Οι θεατρόφιλοι και οι φιλαναγνώστες των θεατρικών έργων σίγουρα έχουν έρθει σε επαφή με την Αντιγόνη του Σοφοκλή. Κι αν όχι κάποιες φορές, σίγουρα μία. Το πασίγνωστο αυτό έργο έχει τύχει πολλών ανεβασμάτων στις σκηνές, πολλών μεταγραφών και μελετών ενώ ακόμα και σήμερα εξακολουθεί να ενθουσιάζει το ευρύ κοινό – όχι μόνο εκείνους που αγαπούν το κλασικό θέατρο, το δράμα ή την αρχαία τραγωδία. Θα αναρωτηθεί, ίσως, κανείς γιατί να ασχοληθεί με ακόμα μία μεταγραφή της Αντιγόνης και συγκεκριμένα της Σοφοκλέους Αντιγόνης σε εισαγωγή, κείμενο, μεταγραφή και σχόλια Γεράσιμου Α. Μαρκαντωνάτου, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις του Θεοδόση Αγγ. Παπαδημητρόπουλου. Σε αυτό εδώ το σημείωμα, λοιπόν, θα επιδιώξω να σας μιλήσω για την συγκεκριμένη έκδοση και για τους λόγους βάσει των οποίων διαφέρει από άλλες εκδόσεις του έργου, ξεχωρίζει κι «επιβάλει» μία θέση σε κάθε βιβλιοθήκη.
Αποφεύγω να αναλωθώ στην υπόθεση της τραγωδίας και επειδή πρόκειται για πασίγνωστο έργο αλλά και επειδή είναι τόσο εύκολο να το βρει αυτό κανείς που θεωρώ ότι δεν χρειάζεται να ξοδεύω αράδες.
Αρχικά, η Αντιγόνη αποτελεί μία από τις τελειότερες τραγωδίες της αρχαίας ελληνικής δραματουργίας και, αν συνυπολογίσουμε τον έρωτα που αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της υπόθεσης και γοητεύει πάντα το κοινό, δικαίως συγκαταλέγεται ανάμεσα στα διασημότερα έργα του παγκόσμιου θεάτρου! Σε αυτήν, έχουμε δύο χαρακτήρες με πρωταγωνιστικό ρόλο αλλά σε μια τέλεια δραματική διάρθρωση και στέρεη δομική συγκρότηση, όπως χαρακτηριστικά σημειώνεται στο βιβλίο. Και όντως, ο Κρέοντας και η Αντιγόνη συντελούν μια μεγάλη σύγκρουση δύο πλευρών που καθεμιά συμβολίζει μια θέση την οποία υπερασπίζεται με όλες της τις δυνάμεις. Μάλιστα διαπιστώνουμε και μια παρατήρηση, ότι και οι δύο, καθένας από την πλευρά του, έχουν στέρεη τοποθέτηση, που όμως υπερασπίζονται εσφαλμένα κι αυτό το στοιχείο πυροδοτεί τελικά την τραγική κατάληξη της ιστορίας.
Η Αντιγόνη ενσαρκώνει τη μεγάλη θέληση που αντιστέκεται με υπέρμετρο θάρρος και θράσος απέναντι στην Αρχή υπερασπιζόμενη τη στάση της κόντρα στην ασέβεια και την ύβρη, που η δεύτερη αντιπροσωπεύει στα μάτια της. Όμως η μετριοπάθεια και η φρόνηση είναι καθοριστικά στοιχεία για τον άνθρωπο και θα πρέπει να τον ακολουθούν και να τον χαρακτηρίζουν πάντοτε, σε κάθε στιγμή της ζωής του. Κι αν ο Κρέοντας υιοθετεί μία στάση που αγγίζει την ύβρη, το ίδιο δεν συμβαίνει και με την αντίσταση που προβάλει η ηρωίδα προς την Αρχή; Η αυτογνωσία είναι θεάρεστο πράγμα, όμως έρχεται η Αντιγόνη να μας δείξει πως/πώς το συναίσθημα είναι πιο δυνατό.
Η εκτενέστατη εισαγωγή –που αποτελεί ένα βιβλίο από μόνη της– προσφέρει την αρτιότερη «ματιά» στο έργο από όσες έχω γνωρίσει μέχρι σήμερα. Σε αυτήν θα βρούμε στοιχεία για τη χρονολόγηση της τραγωδίας, για τον μύθο της Αντιγόνης στην αρχαία αλλά και τη νεότερη λογοτεχνία, για την ερμηνεία του δράματος και τη δραματοποίηση, για το βαθύτερο νόημα του έργου, για το μήνυμά του... και άλλα, όπως: προεκτάσεις της τραγωδίας, απόψεις και οπτικές, γνώμες και αναλύσεις (και μετρική ανάλυση για τους πιο λεπτολόγους και μυημένους ποιητικά), για τη δομή, τον ρόλο των κεντρικών προσώπων... ένα άκρως κατατοπιστικό δοκιμιακό μέρος του βιβλίου όπου επιχειρείται κι ένας πλήρης συμβολισμός –και αποσυμβολισμός, παράλληλα– του συνόλου.
Μέσω αυτού του μέρους ανίχνευσα νέα πράγματα για την τραγωδία παρά τις τόσες φορές που έχω «συναντηθεί» μαζί της, κατανόησα βαθύτερα τα νοήματα και αισθάνθηκα ότι την έκανα κτήμα μου· απόδειξη ότι ο σκοπός επετεύχθη (και με το παραπάνω). Μέσω αυτής της εισαγωγής προέκυψαν όλες οι παραπάνω αναφορές που, ουσιαστικά, είναι σαν να τακτοποιήθηκαν τα δεδομένα στο κεφάλι μου με τάξη και απόλυτη σαφήνεια.
Παραδείγματος χάριν, η Αντιγόνη συγκαταλέγεται ανάμεσα στα αρχαιότροπα έργα της σοφόκλειας δραματογραφίας καθώς: τα χορικά ξεπερνούν το ένα τρίτο της έκτασης, έχουμε τρεις υποκριτές ταυτοχρόνως μόνο στο δεύτερο επεισόδιο, έχουμε αναπαιστικά συστήματα στίχων, δεν υπάρχουν αντιλαβές, ο Χορός χρησιμοποιεί αναπαιστικό ρυθμό για ν' αναγγείλει την είσοδο των προσώπων κ.λπ. Ένας πλούτος πληροφοριών που όχι μόνο εμπλουτίζουν το συγκεκριμένο έργο αλλά βοηθούν ουσιαστικά και κάθε άλλη επαφή με τα άλλα έργα του Σοφοκλή ή γενικότερα.
Κι αν στην εισαγωγή έχουμε μία ανάλυση σημείο σημείο με πολλές επεξηγήσεις και συσχετισμούς, με αποτέλεσμα όλα τα παραπάνω οφέλη, η συνέχεια είναι ακόμα πιο απολαυστική καθώς διαβάζουμε μια όμορφη και πλήρης μεταγραφή που αντικατροπτίζει τα νοήματα ενώ προσφέρει μία άνετη, ευκολοδιάβαστη εμπειρία.
Εκ παραλλήλου, στο τέλος, τα σχόλια εξηγούν λέξη προς λέξη και στίχο στίχο όλο το έργο, καταλήγοντας να έχουμε μία γενναιόδωρη μαθητεία της τραγωδίας. Δικαίως, το βιβλίο προτείνεται για καθηγητές και μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ή φοιτητές της φιλολογικής. Εξάλλου, συμβάλει εξαιρετικά και η εκτενής βιβλιογραφία.
Με μια φράση, μου συμπλήρωσε τα κενά ενώ μου έδωσε την πληρέστερη «εικόνα» της Αντιγόνης που διάβασα ως τώρα.
