάλα περιθώρια στην κρίση των γονιών, η επιλογή γίνεται πια ορθολογική. Κατά πρώτον, δεν έχει αντικείμενο τη θυσία των παιδιών, αλλά την αποτροπή της γέννησής τους. Αυτή ήταν και η πρώτη ερμηνεία που δόθηκε από την προγνωστική ιατρική.
Στις ΗΠΑ, από το 1907 μέχρι το 1940, τριάντα τρεις πολιτείες θέσπισαν νόμους για τη στείρωση. Ο πρώτος νόμος για τη στείρωση (Ινδιάνα, 1907) εκδόθηκε μόλις έναν χρόνο μετά τον πρώτο νόμο για την ευθανασία (Οχάιο, 1906). Έτσι 50.193 άτομα στειρώθηκαν νόμιμα μέχρι το 1948· το 60% των θυμάτων ήταν γυναίκες, οι περισσότερες ηλικίας 11-20 ετών. Οι στατιστικές που παραθέτει ο Jean Sutter δείχνουν ότι οι περισσότεροι από όσους στειρώθηκαν, θεωρούνταν τρελοί ή διανοητικά καθυστερημένοι και ότι υπήρχαν επιληπτικοί (8,5%), μερικοί που έπασχαν από τη χορεία του Huntington ή από τριστομία 21, καθώς και σεξουαλικοί παραβάτες κι εγκληματίες. Στην πραγματικότητα, οι νόμοι που θεσπίστηκαν αφορούσαν σχεδόν πάντοτε τους τρελούς, τους διανοητικά καθυστερημένους και τους επιληπτικούς, αλλά ορισμένες πολιτείες πρόσθεταν και τους ψυχασθενείς ή τους σεξουαλικούς παραβάτες (σεξουαλικές διαστροφές, κτηνώδεις συνήθειες, σοδομία κ.α.) ή τους εγκληματίες του κοινού δικαίου ή ακόμη και τους συφιλιδικούς. Το θιγόμενο από το μέτρο άτομο ή ο κηδεμόνας του, είχε το δικαίωμα να εφεσιβάλει την απόφαση εντός 20 ή 30 ημερών. Δεν είναι όμως γνωστή η αναλογία των περιπτώσεων στις οποίες πέτυχε την ακύρωση.
Το 1935 θεσπίστηκε ο νόμος για την προστασία του αίματος και της τιμής των Γερμανών, που απαγόρευε τον γάμο και τις σεξουαλικές σχέσεις ανάμεσα σε Εβραίους και σε πολίτες με γερμανικό αίμα. Έναν μήνα αργότερα άρχισε να ισχύει ο νόμος για την προστασία της γενετικής κληρονομιάς του γερμανικού λαού, που απαγόρευε τον γάμο στους φορείς κληρονομικών, φυσικών ελαττωμάτων. Την άνοιξη του 1937 οι αρχές αποφάσισαν (αυτήν τη φορά χωρίς να εκπονήσουν κάποιο νόμο) τη στείρωση των νόθων παιδιών από τη Ρηνανία, η σύλληψη των οποίων έγινε κατά τη διάρκεια της γαλλικής κατοχής από Γερμανίδες γυναίκες και Αφρικανούς στρατιώτες.
Το ιατρικό επάγγελμα, με το 45% των μελών του οργανωμένο στο εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα, στα SA ή στα SS, είχε την καλύτερη εκπροσώπηση μέσα στο εθνικοσοσιαλιστικό κίνημα. Ο Γερμανός ιστορικός Kurt Bayertz παρατηρεί: «Επειδή η επαγγελματοποίηση γίνεται μόνο μέσα στο κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον και όχι εναντίον του, η επιστήμη οφείλει να προσαρμόζεται στις κυρίαρχες αντιλήψεις περί αξιών.». Έτσι, όπως σημειώνει ο Benoît Massin: «Οι περισσότεροι ανθρωπολόγοι, βιολόγοι και γενετιστές προσέφεραν αυθόρμητα την υποστήριξή τους στο νέο καθεστώς.». Παρά τις λιγοστές αρχικές αντιδράσεις, «οι επίσκοποι έδωσαν τελικά την άδεια στους γιατρούς και στους διοικητικούς υπαλλήλους να προσδιορίζουν τα άτομα που έπρεπε να στειρωθούν».
Οι ανήκουστες διαστάσεις της εξόντωσης από το ναζιστικό σύστημα, των «διαφορετικών» ατόμων και, ακόμα περισσότερο, η μεθοδική εμμονή με την οποία διεξήχθη, αποκαλύφθηκαν σε όλη τους την έκταση κατά τη διάρκεια των δύο δικών της Νυρεμβέργης, που επέτρεψαν σε στρατιωτικούς να κρίνουν εγκλήματα που τα είχαν διαπράξει κυρίως γιατροί. Ειδικότερα, το αμερικανικό στρατοδικείο όρισε δέκα κανόνες ιατρικής ηθικής με βάση τη δικογραφία. Από τους κανόνες αυτούς, που αποτελούν τον Κώδικα της Νυρεμβέργης, απορρέουν οι σημερινές αρχές της ιατρικής ηθικής, γιατί θέτουν το ζήτημα των «πειραματικών υποκειμένων», που υπήρξαν ταυτόχρονα και θύματα.
Μετά το 1945 υπάρχουν επίσης περιπτώσεις ευγονισμού. Συγκεκριμένα 13.000 Σουηδοί στειρώθηκαν δια της βίας μεταξύ του 1941 και του 1975. Αυτά τα εγκλήματα διαπράχθηκαν δυνάμει του σουηδικού νόμου του 1935, που τροποποιήθηκε το 1941, του μοναδικού νόμου που δεν προβλέπει έφεση κατά της απόφασης. Φοβερό παράδειγμα αποτελεί η στείρωση το 1953 μιας εφήβου, που κρίθηκε ένοχη ως «φιλάρεσκη, ελαφρόπιστη, ναζιάρα κι ευάλωτη». Κι αυτό συνέβη στο κράτος της Σουηδίας, που θεωρείται πρότυπο δημοκρατίας! Σ' ένα άλλο φιλειρηνικό και δημοκρατικό κράτος, την Ελβετία, τουλάχιστον εννέα διανοητικά ανάπηροι ευνουχίστηκαν στη Βασιλεία μεταξύ του 1960 και του 1987 και άλλοι επτά τουλάχιστον στη Γενεύη από το 1956 μέχρι σήμερα. Στις ΗΠΑ η στείρωση δεν είναι πλέον παρά μία εκούσια προσφυγή για περιορισμό του αριθμού των απογόνων, ένα αντισυλληπτικό μέσο εξαιρετικά επιθετικό, το οποίο όμως γίνεται δεκτό με ελεύθερη συγκατάθεση. Κι αυτό, γιατί στο εξής ο ευγονισμός παίρνει τη μορφή της γενετικής συμβουλής, ενός συστήματος πληροφόρησης για μια ατομική, εκούσια στάση, του οποίου τα προγράμματα συστηματικής ανίχνευσης επικρίθηκαν από πολλούς.
Ας στρέψουμε τώρα για μια ματιά μόνον το βλέμμα μας στην Ασία. Εκεί, όπως φαίνεται, κανένα ευγονικό σύστημα δεν οργανώθηκε μέχρι και μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Η περίπτωση της Ιαπωνίας είναι ενδιαφέρουσα, εφόσον ο νόμος «περί ευγονικής προστασίας», για τη νομιμοποίηση των στειρώσεων, ψηφίστηκε μόλις το 1948, όταν στις άλλες χώρες άρχιζε μια φανερή κάμψη στη χρήση αυτών των μεθόδων.
Στους διάφορους συνδυασμούς του σύγχρονου ευγονισμού υπάρχουν στόχοι, που δεν τους επιτρέπει η ευπρέπεια και μόνο, ή άλλοι που απαγορεύονται νομικά. Έτσι, τουλάχιστον στις βιομηχανικές χώρες, δεν είναι δυνατόν να στειρωθεί ένα άτομο, οποιασδήποτε ηλικίας, με το πρόσχημα ότι είναι φορέας γενετικών ελαττωμάτων, χωρίς μια τέτοια πράξη να ξεσηκώσει θύελλα διαμαρτυριών. Εδώ οφείλεται και η ατολμία των οπαδών τέτοιων μέτρων και η πλήρης αναποτελεσματικότητα αυτών των εγκλημάτων στο επίπεδο του γενετικού δυναμικού των πληθυσμών, αν υποτεθεί ότι μια συστηματικότερη εφαρμογή τους θα μπορούσε να έχει κάποιες ωφέλιμες επιπτώσεις στις μελλοντικές γενιές. Οι κρίκοι που αφορούν την επιθυμία για ένωση ή για τεκνοποίηση αποδεικνύονται επίσης ευπαθείς στόχοι. Τα καταπιεστικά μέτρα, όπως η απαγόρευση του γάμου, θα θεωρούνταν όλο και περισσότερο ως προσβολή της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας των ατόμων. Σίγουρα αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αντικαταστάθηκαν από προτρεπτικά μέτρα οικονομικής φύσης. Και πάλι όμως, μια στοιχειώδης ντροπή τοποθέτησε τα κριτήρια της ικανότητας για τεκνοποίηση μάλλον στο πεδίο της κοινωνικής επιτυχίας παρά στο γενετικό πεδίο. Το άτομο κρίνεται σιωπηρά αθώο για ό,τι του κληροδοτήθηκε, αλλά κηρύσσεται υπεύθυνο για το μέλλον του. Αυτή η πιο καπιταλιστική εκδοχή του ευγονισμού εναρμονίζεται με την ανταγωνιστική ιδεολογία, που επικρατεί σε πολλές χώρες, υπονομεύεται όμως από την ανεπάρκεια των θεμελίων της. Ακόμα και όσοι πιστεύουν στην κληρονομικότητα της νοημοσύνης, αδυνατούν να παραδεχθούν ότι το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό είναι δυνατόν να μετρηθεί με τα διπλώματα που αποκτά ο καθένας.
Από την άλλη πλευρά όμως, γεννήτορες που απέκτησαν την ετικέτα του «κανονικού», ενδέχεται να συλλάβουν ένα παιδί που πάσχει από κάποιο γενετικό νόσημα. Έτσι, πιστεύεται ότι στο ένα τρίτο των νεογέννητων, τα οποία παρουσιάζουν κάποιο φυλοσύνδετο νόσημα (αιμορροφιλία, μυοπάθεια κ.α.) ευθύνεται κάποια πρόσφατη μετάλλαξη, ανύπαρκτη στους γονείς. Αυτή η σημαντική αναλογία ανωμαλιών, που ήταν αδύνατον να προβλεφθούν με τον έλεγχο των γεννητόρων, ενισχύει την άποψη ότι ο διαχωρισμός πρέπει να γίνεται στο αβγό, σε μια κοινωνία που δεν αντιμετωπίζει επιπόλαια τις έννοιες της υγιεινής, της αποτελεσματικότητας και της απόδοσης. Ας προχωρήσουμε, λοιπόν, στον στόχο. Το αβγό δεν αποτελεί μόνον τον κοινωνικά πιο αποδεκτό στόχο της ευγονικής· είναι και ο μόνος που βρίσκεται στη θέση να οδηγήσει στο δεδηλωμένο σκοπό, που είναι η βελτίωση του είδους.
Αξιοσημείωτο είναι ότι τα έμβρυα του σωλήνα, τα οποία παράγονται σε πλεόνασμα σε σχέση με την επιθυμία της τεκνοποίησης και προσφέρονται για ανάλυση, εφόσον μένουν έξω από το σώμα κι ελάχιστα περιβάλλονται από ανθρωπιά, παριστάνουν τον χαμένο κρίκο, μέσω του οποίου θα μπορέσει επιτέλους να ευοδωθεί το ευγονικό εγχείρημα. Έπειτα από χιλιετίες αναζητήσεων και απροκάλυπτης βίας, η βιοϊατρική αποκάλυψε και πολλαπλασίασε τον μικροσκοπικότερο άνθρωπο, ο οποίος υπόκειται σε διακριτική, επιστημονική προσέγγιση. Έτσι, δεν θα υπάρχει πλέον κανένας λόγος να εμποδίζεται η παραγωγή απογόνων ενός γεννήτορα, αφού θα είναι δυνατόν να εξακριβωθεί η ποιότητα ενός συγκεκριμένου απόγονού του.
Συνεχίζεται...
Παραθέτω σχετικά με το θέμα ποιήματά μου:
ΖΩΗ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΣ
Χάνομαι στα βάθη του Σύμπαντος,
προσπαθώντας ν' ανακαλύψω έναν άγνωστο πλανήτη
τη ζωή μου να φιλοξενήσει και τον θάνατό μου
Το ένα γεννάει το άλλο
κι εγώ δεν έχω άλλη λέξη
να τα δεχτώ αυτά τα δύο
παρά μόνο υπομονή
Γι' αυτό, όταν τον αχαρτογράφητο
αυτόν πλανήτη θ' ανακαλύψω
θα τον εκπαιδεύσω καλά
να ζει με τα προτερήματα και τα ελαττώματά μου,
να υπακούει πρόθυμα στις ιδιοτροπίες μου,
στις ανάγκες μου, στη φιλοκέρδειά μου
Θα του μάθω σωστά
ν' απογυμνώνεται μπροστά στις ακόρεστες ορέξεις
των φιλοδοξιών και της απληστίας μου
Αληθεύει τελικά
πώς η ζωή γεννάει τον θάνατο
και ο θάνατος τη ζωή
Έχουν δίκαιο όσοι ισχυρίζονται
πώς τα έδωσε και τα δύο ο Θεός
Γι' αυτό ζω έντονα
χωρίς να έχω τύψεις για τα λάθη μου
και την αυτοκαταστροφή μου
🌸
ΤΑ ΠΛΑΣΜΑΤΑ
Περίεργα πλάσματα,
μισότυφλα και πονεμένα
κατακλύζουν τη μνήμη μου
Δε γνωρίζω με ακρίβεια την προέλευσή τους
Ίσως κάποτε να τα είχα δει φευγαλέα
μέσα στην σκόνη των ονείρων μου,
μέσα στις μάταιες εικασίες μου
περί ευκταίων πόθων
Ίσως να τα είχα αντικρίσει
τότε που ντυνόμουν με τα ενδύματα της φθοράς
Τότε που οι ανάσες μου κρύβονταν
μέσα σε ανούσιες ερωτήσεις χωρίς απάντηση
Τότε που πρόσμενα τον έρωτα σου
σε στάση στείρας αναμονής
Βαθύ πηγάδι η καρδιά μου
γεμάτο παράδοξα όντα
που με βασανίζουν καθημερινά
με πικρές και αναπόφευκτες μνήμες
Θα κοιταχτώ προσεκτικά
στο κάτοπτρο της αιώνιας νύχτας,
μήπως το είδωλό μου λυτρωθεί
απ' την απαίσια μορφή τους
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε έργο του SOBER5083R
Πηγές:
Αναστάσιος, Αρχιεπίσκοπος Τιράνων και Πάσης Αλβανίας, Παγκοσμιότητα και ορθοδοξία, Ακρίτας, Αθήνα,
Βάκα Πλιός Θ., Είναι και συνείδηση, γνώση και αλήθεια, Gutenberg, Αθήνα 1986,
Βέντερ Κρεγκ & Κοέν Ντάνιελ, Η σοφία και η γνώση, NPQ, Τεύχος 13, χειμώνας 2000,
Βίβλος: Παλαιά και Καινή διαθήκη, Βιβλική Εταιρία, Αθήνα,
Γκότσης Γ., Θρησκεία, νεωτερικότητα και σύγχρονη πολιτισμική ταυτότητα, Σάκκουλα, Αθήνα 1996,
Γουνελάς Σωτήρης, Η κρίση του πολιτισμού, Αρμός 1997,
Κένεντι Πολ, Προετοιμασία για τον 21ο αιώνα, Νέα Σύνορα-Α.Α. Λιβάνης 1994,
Πεκ Μ. Σκοτ, Ο δρόμος ο λιγότερο ταξιδεμένος, Κέδρος 1988,
Testart Jacques, Η επιθυμία του γονιδίου, Κάτοπτρο, Αθήνα 1994,
Melsen van A.G., Science and Technology, Pittsburg, 1961,
Robertson R., Globalisation: Social Theory and Global Culture, Sage Publications, London 1992.
