Όλα τα τραγούδια του Leonard Cohen είναι ποιήματα, αλλά όλα του τα ποιήματα, δεν είναι τραγούδια.
Στην αρχή της καριέρας του, ο Lenny, δεν σκόπευε ποτέ να γίνει μουσικός. Ήθελε να γίνει συγγραφέας μελετώντας αγγλικά, μιλώντας γύρω από λογοτεχνικούς κύκλους και πηγαίνοντας στα απομακρυσμένα ελληνικά νησιά για να γράψει ποιητικές συλλογές και μυθιστορήματα. Καθ' όλη τη διάρκεια της καριέρας του, μερικά από αυτά τα ποιήματα θα μελοποιηθούν, μεταμορφωμένα σε στίχους.
Οι στίχοι ήταν πάντα το πιο σημαντικό πράγμα στον μουσικό κόσμο του Cohen. Ο μουσικός μάλιστα παραδέχτηκε ότι ποτέ δεν σκέφτηκε τον εαυτό του ως καλό τραγουδιστή, αστειευόμενος για το πώς η φωνή του έγινε πιο βαθιά και τραχιά χάρη στα 50,000 cigarettes and several swimming pools of whiskey. Πάντα, όμως, ήξερε ότι μπορούσε να γράψει ένα καλό τραγούδι καλά, απλώς και μόνο επειδή δεν το γνωστοποιούσε με κανέναν τρόπο μέχρι να ολοκληρωθεί και να γίνει ένα. To know my father was (among many other wondrous things) to know a man with papers, notebooks, and cocktail napkins –distinguished handwriting on each– scattered (neatly) everywhere, είπε ο γιος του, ο Adam Cohen.
Ο Lenny ήταν γνωστός ως ένας αληθινός τελειομανής που ξανασχεδίαζε και ξαναδούλευε τα κομμάτια του, μερικές φορές για χρόνια, προτού τα ηχογραφήσει. Κάθε λέξη έπρεπε να είναι τέλεια καθώς κάθε τραγούδι ξεκινούσε ως ποίημα, με τις στροφές να ξαναγράφονται ξανά και ξανά μέχρι να τον ικανοποιούν. Οπότε, πραγματικά, ο λυρισμός και η ποίηση του Cohen είναι εντελώς αχώριστες. Είναι ένα και μόνο ένα πράγμα. Μέσα από τη γραφή του, ο λυρισμός του αποκαλύπτεται και η μοναδική του γλώσσα, που συγχωνεύει το μεγαλειώδες συναίσθημα με την απλή γλώσσα, εμφανίζεται τέλεια.
Στα δέκα παρακάτω κομμάτια, ο Cohen ο μουσικός και ο Cohen ο ποιητής βρίσκονται σε τέλεια αρμονία.
1. Waiting for Marianne
Στη συλλογή τού 1964, Flower for Hitler, ο Cohen αποτυπώνει τη ζωή του βρίσκοντας τον εαυτό του στο κατώφλι. Σε τρία χρόνια θα επιστρέψει στην Αμερική για να βάλει όλη του την προσπάθεια στη μουσική, αλλά τώρα, βρίσκεται στο ελληνικό νησί της Ύδρας, όπου έχει αγοράσει ένα σπίτι, και δεν είναι τίποτα άλλο παρά συγγραφέας και εραστής. Προφανώς, η Marianne είναι ένα σημαντικό πρόσωπο στη μουσική του Cohen, αλλά και στη ζωή του. Ως τιμητική έμπνευση για το So Long, Marianne, η Marianne Ihlen ήταν η μούσα για μεγάλο μέρος του έργου του. Αυτό το ποίημα μοιάζει σαν ένα prequel του γλυκόπικρου αποχαιρετιστήριου τραγουδιού που έγραψε αργότερα εδώ στην Ύδρα. Στο Waiting for Marianne βλέπουμε τον Lenny ερωτευμένο και να καρφώνεται, αλλά με το τυπικό του πάντα στιλ, καθώς το κάνει με μαεστρία συνδυάζοντας μεγαλειώδεις δηλώσεις με περιστασιακά σχόλια, φτιάχνοντας ένα εντυπωσιακό ερωτικό ποίημα. I have lost a telephone / with your smell in it, αρχίζει, τελειώνοντας με το συναίσθημα της ματαιωμένης επιθυμίας: and if you won't come back / how will you phone to say / you won't come back / so that I could at least argue.
2. The Sweetest Little Song
Δύο γραμμές, και αυτό είναι όλο: You go your way / I'll go your way too. Είναι τόσο εντυπωσιακό το γεγονός ότι ο Cohen, ένας άνθρωπος που δεν ήταν ποτέ γνωστός για το ότι ήταν συνοπτικός, ένας άνθρωπος ο οποίος περνούσε χρόνια και χρόνια για να ξαναγράψει και να επεξεργαστεί το έργο του, φροντίζοντας κάθε λέξη να είναι τέλεια, θα έγραφε κάτι τόσο απλό. Είναι η απόδειξη ότι ακόμη και για τους δεξιοτέχνες της ποίησης και του τραγουδιού, μερικές φορές το λίγο πάει πολύ μακριά, καθώς αυτές οι δύο γραμμές περιέχουν τόσο πολύ συναίσθημα. Είναι συγκινητικό και βαρύ, γεμάτο αγνή αγάπη και ρομαντισμό, αλλά ακόμη και μια μικρή πινελιά θλίψης, ανάλογα από ποια οπτική γωνία θα κοιτάξει κάποιος αυτό το είδος αφοσίωσης. Ίσως ακόμα περισσότερο από τις εκτεταμένες ποιητικές του οδύσσειες, το Sweetest Little Song είναι η καλύτερη επίδειξη του ταλέντου και της τέχνης του Cohen. Ήξερε πότε να σταματήσει και ήξερε ότι αυτές οι λέξεις δεν χρειάζονταν τίποτα άλλο: You go your way / I'll go your way too.
3. Days of Kindness
Αν στο Flowers for Hitler ο Cohen ασχολείται με το παρελθόν, στο Stranger Music συγκεντρώνει δεκαετίες δουλειάς για μια πλήρη αναδρομή. Η αναδρομή αυτή, σε βασικά ποιήματα από όλη την καριέρα του, τον βρίσκει να έχει κάνει όνομα ως ένας από τους πιο αγαπημένους και ενδιαφέροντες στιχουργούς του κόσμου. Βρίσκουμε λοιπόν εδώ μερικά αδημοσίευτα αλλά αποκαλυπτικά κομμάτια. Το Days of Kindness, που γράφτηκε το 1985, είναι ένα από αυτά.
Στο ποίημα, ο Cohen στοχάζεται τον χρόνο που πέρασε στην Ύδρα, παλεύοντας δεκαετίες αργότερα με την απόφασή του να την εγκαταλείψει. Μια απλή σκηνή στην οποία επιστρέφει στο νησί και κάθεται δίπλα στο νερό είναι ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα της απλής ομιλίας του Cohen, η οποία έχει τόσο μεγάλο συναισθηματικό βάρος καθώς περιηγείται στα θέματα της φιλοδοξίας, της αγάπης, της απώλειας και του εγωισμού. Για άλλη μια φορά, η Marianne Ihlen έρχεται στο προσκήνιο καθώς αυτό το ποίημα μοιάζει σχεδόν με μια συγγνώμη καθώς γράφει: I haven't forgotten / It lives in my spine / Marianne and the child / The days of kindness, ελπίζοντας να τον σκέφτονται με αγάπη, καταλήγοντας I pray that loving memory / exists for them too / the precious ones I overthrew / for an education in the world.
4. Beneath My Hand
Το 1977, ο Lenny εδραίωσε τη φήμη του για το φλερτ με το Death of A Ladies Man, αλλά πραγματικά, οι τρόποι τού Lothario είχαν καθοριστεί από την αρχή. Ορισμένα θέματα αναδεικνύονται ξανά και ξανά ως βασικά στοιχεία της γραφής και του λυρισμού του Cohen. Η πνευματικότητα είναι ένα, αλλά το σεξ και ο ρομαντισμός είναι σίγουρα ένα άλλο, καθώς ο Cohen δημιούργησε τη δική του γλώσσα για την πράξη του έρωτα. Το Beneath My Hands είναι ένα τέλειο παράδειγμα αυτού, που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1961. Από όλα τα ποιήματά του, αυτό ταλαντεύεται περισσότερο προς την πιο παραδοσιακή πλευρά, δανειζόμενο από την κλασική ποίηση αγάπης για έναν βαθιά ρομαντικό αέρα στη γλώσσα. Καθώς ανιχνεύει πάνω κάτω το σώμα της αγαπημένης του με τα λόγια του, γράφει για να της αποδείξει πόσο όμορφη είναι, κάνοντας το ποίημά του να ταιριάξει: When you call me close / to tell me / your body is not beautiful / I want my body and hands / to be pools / for your looking and laughing, γράφει, μετατρέποντας την τέχνη του σε μια εκπληκτική αντανάκλαση του άλλου.
5. Thousands
Μια άλλη ουσιαστική όψη της καριέρας του Lenny ήταν ο συνεχής σχολιασμός της τέχνης του για την ίδια την τέχνη. Ποτέ δεν ντρεπόταν να σκεφτεί το οτιδήποτε δημιουργούσε, χρησιμοποιώντας συχνά τη μουσική ή την ποίησή του για να συλλογιστεί τη διαδικασία ή τον ρόλο του συγγραφέα, καθώς έγραφε για την ίδια την πράξη της συγγραφής τραγουδιών ή ποιημάτων. Το Tower of Song είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα καθώς ο Cohen πραγματεύεται τη θέση του ως εργαζόμενου τραγουδοποιού τραγουδώντας: I'm just paying my rent every day in the tower of song. Για αυτόν, η σύνθεση τραγουδιών, ή πραγματικά οποιοδήποτε γράψιμο, είναι δεξιότητα και δουλειά. If it is your destiny to be this labourer called a writer, you know that you've got to go to work every day, but you also know that you're not gonna get it every day, είπε για τη διαδικασία του. Το Thousands γράφτηκε ξεκάθαρα σε μια μέρα άδειας όπως έγραψε, με την υπογραφή του πνεύματος και του χιούμορ του: Out of the thousands / who are known, / or who want to be known / as poets, / maybe one or two / are genuine / and the rest are fakes, προσθέτοντας, Needless to say / I am one of the fakes.
6. The News You Really Hate
Ανεξάρτητα από το τι έγραψε ο Cohen, το πάθος και το συναίσθημα βρισκόταν βαθιά στην καρδιά της κάθε λέξης. Δεν υπήρξαν ημίμετρα, πράγμα που σήμαινε ότι τα τραγούδια για την αγάπη και την αφοσίωση είναι μερικά από τα πιο γλυκά, ενώ αυτά που είναι βαμμένα με κυνισμό και περιφρόνηση μπορεί συχνά να είναι υπερβολικά σκληρά. Ένα εξαιρετικό παράδειγμα είναι το News You Really Hate. Λιγότερο ποίημα και περισσότερο δύο παράγραφοι που τροφοδοτούνται από μίσος για έναν ανώνυμο δράστη. Ο Cohen δεν διστάζει να σχολιάσει: You fucking whore, I thought that you were really interested in music. I thought your heart was somewhat sorrowful. Σε ένα από τα πιο διάσημα τραγούδια του Cohen, το Hallelujah, βρίσκουμε τις ομοιότητες στο θέμα, αλλά και τις διαφορές στη γλώσσα· στη γλώσσα που χρησιμοποιεί: You don't really care for music, do ya?
7. Listen to the Hummingbird
Ο Samuel Beckett είπε κάποτε: Κάθε λέξη είναι σαν μια περιττή κηλίδα στη σιωπή και στο τίποτα. Είναι ένα ενδιαφέρον απόσπασμα από έναν συγγραφέα, αλλά προκαλεί ένα ακόμη πιο ενδιαφέρον ερώτημα: Μπορεί ποτέ η τέχνη να μεταφέρει κάτι πιο όμορφο από αυτό που υπάρχει στη φύση; Κι αν όλη η τέχνη εμπνέεται από αυτό που υπάρχει στον φυσικό κόσμο, τότε γιατί δεν πάμε στην πηγή της; Ο Cohen λέει κάτι παρόμοιο με το ποίημά του Listen to the Hummingbird, το οποίο αφήνει στη δισκογραφία και στο γραπτό του έργο μια σκοτεινή και αρκετά οδυνηρή σκέψη. Το Listen to the Hummingbird είναι το τελευταίο τραγούδι του τελευταίου στούντιο άλμπουμ του Cohen Thanks for the Dance. Ο γιος του, ο Adam Cohen, έκανε την παραγωγή και πήρε το φωνητικό μέρος για το τελευταίο κομμάτι, από μια από τις τελευταίες φορές που μίλησε ο πατέρας του δημόσια. Όταν ο Cohen έδωσε συνέντευξη τύπου αφιέρωσε λίγο χρόνο για να διαβάσει ένα ποίημα που είχε γράψει το προηγούμενο βράδυ, το Listen to the Hummingbird. Η τελευταία γραμμή διασκεδάζει την παράξενη φύση της ίδιας της τέχνης, τον γραπτό λόγο και τη μουσική, στα οποία ο Cohen είχε αφιερώσει τη ζωή του: Listen to the hummingbird, don't listen to me.
8. A Thousand Kisses Deep
Η αγάπη παραμένει μια καθολική κατάσταση του είναι, τόσο ως προς την ύπαρξή της όσο και ως προς την απουσία της. Πολλοί συγγραφείς, ποιητές και μουσικοί προσπάθησαν να δώσουν τον ορισμό της αγάπης και εμείς, παρ' όλα αυτά, παραμένουμε πιο κοντά στην μη κατανόησή της. «Θα μάθεις όταν πάθεις» είναι αυτό που κατέχουμε και αυτό που ξέρουμε να λέμε όταν μας ρωτάνε «τι είναι η αγάπη», λες και μας ζητάνε να αναλύσουμε την αρχή του χρόνου, τη δημιουργία του σύμπαντος, ή το τι συμβαίνει αφού πεθάνουμε.
Όλα τα πράγματα είναι οριστικά, αλλά κανένα δεν είναι κατανοητό. Λέγοντας αυτά, ο Leonard Cohen εξερεύνησε το συναίσθημα και όλες τις μορφές του σε όλο του το έργο, και τόσο ο μυστικισμός του όσο και η αναπόφευκτη παράδοσή μας σε αυτό καλύπτονται στο A Thousand Kisses Deep. Σε αυτό το έργο φαίνεται να αναγνωρίζει ένα όριο στην αγάπη εάν αυτή υποκινείται μόνο από τη φυσική έλξη, ενώ αναγνωρίζει επίσης ότι υπάρχουν στιγμές που είναι λογικό να παραδοθούμε σ' αυτή. I made it to the forward deck / I blessed our remnant fleet / and then consented to be wrecked / a thousand kisses deep, γράφει. Υπάρχει μια απελπισία στα λόγια του εδώ, αλλά δείχνει χαρούμενος που βυθίζεται στο αναπόφευκτο τόσο της αγάπης, της θλίψης, αλλά και όλων των ενδιάμεσων πραγμάτων.
9. Bird On the Wire
Η προσωπική προσέγγιση του Cohen στο γράψιμο τον καθορίζει και το βλέπουμε σε όλο του το μεγαλείο στο Bird On the Wire. Αυτό το κομμάτι είναι πολύ πιο προσωπικό από τις παλαιότερες δουλειές του, καθώς χρησιμοποιεί την ποίησή του ως εξομολογητικό μέσο. Το συναίσθημα και η ειλικρίνεια σε κάθε γραμμή είναι βαθιά, συγκινητικά και η απελπιστική λαχτάρα και η επείγουσα ανάγκη του Cohen φαίνονται σε όλη την επανάληψη των λέξεων και των φράσεων. Like a bird on the wire, like a drunk in a midnight choir, I have tried in my way to be free, ανοίγει και κλείνει το ποίημα. Ο Cohen εξερευνά κάθε εκατοστό της ψυχής του καθώς πραγματεύεται θέματα λύπης και λύτρωσης. Υπάρχει μια βαθιά ευπάθεια σε αυτό το ποίημα, με το οποίο είναι εύκολο να κολλήσεις και να συνδεθείς μαζί του.
10. The Pro
Ο Cohen είναι εγγενώς συνδεδεμένος με τη Νέα Υόρκη. Ο χρόνος του στην πόλη οδήγησε σε φιλίες, σε συνεργασίες και σε σχέσεις που θα ενέπνεαν τη δουλειά του για δεκαετίες. Τον τράβηξε η πόλη και θα μπορούσε να είχε χάσει τον εαυτό του στους πολυσύχναστους δρόμους. Η περίπλοκη σχέση του με τη Νέα Υόρκη μπορεί να διαβαστεί στο Pro, στο οποίο διερευνά πόσο εύκολο είναι να γίνεις αντανάκλαση της πόλης στην οποία ζεις παρά του εαυτού σου.Lost my voice in New York City, never heard it again after '67, now I talk like you, now I sing like you, γράφει. Έχει απορροφηθεί από την πόλη και τώρα νιώθει σαν να είναι κλώνος των άλλων που ζουν εκεί. Το ποίημα είναι ένα από τα μικρότερα κομμάτια του Cohen, αλλά είναι γεμάτο συμβολισμούς και νόημα, καθιστώντας το ένα πλούσιο ανάγνωσμα.
Απόδοση στα ελληνικά: Γιώργος Μπιλικάς
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Άρθρο των Dale Maplethorpe και Lucy Hardbron (FOM)
Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε διάφορες φωτογραφίες του Leonard Cohen
