Τα βιβλία του Γιώργου Μπιλικά
Όταν παρουσιάζει κάποιος μία τριλογία, δεν συνηθίζεται να ξεκινάει από το μεσαίο βιβλίο. Για διάφορους λόγους όμως ή συγκυρίες υπάρχουν και εξαιρέσεις. Τρανό παράδειγμα το άρθρο αυτό. Η εξαίρεση από πλευράς μου έγκειται στο ότι όταν διάβασα το δεύτερο μέρος της τριλογίας, ή καλύτερα εγκυκλοπαίδειας, του φίλου μου Γιώργου Μπιλικά Rock Around… Women, δεν μπορούσα να συγκρατήσω τον ενθουσιασμό μου ούτε να περιμένω το επόμενο βιβλίο. Δημοσιεύτηκε λοιπόν στο πάντα φιλόξενο koukidaki.gr το άρθρο μου Από την πλευρά των γυναικών[1] περιμένοντας το επόμενο βιβλίο που έχει, όπως νομίζω, στενότερη σχέση με το πρώτο. Ο συγγραφέας ξέρει φυσικά καλύτερα αλλά να πούμε κάτι κι εμείς οι αναγνώστες! Άλλωστε ο κύριος, με τα όλα του, Γιώργος Μπιλικάς επιδιώκει τις απόψεις των αναγνωστών για να μην πω ότι τις προκαλεί.
Για το ποιος είναι έχουμε πει στο προηγούμενο άρθρο. Δυο λόγια μόνο για υπενθύμιση: Είναι τραγουδοποιός, συγγραφέας και έχει συμμετάσχει σε κινηματογραφικές ταινίες ως ηθοποιός ή/και συνθέτης της μουσικής. Πάνω απ' όλα όμως είναι –κατά την άποψή μου– τροβαδούρος, οπότε ξέρει για τι μιλάει. Εκτός από την κοινή μας συμπάθεια για τη μουσική αυτή –ερασιτεχνική η δικιά μου, επαγγελματική η δικιά του– με τον Γιώργο «συγκατοικούμε» επίσης στις εκδόσεις 24 γράμματα και στο koukidaki.gr. Τρεις ικανές και αναγκαίες συνθήκες για να συμπλεύσουμε, έστω και καθυστερημένα.
Όπως μας πληροφορεί το όλο εγχείρημα ξεκίνησε το 2003 και ολοκληρώθηκε, που λέει ο λόγος, το 2018.[2] Είχε μακρότερη χρονική διάρκεια από την Οδύσσεια δηλαδή. Η ανεύρεση εκδότη μέχρι το 2023 υπήρξε μία ακόμα πολυετής περιπέτεια η οποία δεν κατέληξε, όπως στην Αινειάδα, στο ανάκτορο της Διδούς στην Καρχηδόνα και αργότερα στο Λάτιο, αλλά στον εκδοτικό οίκο 24 γράμματα. Σαν σύγχρονος Οδυσσέας ή Αινείας, που είναι, μας αφηγείται ότι: «Θέλω δε να δηλώσω δημόσια ότι χωρίς τον εκδότη μου Γιώργο Δαμιανό αυτό το –για μένα– έργο ζωής θα ήταν ακόμα στο συρτάρι μου.».[3] Ευτυχώς για μας δηλαδή που οι περιπλανήσεις κατέληξαν έτσι· happy end σαν να λέμε.
Για να μην αλλάξουμε συνήθειες λοιπόν ξεκινάμε από τον τρίτο τόμο. Το Rock around… Troubadours, τους τροβαδούρους του ροκ δηλαδή αλλά όχι μόνο. Συχνά συνοδεύονται από τις μπάντες τους, αλλά μ' αυτές θ' ασχοληθούμε αργότερα. Τι εστί τροβαδούρος λοιπόν; για να καταλαβαινόμαστε. Το «επάγγελμα» δεν είναι μεν το αρχαιότερο και ίσως όχι τόσο προσοδοφόρο, αλλά είναι πολύ παλιό. Θα μπορούσε κάποιος σαν κι εμένα να ισχυριστεί ότι ο πρώτος τροβαδούρος ήταν ο Ορφέας. Άλλωστε αρκετά μυθιστορήματα του Γιώργου Μπιλικά τον έχουν πρωταγωνιστή. Αλλά αυτά δεν είναι της στιγμής. Ο συγγραφέας τοποθετεί τα εγκαίνια της πιο σύγχρονης «συντεχνίας» στην Ισπανία, τότε που την κατείχαν οι Άραβες πριν τους διώξουν μαζί με τους Εβραίους. Το επάγγελμα πάντως άνθησε αρχικά στην Προβηγκία, όμορη της Καταλονίας, από τον ενδέκατο μέχρι τον δέκατο τρίτο αιώνα και συνεχίζει να ανθοφορεί από τότε παντού. Θα το παραλληλίζαμε με πολυετές ή καλύτερα αιωνόβιο φυτό.
Οι τροβαδούροι είναι βέβαια αμέτρητοι και σχεδόν όλους τους παλαιότερους τους έχει καταπιεί η λήθη. Μ' αυτούς που δεν πρόλαβε θ' ασχοληθούμε σε προσεχές άρθρο. Στους πιο πρόσφατους αιώνες, και ιδιαίτερα τον εικοστό, υπάρχουν όμως περισσότερες πληροφορίες για την συντεχνία τους. Ακόμα και γι' αυτούς «που πιάστηκαν στις παγίδες που τους είχε στήσει ο διάβολος».[4] Αυτό βέβαια οφείλεται στην εφεύρεση του γραμμοφώνου με το χωνί και την –στη συνέχεια– εξέλιξή του στα στερεοφωνικά συστήματα υψηλής πιστότητας· για όσους μπορούσαν να τα αποκτήσουν. Μερικοί βολευόμασταν στην αρχή με τα, σαν βαλίτσες, πικάπ. Πιο σίγουρο και οικονομικό ήταν το ραδιόφωνο· κι αυτό εφεύρεση του προηγούμενου αιώνα. Το τρανζιστοράκι το έπαιρνες και μαζί σου. Αργότερα βέβαια ήρθε η τηλεόραση με τα διάφορα top of the pops και shows. Πιο πρόσφατα, το διαδίκτυο βοήθησε στο να εξαπλωθεί παντού οπτικοακουστικά η μουσική.
Να κάνω μια παρένθεση για να πω ότι συχνά αναφέρομαι στον εικοστό αιώνα σαν να μην έχω ζήσει τον μισό παρά κάτι από αυτόν και να έχω μεγαλώσει με τη μουσική που παρουσιάζει ο Γιώργος Μπιλικάς στην τριλογία του. Οι υπόλοιπες ήρθαν αργότερα. Εξίσου σαγηνευτικές, μερικές από αυτές, αλλά όπως λένε «η πρώτη αγάπη δεν ξεχνιέται».
Μέτρησα 570 σύγχρονους τροβαδούρους στο βιβλίο του Γιώργου Μπιλικά. Αλλά: «Είμαι σίγουρος ότι μου έχουν ξεφύγει κάποιοι, σήμερα θυμήθηκα έναν», μας πληροφορεί σε συνέντευξή του, λίγες ημέρες μετά την έκδοση του τρίτου τόμου.[2] Μας εξηγεί επίσης γιατί αφιέρωσε έναν ξεχωριστό τόμο στις γυναίκες: «Είμαι και λίγο ρομαντικός, να μου επιτρέψετε να πω.».[2] Λες και δεν το είχαμε καταλάβει!
Οι τροβαδούροι μας είναι σημαντικές προσωπικότητες της σύγχρονης μουσικής. Οι περισσότεροι αντιτίθενται στον πόλεμο και ιδιαίτερα αυτόν του Βιετνάμ, που συνέπεσε λίγο πολύ με το ζενίθ τους. Αλλά και άλλους πολέμους νωρίτερα ή αργότερα. Ο Bob Dylan τραγουδάει το The masters of war, ο Leonard Cohen το The partisan, ο Country Joe McDonald τραγουδάει στο Woodstock το I feel like I'm fixin' to die rag. «War to the east, war to the west» το γενικεύει αργότερα ο Bob Marley στο τραγούδι του War. Υπάρχουν βέβαια και τόσα άλλα. Να προσθέσω ότι η Joan Baez –σπουδαία τροβαδούρος κι αυτή– είχε φυλακιστεί για τη συμμετοχή της σε αντιπολεμικές και φιλειρηνικές διαδηλώσεις. Πού να ήξεραν τότε τι θα γινότανε σήμερα! Το γιατί δεν το ξέρουμε ούτε εμείς, το φανταζόμαστε όμως. Η ρήση «make love not war» έχει πλέον λησμονηθεί.
Οι σύγχρονοι τροβαδούροι εμφανίζονται είτε μόνοι τους –με μία κιθάρα συνήθως– είτε με διακριτική συνοδεία, είτε με τις πιο θορυβώδεις μπάντες τους. Κάποιες φορές συνοδοιπορούν με ομότεχνους σε βραχύβια (Traveling Wilburys, The Highwayman) ή μακροβιότερα (Crosby, Stills, Nash and Young) σχήματα. Προσωπικά τους προτιμάω μόνους τους ή με διακριτική συνοδεία, αλλά αυτό δεν έχει τόση σημασία. Υπάρχουν πάντα και οι εξαιρέσεις. «De la musique avant toute chose», όπως έγραφε ο Paul Verlaine στο ποίημα του Art poétique, συγχρωτίζοντας κι αυτός την ποίηση με τη μουσική. Ο Léo Ferré –στον οποίο έχουμε αναφερθεί σε πρόσφατο άρθρο–[5] το έχει μελοποιήσει μάλιστα, «για του λόγου το αληθές».
Προφανώς και είναι άσκοπο ν' ασχοληθούμε με τις βιογραφίες των τροβαδούρων που περιλαμβάνονται στην έκδοση. Για τον λόγο αυτό άλλωστε διαβάζουμε το βιβλίο. Επειδή όμως έδειξα ήδη την αδυναμία μου για τον Bob Dylan και τον Leonard Cohen συμπληρώνω φειδωλά τον Van Morrison, τον Robert Wyatt και τον Neil Young. Αυτό για να φτιάξω ένα φλος ρουαγιάλ αν και δεν χαρτοπαίζω. Μια και δεν ξέρω να παίζω αυτό το παιχνίδι λοιπόν, συμπληρώνω και έναν έκτο. Τον Ian Anderson ο οποίος, μαζί με το συγκρότημα Jethro Tull, θα μας ανοίξουν την πόρτα στο επόμενο βιβλίο.
Διαβάζουμε λοιπόν και το Rock around the… Βands που είναι το πρώτο, αλλά στην περίπτωσή μας το έσχατο, της τριλογίας. Εδώ, ο Γιώργος Μπιλικάς έχει μαζέψει 409 παρέες με όλα τα καλά ή όχι και τόσο παιδιά· αγόρια και κορίτσια –τότε τουλάχιστον. Πολλά απ' αυτά, ευτυχώς, ζουν και βασιλεύουν· λίγα μάλιστα είναι δημιουργικά ακόμα και δεν μηρυκάζουν, για βιοπορισμό, το ένδοξο ή όχι παρελθόν τους. Κάμποσα όμως λάκισαν για τον κάτω ή τον άνω κόσμο· ανάλογα με το τι πιστεύουμε. Μπάντες που έχουν ασχοληθεί με διαφορετικά μεταξύ τους είδη μουσικής αλλά με, πολύ συχνά, ενισχυμένο από την σύγχρονη τεχνολογία ήχο. Μερικές φορές αφόρητα ενισχυμένο, για την ακοή μου τουλάχιστον.
Τώρα, όταν λέμε διαφορετικά είδη εννοούμε από ρομαντικές μουσικές πολύ παρελθόντων αιώνων –των τροβαδούρων που λέγαμε– μέχρι σύγχρονες μουσικές τόσο βαβουρατζίδικες που χρειάζονται ωτοασπίδες! Φυσικά μιλάω και πάλι για την δική μου αίσθηση της ακοής. Μας αρέσει δεν μας αρέσει μερικοί/ές μεγαλώσαμε με την συντροφιά αυτών των κομπανιών. Σκίζαμε τις δαντέλες μας, που λένε. Γιεγιέδες –από ένα πρώιμο τραγουδάκι των Beatles–, μαλλιάδες –όσοι είχαμε τότε–, δυστυχείς νέοι που πασχίζουν να εκφράσουν με τη μουσική την ψυχική τρικυμία τους[6] και ό,τι άλλο μπορείτε να φανταστείτε ή όχι. Αυτό που μένει είναι η μουσική, όπως είπαμε.
Εκατομμύρια δίσκοι, μυριάδες βιβλία, για μόλις δώδεκα ημιτόνια στην συγκερασμένη και κάποια διαφορετικά διαστήματα ακόμα σε άλλες όχι δυτικότροπες κλίμακες. Δεν πα να λέγανε ό,τι θέλανε, εμείς εκεί, κολλημένοι. Για τους αντιφρονούντες υπήρχε άλλωστε και το άσμα Ο Βαγγέλης, ο γιεγιές.
Αν υπολογίσουμε έναν μέσο όρο τεσσάρων με πέντε μελών σε κάθε μπάντα –χωρίς τα πηγαινέλα– εύκολα συμπεραίνουμε ότι οι μουσικοί που τις στελέχωναν ήταν χιλιάδες. Ο πρόχειρος αυτός υπολογισμός περιλαμβάνει μόνο αυτές που έγιναν, λίγο πολύ, διάσημες. Άγνωστος παραμένει ο αριθμός των υπόλοιπων. Είχαν όλοι τις ίδιες δυνατότητες; Δεν νομίζω. Συνήθως τις οδηγούσε προς τη δόξα ο frontman· τραγουδιστής, κιθαρίστας ή και τα δύο. Πάντα υπάρχουν και οι εξαιρέσεις βέβαια. Οι υπόλοιποι ίδρωναν μεν αλλά απολάμβαναν τη φήμη και τα μπικικίνια. Ο συγγραφέας πάντως μας προτρέπει στο προλογικό De Profudis: «Ας ξεπεράσουμε λοιπόν το ποιος είναι καλύτερος από ποιον, το ποιος μου αρέσει και το ποιος δεν μου αρέσει…». Ανεξάρτητα αν ο ίδιος το τηρεί η όχι! Πάντως συμφωνώ με τις περισσότερες από τις προτιμήσεις του.
Θ' ακολουθήσω λοιπόν εν μέρει την προτροπή, γιατί παρασπόνδησα ήδη με τους Jethro Tull. Είχα φθείρει τους πρώτους δίσκους παίζοντάς τους σ' ένα πικάπ στιλ βαλίτσας που είχα τότε. Τους ξαναγόρασα λοιπόν και τους απολαμβάνω ακόμα. Θα ολοκληρώσω την παρασπονδία μου με μία ακόμη προτίμηση, την λεγόμενη σκηνή του Canterbury. Ο λόγος είναι απλός. Άλλο ν' ακούω τους Allman Brothers Band να φλυαρούν σ' έναν ολόκληρο δίσκο LP με αφορμή το ολιγόλεπτο τραγούδι του Donovan There is a mountain κι άλλο ν' ακούω το The moon in June των Soft Machine, έστω κι αν αυτό καταλαμβάνει τη μία πλευρά ενός δίσκου. Αυτό είναι βέβαια μόνο ένα παράδειγμα.
Οι μπάντες της σκηνής αυτής προήλθαν αρχικά από ένα υβριδικό σχήμα, τους Wilde Flowers, που άρχισαν την σύντομη καριέρα τους το 1964. Δεν ηχογράφησαν επίσημα και ό,τι έχει κυκλοφορήσει, πολλά χρόνια μετά, αποτελείται από δοκιμαστικά δείγματα, demos δηλαδή. Για τον λόγο αυτό, φαντάζομαι, δεν περιλαμβάνονται στο βιβλίο. Περιλαμβάνονται όμως, μεταξύ άλλων, οι ένδοξοι επίγονοι Soft Machine, Matching Mole, Henry Cow, Camel, Gong, Caravan. Τους δύο τελευταίους είχα τη χαρά να παρακολουθήσω σε ζωντανές συναυλίες τους στην Εσπερία, στην αρχή των 70's. Ηγετική φυσιογνωμία της σκηνής είναι και ο Robert Wyatt που προαναφέραμε, με τις διάφορες μπάντες που συμμετείχε ή μόνος του. Πλούσια συγκομιδή φύτρωσε από μια χούφτα σπόρους. Όπως υποσχέθηκα όμως, δεν έχει άλλες παρασπονδίες.
Θα τελειώσω λοιπόν με την αρχή! Την εισαγωγή. Σε είκοσι μόλις σελίδες ο συγγραφέας μας βάζει στο κλίμα της τριλογίας. Περιγράφει τη γεωγραφική, κοινωνική και πολιτιστική εξέλιξη της μουσικής αυτής. Ταξίδεψε –με αλυσίδες– από την Αφρική στην Αμερική, από κει στη Βρετανία και μετά σε όλο τοn κόσμο, με τη συνδρομή της αγγλικής γλώσσας και μερικών –απλών στην αρχή– συγχορδιών. Μας υπενθυμίζει τις εποχές της δουλείας, των πολέμων, του μεταπολέμου, των swinging sixties κι άλλων πολέμων και πάει λέγοντας. Χρειάζεται πολλή γνώση –διάβασμα δηλαδή και ακροάσεις– για μία τόσο περιεκτική και περιληπτική ανασκόπηση.
Rock around, λοιπόν, με τον Γιώργο Μπιλικά.
Σ' ευχαριστούμε Γιώργο για το νοσταλγικό ταξίδι στο παρελθόν και τις επιπλέον γνώσεις που αποκτήσαμε. Ευχαριστούμε για την πολύ όμορφη βραδιά της παρουσίασης, στις 23 Ιανουαρίου 2025 στο Rockwood, εσένα, την Τζένη Κουκίδου και όλες/όλους που συμμετείχαν. Πάντα τέτοια, όπως λέμε. Το θέμα είναι ευρύτατο άλλωστε και πιθανότατα θα τα ξαναπούμε με αφορμή αυτό. Αν δεν ισχύει ότι: Η Ιθάκη σ' έδωσε τ' ωραίο ταξίδι. / Χωρίς αυτήν δεν θα 'βγαινες στον δρόμο. / Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια.[7] Ευχαριστούμε ιδιαίτερα και για το βιβλίο που δωροθετείς για τους αναγνώστες μας.
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Σημειώσεις:
[2] Συνέντευξη του Γιώργου Μπιλικά στον ραδιοσταθμό 105,5 στο κόκκινο, στις 7/1/25.
[3] Απόσπασμα από τις ευχαριστίες του Γιώργου Μπιλικά στο τέλος του βιβλίου Rock Around… Troubadours.
[4] Από τους στίχους του τραγουδιού των Rolling Stones Sympathy for the devil.
[6] Ο αχαρακτήριστος Γεώργιος Γεωργαλάς με αφορμή την προβολή της ταινίας Woodstock έστω και πετσοκομμένης στην αρχή. Για να μην ξεχνιόμαστε υπήρξε και ιδεολογικός φάρος μερικών σύγχρονων πολιτικών.
[7] Κ. Π. Καβάφης, Ιθάκη, εκδόσεις Ίκαρος
Διεκδικήστε το!
Ο Γιώργος Μπιλικάς προσφέρει το βιβλίο του Rock Around... Troubadours σε έναν τυχερό αναγνώστη. Για να συμμετέχετε στην κλήρωση κλικάρετε εδώ και συμπληρώστε τη φόρμα επιλέγοντας τον συγκεκριμένο τίτλο. Παρακαλώ, σημειώστε τα ακόλουθα:
Συμμετοχή στην κλήρωση, που θα γίνει μετά τις 30 Απριλιόυ 2025, σημαίνει αποδοχή των όρων, οπότε διαβάστε τους γενικούς όρους. Ειδικότερα [μόνο για αυτή την κλήρωση]: Το βιβλίο θα αποσταλεί/παραδοθεί στον τυχερό από τον συγγραφέα. Αυτή η δωροθεσία είναι πανελλήνια!
