Ξεχωριστή θέση ανάμεσα στους δραματουργούς του παγκόσμιου ρεπερτορίου, έχει αναμφίβολα ο Σουηδός συγγραφέας Αύγουστος Στρίντμπεργκ. Από τους πιο παραγωγικούς θεατρικούς συγγραφείς, αντίπαλος του Νορβηγού Ερρίκου Ίψεν, με ίδια πιστεύω, με κυρίαρχο το συναίσθημα του μισογυνισμού, της πάλης των δύο φύλων και της θέσης της γυναίκας στην κοινωνία και στο σπίτι. Η σημαντική διαφορά ανάμεσα στις γυναίκες του Ίψεν και του Στρίντμπεργκ είναι ότι ο Ίψεν τις αφήνει να πάρουν πρωτοβουλίες και να δράσουν για να αποτύχουν ενώ ο Στρίντμπεργκ τις παρουσιάζει πιο δυνατές, κάποιες φορές και αρκετά πονηρές και, στο τέλος, φέρνουν τα αποτελέσματα που θέλουν. Αρκεί να θυμηθεί κάποιος την Λάουρα στη διαμάχη της με τον Ίλαρχο στον Πατέρα.
Πριν από την θεατρική πορεία του, που είναι συνεχιζόμενη αφού τα έργα του παίζονται σε όλον τον κόσμο και προκαλούν πάντα αίσθηση στο θεατρόφιλο κοινό, πρέπει να ειπωθεί πως ο Στρίντμπεργκ είχε ασχοληθεί και με τα μυθιστορήματα, την ποίηση, τη δοκιμιογραφία καθώς και με τη ζωγραφική.
Ο πατέρας
Στο έργο του Ο πατέρας κάνει δυνατή τη γυναίκα και αδύναμο τον άντρα. Φαινομενικά, ο πατέρας μοιάζει δυνατός και είναι, αφού είναι χρόνια στον στρατό και όλοι τον σέβονται. Εκτός όμως από αυτήν του την ιδιότητα, είναι και ένας περίφημος επιστήμονας. Δεν ήταν τυχαίο βέβαια το ότι ο Στρίντμπεργκ τού έδωσε αυτήν τη υπεροχή. Ήθελε με αυτόν τον τρόπο να δείξει ότι κάποιες φορές η επαγγελματική ταυτότητα ενός ανθρώπου δεν έχει καμία σχέση με την επερχόμενη νίκη ή ήττα του. Από την άλλη μεριά, η Λάουρα είναι μια γυναίκα σοβαρή, υπεράνω υποψίας. Η στάση της τόσα χρόνια αυτό δείχνει, όπως επίσης η αγάπη της και το ενδιαφέρον για την κόρη της. Η αγάπη της μάνας νικάει την αγάπη της συζύγου. Αυτό έχει συμβεί πολλές φορές, εδώ όμως υπάρχει κάτι άλλο. Η γυναίκα θέλει να νικήσει τον άντρα. Η γυναίκα έχει λόγους να πιστεύει ότι είναι ανώτερή του, καλύτερή του, δυνατότερη από αυτόν. Ήταν κάτι που ήθελε η Λάουρα να το κάνει από καιρό, αλλά δεν μπορούσε. Ίσως επειδή το κίνητρο δεν ήταν αυτό που της έδινε την ευκαιρία. Κάποτε όμως, αγάπησε τον Ίλαρχο. Αλλά τώρα, τον μόνο άνθρωπο που αγαπάει με όλη της τη δύναμη είναι η κόρη της.
Με αφορμή τη διαπαιδαγώγηση της κόρης της, αρχίζει ο πόλεμος ανάμεσα σε εκείνην και στον Ίλαρχο. Το θέμα που τους έφερε σε διένεξη είναι αν η κόρη τους θα πάει έξω να σπουδάσει ή αν θα μείνει κοντά τους. Την αγαπάνε και οι δύο. Αυτό είναι σίγουρο. Όπως σίγουρο είναι επίσης ότι την αγαπάνε με άλλο τρόπο. Διαφορετικό. Τότε η γυναίκα, την οποία πίστευε ο άντρας της αδύναμη ή τουλάχιστον λιγότερο δυνατή από αυτόν, δείχνει το αληθινό της πρόσωπο. Δεν θα σταθεί κανένα εμπόδιο και κανένας ηθικός ενδοιασμός, ικανός για να κάνει πίσω. Τότε, βάζει σε υποψίες τον Ίλαρχο ότι η κόρη τους, μπορεί να μην είναι δικό του παιδί.
Αυτό ήταν! Ο δυνατός Άντολφ καταρρέει, οι αμφιβολίες τον κάνουν να βλέπει ότι τόσο πολλά χρόνια, μια ολόκληρη ζωή, έκανε λάθος που πίστευε το παιδί αυτό για δικό του. Κι όμως, έκανε τα πάντα για το μεγάλωμά του. Του έδωσε τα πάντα. Ο Στρίντμπεργκ τον έκανε να μην πιστεύει στον Θεό. Αυτό, για να πιστεύει ότι δεν φτάνει η ζωή που έδωσε στο παιδί του, αλλά χρειάζεται να του δώσει και την ίδια του την ψυχή. Μια ψυχή που είναι έτοιμη να αποχωρήσει, αφού τα λόγια τις Λάουρα μαζί με τις αμφιβολίες που του έσπειρε –και σιγά σιγά έχουν θεριέψει– έχουν συντρίψει άσχημα τον Ίλαρχο.
Στην τελευταία σκηνή της δεύτερης πράξης, έχουμε την καλύτερη στιγμή σε αυτό το αριστουργηματικό έργο. Η πάλη ανάμεσα στα δύο φύλα. Από την μία η γυναίκα και από την άλλη ο άντρας. Κάποτε είχαν αγαπηθεί. Τώρα όμως ο πόλεμος, που ξεκίνησε η Λάουρα, είναι τόσο μεγάλος και δυστυχώς για τον Ίλαρχο φαντάζει άνισος. Δείχνει να μην θέλει να ζήσει. Ο ίδιος, δεν έχει κανένα πλέον ενδιαφέρον για τη ζωή του, αφού πιστεύει πως ό,τι έκανε, σε ολόκληρη την πορεία της ζωής του, πήγε άδικα.
Η δύναμη της γυναίκας για τον κορυφαίο Σουηδό δραματουργό, δεν είναι τόσο σε αυτά που λέει, αλλά σε άλλα, σε αυτά που υπονοεί. Όσο και αν την εκλιπαρεί ο Άντολφ, να του πει την αλήθεια –και εκείνη του την λέει– τόσο δεν την πιστεύει. Έχει χάσει κάθε νόημα και σκοπό τώρα πια, αφού τα λόγια της Λάουρα φάνηκαν πιο δυνατά απ' όλα τα μέσα για να φέρει την νίκη της. Ο ίδιος ο Ίλαρχος, λίγο πριν το τέλος, αποκαλύπτει ότι πάντα οι γυναίκες, που πέρασαν από τη ζωή του, του έκαναν κακό. Σε οποιαδήποτε μορφή σχέσης. Πρώτα πρώτα η μάνα του, ύστερα η αδελφή του, η πρώτη κοπέλα που είχε μπει στη ζωή του και τώρα η σύζυγος και μάνα του παιδιού του. Μόνο μία γυναίκα εμπιστεύεται ακόμα, την γριά παραμάνα, την Μάργκαρετ. Έχει τόσο ωραία πράγματα για να θυμάται από αυτήν!
Ήταν η πιο αγνή σχέση που είχε ποτέ με γυναίκα. Και αυτή τον έχει αγαπήσει. Και για αυτόν ακριβώς τον λόγο, δέχεται να κάνει το πιο σκληρό πράγμα, αλλά που χρειάζεται τόσο πολύ ο Άντολφ της... Να του περάσει τον ζουρλομανδύα. «Ο άντρας δεν έχει μέλλον, γιατί δεν έχει παιδιά» ή «τα παιδιά της γυναίκας μου, πρέπει να πει κανείς». Λόγια που κρύβουν τόσο πόνο και απόγνωση! Λόγια που πολύ σύντομα θα οδηγήσουν στο τέλος. Δεν έχει σημασία ποιος είναι ο νικητής· ο Ίλαρχος ή η Λάουρα. Σημασία έχει ότι ο νικητής είναι γυναίκα.
Από τα πιο αντιπροσωπευτικά έργα του Στρίντμπεργκ, Ο πατέρας, που από την εποχή που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά γνώρισε μεγάλη επιτυχία και προκάλεσε αίσθηση. Έκτοτε γνώρισε πολλά ανεβάσματα και είναι από τα πιο πολυπαιγμένα έργα του κορυφαίου συγγραφέα.
Υπήρξε αντίπαλος του Νορβηγού δραματουργού Ερρίκου Ίψεν, αφού η θεματολογία στα έργα τους ήταν πολλές φορές κοινή, σε ό,τι αφορά τις διαφορές και τα στοιχεία των δύο φύλων. Παρ' όλα αυτά, ο Στρίντμπεργκ είναι πιο κοντά σε εμάς από ό,τι ο μεγάλος συνάδελφός του. Σημασία έχει ότι τα έργα τους είναι αιώνια, εξακολουθούν να παίζονται σε όλα τα μέρη του κόσμου και να γνωρίζουν μεγάλη επιτυχία.
Ο πατέρας έχει ξεχωριστή θέση στα έργα του Στρίντμπεργκ.
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Πληροφορίες αντλήθηκαν από το βιβλίο του Στρίντμπεργκ Ο πατέρας, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Δωδώνη, καθώς και από το βιβλίο του Λόρενς Ολίβιε Εξομολογήσεις ενός ηθοποιού, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Limpro.
Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε διάφορες εκδόσεις του έργου του Στρίντμπεργκ Ο πατέρας.
Σημ. επιμ.: Η επιμελήτρια δεν βλέπει να συντρέχει λόγος αλλαγής των μικρών ονομάτων των ξένων, όπως συμβαίνει με την περίπτωση του Στρίντμπεργκ ο οποίος αναγράφεται ως Αύγουστος αντί για Όγκουστ ενώ βλέπουμε και σχήματα όπως «του Αύγουστου Στρίντμπεργκ» παρόλο που τα ξένα ονόματα δεν έχουν κλίσεις. Γενικότερα, δεν βλέπω κάποιον λόγο να τα αλλάζουμε ελληνοποιώντας τα, όμως εδώ διατηρήθηκε το Αύγουστος επειδή προέρχεται από παλαιότερη εποχή, όπου χρησιμοποιήθηκε ευρέως, κι αντίστοιχα το Ερρίκος για τον Ίψεν.
