Η Σπυριδούλα ήταν ένα μικρό κορίτσι, που τη δεκαετία του 1950 την έστειλαν οι γονείς της υπηρέτρια σε ξένη οικογένεια στον Πειραιά για να βγάζει χρήματα για το σπίτι της. Το κορίτσι υφίστατο διαρκή σωματική και ψυχολογική βία και δούλευε χωρίς σταματημό. Τα αφεντικά της, ο Γιώργος και η Αντιγόνη Βεϊζαδέ, κάποια στιγμή την κατηγόρησαν ότι τους έκλεψε χρήματα και για να την αναγκάσουν να ομολογήσει την έδεσαν σε τραπέζι και τη σιδέρωναν από πάνω μέχρι κάτω για δύο μέρες. Φυσικά αναγκάστηκαν να τη μεταφέρουν στο νοσοκομείο κι έτσι συνελήφθησαν. Στη θεατρική παράσταση της ομάδας 4frontal αναβιώνει αυτή η φριχτή ιστορία και συνδέεται με τις δύσκολες συνθήκες που ζούσαν οι λεγόμενες «ψυχοκόρες» τότε και με τη γυναικεία κακοποίηση και καταπίεση του σήμερα.
Το κείμενο της Νεφέλης Μαϊστράλη είναι δυνατό, διαχρονικό και γεμάτο εικόνες, νοήματα και συναισθήματα που εντείνονται από την άψογη υποκριτική όλων των ηθοποιών της ομάδας. Διέκρινα βασικά χαρακτηριστικά της αρχαίας τραγωδίας στη δομή του, όπως ο χορός που αποτελείται από τις ψυχοκόρες των διπλανών σπιτιών, η αφήγηση του βασανιστηρίου από την Αντιγόνη Βεϊζαδέ και όχι η τέλεσή του μπροστά στον θεατή, η εμφάνιση του από μηχανής θεού όπου οι νοσοκόμοι ενημερώνουν τις ψυχοκόρες ότι τελικά η Σπυριδούλα μίλησε στους γιατρούς που την κουράρανε παρά τις απειλές των αφεντικών της κι έτσι οδηγούμαστε στη λύση του δράματος και στην κάθαρση. Οι ηθοποιοί είναι όλοι άψογοι και παίζουν πολλούς ρόλους, δημιουργώντας ένα αρραγές και άρτιο ερμηνευτικά σύνολο.
Ξεκινάμε με την άφιξη της Σπυριδούλας και του πατέρα της στον Πειραιά, με τον τελευταίο να επιμένει στη φοβισμένη κόρη του ότι «Θα σ' έχουν καλύτερα από κει που ήρθες» και να αφηγείται τη δύσκολη και σκληρή ζωή στο χωριό μετά τον πόλεμο. Φυσικά και τα παιδιά είναι ευλογία, «άμα στο χωριό σου όμως μαραζώνει το θυμάρι, πώς να τα χαρείς;» Συμφωνεί λοιπόν με τον Γιώργο Βεϊζαδέ για 80 δραχμές και τους αφήνει. Ακολουθεί ο χορός των ψυχοκόρων που μας συστήνονται μία μία, από πού έρχονται και πού δουλεύουν, τι έχουν ζήσει, αν και πόσα σπίτια άλλαξαν, κι έτσι στήνεται το σκληρό σκηνικό επιβίωσης γι' αυτά τα άγουρα κορίτσια που στέλνονταν στα θηρία της πρωτεύουσας για ένα τάχα μου καλύτερο αύριο. Από σκηνή σε σκηνή κορυφώνεται η αγωνία για την τύχη της Σπυριδούλας και κλιμακώνεται η οργή των κοριτσιών που την έχουν κάνει φίλη τους και προσπαθούν να την προστατεύσουν. Ενδιάμεσα, ο χορός αφηγείται τα βασανιστήρια και τις δυσκολίες που βιώνουν σήμερα πολλές γυναίκες από ξένες χώρες και καταθέτουν τις ανώνυμες μαρτυρίες τους από τα «σπίτια» και τα «αφεντικά» όπου δουλεύουν, κάτι που αναδεικνύει πως αυτός ο αιματηρός κύκλος όχι μόνο δεν έχει κλείσει αλλά συνεχίζει να βιάζει τα όνειρα και τις ελπίδες πολλών γυναικών για ένα καλύτερο αύριο.
Τελικά βγαίνει στο μπαλκόνι η Αντιγόνη Βεϊζαδέ και αφηγείται με έπαρση και απόλαυση τα βασανιστήρια της Σπυριδούλας με το ηλεκτρικό σίδερο, σε μια σκηνή που έκανε πολλούς θεατές να λυγίσουν με την ερμηνεία της ηθοποιού και με τον τρόπο που αφηγείται τη φριχτή σκηνή. Τελικά, μέσα από ένα δυνατό και ανατρεπτικό φινάλε, γιγαντώνεται η κραυγή αγωνίας των «υπόδουλων» γυναικών και οι ηθοποιοί τονίζουν τη σημασία της γυναίκας να μιλήσει, να σπάσει τον κύκλο της σιωπής, να σταθεί όρθια κι ας τη φοβίζουν οι συνθήκες. Ο μονόλογος της Σπυριδούλας που εμφανίζεται στο τέλος τσακισμένη από τα βασανιστήρια λυγίζει ακόμη κι αυτόν που δεν έχει ήδη αναλυθεί σε δάκρυα: το κορίτσι νιώθει καλά στην υγεία της, «με πόνεσαν τόσο πολύ που δεν πονάω πια» και εξαπολύει ένα δριμύ κατηγορώ όχι μόνο σε αυτούς που τη βασάνισαν αλλά και σε όλους τους άλλους που έβλεπαν τι περνάει και «με σιδέρωναν γιατί είχαν κι εκείνοι μια Σπυριδούλα σπίτι τους», οπότε αν την έβλεπαν πραγματικά θα αναγκάζονταν να δουν και το δικό τους πρόβλημα.
Τη μουσική της παράστασης επιμελήθηκαν οι Θραξ Πανκc και πρόκειται είτε για διασκευές γνωστών παραδοσιακών τραγουδιών όπως το Μαργούδι (οι στίχοι όλων είναι επίσης της Νεφέλης Μαϊστράλη) είτε για πρωτότυπες συνθέσεις, γεμάτες ένταση, ρυθμό, παραδοσιακά μουσικά όργανα και ηλεκτρικούς ήχους (νταούλι, γκάιντα και ηλεκτρική κιθάρα), με αποτέλεσμα έντονα και ξεσηκωτικά ακούσματα που μένουν στον θεατή και δέχεται υποδόρια τα μηνύματα που θέλει να περάσει η παράσταση για την απελευθέρωση της δουλείας, την αυτοδιάθεση της γυναίκας και τον σεβασμό στο κορμί και στις επιθυμίες της. Το «Πάτερ ημών που μ' έδωσες στα τέρατα… μέχρι να σβήσει η παιδική μου φωνή θα σας φωνάζω τέρατα» με τσάκισε ψυχικά.
Η σκηνοθεσία των Θανάση Ζερίτη και Χάρη Κρεμμύδα απογειώνει την παράσταση, βγάζει τον καλύτερο ερμηνευτικό εαυτό των ηθοποιών και με τις εναλλαγές πρόζας και τραγουδιού, κωμικών και τραγικών στιγμιότυπων έχουμε μια διαρκή εναλλαγή κλίματος και ατμόσφαιρας που βοηθάει τον θεατή να μην κουραστεί. Σε αυτό συμβάλλει και η κίνηση του Πάνου Τοψίδη. Το σκηνικό της Γεωργίας Μπούρδα είναι η πρόσοψη του σπιτιού των Βεϊζαδέ, μπροστά στο οποίο συμβαίνουν κυρίως τα γεγονότα κι αυτή η λιτότητα αντικατοπτρίζεται και στα ταιριαστά για την εποχή και τον εκάστοτε ρόλο ρούχα. Σκούρα και ταλαιπωρημένα για τις ψυχοκόρες, χρωματιστά για την κυρά (τρομάρα της) Βεϊζαδέ, βλάχικη ενδυμασία για τον πατέρα της Σπυριδούλας. Οι φωτισμοί του Σάκη Μπιρμπίλη συμβάλλουν στην ταιριαστή ατμόσφαιρα και συμπληρώνουν άψογα την παράσταση.
«Ούτε δούλα ούτε κυρά», η γυναίκα πρέπει να είναι ελεύθερη και να έχει τον έλεγχο του σώματος και των επιθυμιών της. Οι Σπυριδούλες της Νεφέλης Μαϊστράλη είναι μια κραυγή γυναικών που με αφορμή τις τραγικές συνθήκες που βίωναν οι ψυχοκόρες του 1950 ενώνονται με τις υποταγμένες κραυγές των ξένων γυναικών που ζουν σήμερα σε εξίσου σκληρές συνθήκες σε εξίσου «καλά σπίτια» κι έτσι, μέσα από τα τραγικά περιστατικά που βίωσε η Σπυριδούλα, καταλαβαίνουμε όλοι όσοι είμαστε γνώστες τέτοιων συνθηκών πως είμαστε συνένοχοι όσο το καταπίνουμε και δεν το καταγγέλλουμε.
Μια δυνατή, σκληρή παράσταση με άψογες ερμηνείες και εκπληκτική μουσική που με συγκλόνισε, με έβαλε σε πολλές σκέψεις και με συγκίνησε.
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Συντελεστές:
Κείμενο, στίχοι: Νεφέλη ΜαϊστράληΣκηνοθεσία: Θανάσης Ζερίτης, Χάρης Κρεμμύδας
Σκηνικά, κοστούμια: Γεωργία Μπούρδα
Μουσική επιμέλεια, σύνθεση: Θραξ Πανκc
Κίνηση: Πάνος Τοψίδης
Φωτισμοί: Σάκης Μπιρμπίλης
Βοηθός σκηνοθετών: Ελένη Τσιμπρικίδου
Μουσική διδασκαλία: Ευαγγελία Καρακατσάνη
Έρευνα: Παναγιώτης Λιαρόπουλος
Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή
Trailer: Αποστόλης Κουτσιανικούλης
Εκτέλεση παραγωγής: 4frontal
Επικοινωνία: Μαρίκα Αρβανιτοπούλου
Παίζουν: Ελένη Βλάχου, Σταύρος Γιαννουλάδης, Τάσος Δημητρόπουλος, Αργυρώ Θεοδωράκη, Κατερίνα Λάττα, Αριστέα Σταφυλαράκη, Ελένη Τσιμπρικίδου.
