28/08/2024, Θέατρο Δάσους
Ένα ακόμα βράδυ στο θέατρο Δάσους. Ο Σεπτέμβρης αγγίζει με τα ακροδάχτυλά του τη πόλη, αφήνοντας μας με τη χαρμολύπη του καλοκαιριού που έφυγε, κάνοντας τις νύχτες λίγο πιο υποφερτές από ζέστη. Μετά από είκοσι λεπτά αναμονής στην ουρά της εισόδου μπήκα στο, για άλλη μία φορά, γεμάτο θέατρο, μαζί με όλους εκείνους που είπαν να σβήσουν το καλοκαίρι τους με μία παράσταση ή με τους άλλους (μαζί τους κι εγώ) που δεν πρόλαβαν τα εισιτήρια για την Ορέστεια στο Δίον και κούρνιασαν σε ξένες θεατρικές αγκαλιές – σίγουρα όχι αντάξιες (αν είναι θεμιτή η όποια σύγκριση).
Το πλάνο απόψε έχει Ικέτιδες, μία συμπαραγωγή του θεάτρου του Νέου Κόσμου και του Θεάτρου Τέχνης Καρόλου Κουν. Τη σκυτάλη της σκηνοθεσίας αυτής της παράστασης παίρνει η καλλιτεχνική διευθύντρια του Θεάτρου Τέχνης Μαριάννα Κάλμπαρη. Ένα έργο στο οποίο πρωταγωνιστούν γυναίκες, αφήνεται στα χέρια της Κάλμπαρη, η οποία έχει αναλάβει ένα μάλλον δύσκολο εγχείρημα καθώς τα ανεβάσματα του συγκεκριμένου έργου μετρούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού.
Οι απορίες για αυτό που θα δω με κατακλύζουν. Οι απόψεις των κριτικογράφων πολλές, οι απόψεις του κοινού ακόμα περισσότερες. Έχοντας φτάσει μία ώρα νωρίτερα στο θέατρο ακούω τριγύρω τους ανθρώπους να μιλάνε. Το αφτί μου πιάνει και δύο νεαρά παιδιά, γύρω στην ηλικία μου, να λέει το ένα στο άλλο πως πήγαινε για πρώτη φορά στο θέατρο. Σε κάθε πλάσμα, λοιπόν, που κάνει τα παρθενικά του βήματα στον χώρο της θεατρικής θέασης, που οπλίστηκε με υπομονή και κυρίως ανοιχτό μυαλό –γιατί ανοιχτό μυαλό χρειάζεται το αρχαίο δράμα– αφιερώνω κάθε λέξη που γράφω παρακάτω.
Ικέτιδες του Αισχύλου
Οι 50 κόρες του Δαναού, οι Δαναΐδες, φεύγουν μαζί με τον πατέρα τους, και γίνονται Ικέτιδες του Άργους, σε μία απόπειρά τους να ξεφύγουν από τους 50 ξαδέρφους τους, γιους του Αιγύπτου, με τους οποίους τις ανάγκαζαν να παντρευτούν. Υπάκουες σε κάθε προσταγή του πατέρα τους, οι Ικέτιδες παρακαλούν τον Πελασγό να τις προστατέψει παίρνοντάς τες στο βασίλειό του, με βασικό εργαλείο ικεσίας τους την κοινή καταγωγή τους (εκείνες προέρχονται από την πριγκίπισσα Ιώ, άρα είναι συγγενείς των Αργείων). Ο Πελασγός, προσωπικότητα με πρωτοδημοκρατικά στοιχεία, επιμένει πως πρέπει να πάρει απόφαση μαζί με τους κατοίκους της πόλης, καθώς η άφιξη των νεαρών γυναικών μπορεί να προμήνυε πόλεμο με τους Αιγύπτιους. Εκείνες χωρίς να αναγνωρίζουν την έννοια της πόλης πιστεύοντας πως ο Πελασγός, ως βασιλιάς, συλλέγει στο πρόσωπό του όλη τη δύναμη των αποφάσεών της, τον απειλούν πως αν δεν τις δεχθεί θα κρεμαστούν με τις ζώνες που φοράνε και θα γεμίσουν με μίασμα την πόλη. Ωστόσο, εκείνος εμμένοντας στην απόφασή του στέλνει τον Δαναό μέσα στην πόλη, τον ακολουθεί και πάνε να πάρουν απόφασή μαζί με τους Αργείους. Οι γυναίκες περιμένουν εναγωνίως την απόφαση, με τον πατέρα τους να επιστρέφει και να τις λέει πως η ικεσία τους έγινε δεκτή. Γνωρίζουν ωστόσο, τόσο εκείνες όσο και ο Δαναός, πως οι Αιγύπτιοι θα τις αναζητήσουν, όπως και γίνεται. Οι Αιγύπτιοι έρχονται να αρπάξουν τις νεαρές ως παραβατικές φιγούρες τόσο απέναντι στους θεούς όσο και στους πολίτες. Ωστόσο, δεν καταφέρνουν να τις πάρουν μαζί, γιατί πια βρίσκονται υπό τη προστασία του Πελασγού και τις υπερασπίζονται οι Αργείοι. Το έργο τελειώνει με τραγούδι των νεαρών γυναικών και ευχές για την πόλη.
Ικέτιδες της Κάλμπαρη
Δεν ξέρω τι να πρωτοσχολιάσω σε αυτή την παραγωγή. Θα μου επιτρέψετε να μην επικεντρωθώ στην υποκριτική των ηθοποιών –όπως σε κάθε προσπάθεια κάποιοι ήταν πιο δυνατοί από κάποιους άλλους– γιατί η παράσταση είχε πολλά και πυκνά σημεία που θα ήθελα να αποσυμβολίσω για να γίνει πιο εύκολη η κατανόησή της. Γιατί, άλλωστε, πριν κρίνεις μία παράσταση, πρέπει πρώτα να καταλάβεις τι θέλει να σου πει.
Η Κάλμπαρη επιλέγει να επικεντρωθεί στο ζήτημα της θέσης της γυναίκας στην πατριαρχική κοινωνία (τόσο του τότε όσο και του σήμερα) και να πλησιάσει το πολιτικό κομμάτι κυρίως σκηνογραφικά, με τη βοήθεια της αδερφής της Χριστίνας Κάλμπαρη: στον χώρο της σκηνής έχει υψωθεί σιδερένιο σκηνικό που το συρμάτινο τελείωμά του φέρνει περισσότερο σε σύνορα ή φυλακή, συνομιλώντας άριστα τόσο με το σήμερα όσο και με την ψυχολογική κατάσταση των πρωταγωνιστριών. Οι καταδικασμένες σε γάμο γυναίκες αναζητούν προστασία σε μία ξένη πατρίδα, σαν μικρές προσφυγοπούλες, και εμείς, το κοινό, μαζί τους από την ίδια πλευρά των συνόρων, να παρακολουθούμε την πορεία της ικεσίας τους, ίσως να ικετεύουμε και εμείς ενδόμυχα (ο κάθε ένας για τους δικούς του λόγους). Στο μπροστά μέρος υπάρχουν δεξιά και αριστερά δύο σύνολα κονταριών, σαν αστερίσκοι(;) παραπέμποντας σε κάποια πολεμική τέχνη. Σε αυτές τις δύο μικρές κατασκευές θα δούμε αργότερα τα μέλη του χορού να ακροβατούν δίνοντάς μας ίσως την υπόνοια πως όσο προσκολλημένες κι αν είναι στον πατέρα, για τη ζωή και τη μοίρα τους πολεμούν και αμύνονται μόνες τους.
Ως προς τον χορό τώρα. Έχουμε 17 γυναίκες επί σκηνής. Με κορυφαία χορεύτρια την Χριστίνα Σουγιουλτζή, που παίζει την Ιώ και ακροβατεί σε όλη τη διάρκεια της παράστασης στο σιδερένιο κατασκεύασμα. Σαν πρόγονος-μητέρα-τραυματισμένη γυναίκα είναι συνέχεια στο πλάι τους, είναι αυτή πάνω στην οποία θα πέσει όλο το μένος του Κήρυκα (Γιάννης Τσορτέκης) με το μαστίγιό του λίγο αργότερα, είναι το σύμβολο της οικουμενικής γυναίκας, είναι η ίδια που σαν μάνα θα προστατέψει τις νεαρές κόρες που θα μπουν κάτω από το αιματοβαμμένο φουστάνι της στο τέλος της παράστασης (γιατί η θηλυκότητα είναι συνδεδεμένη με κάθε λογής αίμα).
Από τις υπόλοιπες γυναίκες το κείμενο του χορού έχει μοιραστεί σε δύο Δαναΐδες, την Αμυμώνη (Λουκία Μιχαλοπούλου) και την Υπερμνήστρα (Λένα Παπαληγούρα) – τις γνωστότερες του μύθου. Σύμφωνα με τη δραματουργία της παράστασης, οι ηθοποιοί προσπάθησαν αυτές οι δύο ηρωίδες στην αρχή να μοιάζουν όμοιες, όμως με το πέρασμα της ώρας να διαχωρίζονται και να γίνονται η μία το αντίθετο της άλλης. Αυτό φαίνεται και από τα φορέματά τους, που είναι όμοια αλλά διαφέρουν τόσο μεταξύ τους χρωματικά όσο και με του υπόλοιπου χορού. Ωραία ιδέα, αλλά στην παράσταση φάνηκε λίγο θολός αυτός ο διαχωρισμός, σχεδόν ανύπαρκτος.
Οι Δαναΐδες της Κάλμπαρη, δείχνουν απόλυτη υπακοή στις εντολές του πατέρα – σχεδόν με ύποπτο τρόπο. Οι γυναίκες στις οποίες η σκηνοθέτης θέλει να δώσει φωνή υποκλίνονται στον πατέρα, στέκονται μπροστά του με στρατιωτική πειθαρχεία, του στρώνουν κόκκινο χαλί όταν έρχεται να τους πει τα νέα, του φέρονται σαν βασιλιά-θεό. Συμπεριφορά αντιθετική με αυτή που έχουν απέναντι στον Πελασγό, που δεν θα διστάσουν να τον απειλήσουν – αν και είναι ο βασιλιάς της πόλης που ζητάνε ικεσία. Οι υπάκουες κόρες, λοιπόν, γίνονται ανυπάκουες γυναίκες όταν έχει να κάνει με το σώμα, τη ζωή και τα όνειρά τους. Ίσως τελικά, να επιμένουν τόσο στην παρθενία τους, για να μείνουν για πάντα «κόρες» του αγαπητού πατέρα.
Και τώρα ήρθε η ώρα για τον –θηλυκό– βασιλιά Πελασγό (Λυδία Κονιόρδου). Είδαμε στη σκηνή μία γυναίκα να την προσφωνούν με αντρικό όνομα, γιατί όμως; Η απάντηση είναι μάλλον πολύπλοκη. Η Κάλμπαρη είπε σε συνέντευξή της πως ήθελε να δείξει ότι η εξουσία δεν θα έπρεπε να έχει φύλο. Για εμένα όμως αυτή η επιλογή έχει λίγο περισσότερο βάθος. Οι νεαρές Δαναΐδες μένουν έξω από την πόλη, αν και αυτές αιτούνται την ικεσία και στο συμβούλιο της πόλης τις εκπροσωπεί ο πατέρας τους. Γιατί; Γιατί θεωρείται πως ο πατέρας είναι συναισθηματικά στέρεος –ως άντρας– ενώ εκείνες βρίσκονται σε παροξυσμό. Όμως, με τον Πελασγό να μπαίνει μέσα στην πόλη ως γυναίκα, εισβάλει το συναίσθημα μέσα στη πόλη, εισβάλει το θηλυκό στοιχείο και μάλιστα λειτουργεί ως δίκαιος ηγέτης. Ένας ακόμα τρόπος με το οποίο το θηλυκότητα και η σχέση της με την πόλη υπογραμμίζεται είναι η χορογραφία της Ιούς, που περνάει το κόκκινο πανί γύρω από το σιδερένιο κατασκεύασμα-τοίχο. Η μοίρα των νεαρών γυναικών «ράβεται» πάνω στην πόλη, το αίμα τους συνδέεται μαζί της, γίνονται μέρος της. Αυτή η κίνηση μας κλείνει το μάτι για την απόφαση που θα παρθεί από τους Αργείους, ίσως και για το τι θα επέλθει.
Αν και δεν ασχολήθηκα σε αυτό το άρθρο με τη διασκευή του κειμένου, γιατί η δραματουργία δεν ήταν κακή, θα πω μόνο πως η επιλογή να ακουστεί το τέλος του μύθου –που κανονικά παρουσιάζεται στα επόμενα χαμένα μέρη της τετραλογίας Δαναΐδες– με ξένισε αρκετά. Κατανοώ πως δίνει ένα άλλο βάθος στις ηρωίδες, προσδίδοντάς τους σκληρότητα (καθώς σκοτώνουν τους Αιγύπτιους που αναγκάζονται να παντρευτούν) και τρυφερότητα συνάμα (μία κόρη σώζει τον άντρα της από έρωτα) αλλά είναι τόσο ξένο με το αρχικό εγχείρημα που δεν απορροφάται με ευκολία από τον ρυθμό της παράστασης.
Στο σύνολο της ήταν μία καλή προσπάθεια. Ωστόσο μου άφησε την αίσθηση πως ήταν ένα κολάζ διαφόρων όμορφων ιδεών των οποίων οι τομές φαίνονταν. Επίσης, αν και στο δελτίο τύπου της παράστασης γίνεται αναφορά στη πολιτική διάσταση του έργου, αυτή δεν τονίζεται επί σκηνής – πέρα από τους συμβολισμούς του σκηνικού της Χριστίνας Κάλμπαρη.
Ως έργo πάντως, πιστεύω πως οι Ικέτιδες θα έπρεπε να ανεβαίνουν συχνότερα. Για κάθε γυναίκα που θα ψάχνει νέα πατρίδα, για κάθε άνθρωπο που θα ξενιτεύεται για να κυνηγήσει την ελευθερία του, για όλους εκείνους που πασχίζουν να πάρουν τη ζωή τους στα χέρια τους. Έτσι... ως φόρος τιμής, για όλα αυτά που δεν πάψαμε ποτέ να είμαστε, για τη δικαίωση που θα κυνηγάμε πάντα.
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Συντελεστές:
Μετάφραση: Ιωάννης Γρυπάρης
Επεξεργασία κειμένου και δραματουργίας - Σκηνοθεσία: Μαριάννα Κάλμπαρη
Σκηνικά - Κοστούμια: Χριστίνα Κάλμπαρη
Μουσική σύνθεση: Χαράλαμπος Γωγιός
Χορογραφία: Χριστίνα Σουγιουλτζή
Σχεδιασμός φωτισμών: Στέλλα Κάλτσου
Βοηθός σκηνοθέτη: Μαριλένα Μόσχου
Μουσική διδασκαλία: Ειρήνη Πατσέα, Σιμέλα Εμμανουηλίδου
Σχεδιασμός ήχων παράστασης: Θέμης Παντελόπουλος
Βοηθός σκηνογράφου: Κυριακή Φόρτη
Βοηθός ενδυματολόγου: Κατερίνα Κυρτάτου
Βοηθός φωτίστριας: Ιφιγένεια Γιαννιού
Βοηθός στο πλαίσιο πρακτικής άσκησης: Αλέξανδρος Μπιτσώρης
Συντονισμός παραγωγής CHÓRES: Βερονίκη Κρικώνη
Επικοινωνία: Ρίτα Σίσιου
Φωτογραφίες: Γιώργος Καλφαμανώλης
Μακιγιάζ φωτογράφισης: Όλγα Φαλέι
Design Director: Δημήτρης Κολιαδήμας - Design Semiotik Design
Διαφήμιση - social media: Renegade Media
Οργάνωση περιοδείας: Χριστίνα Μπάλλα
Διεύθυνση παραγωγής: Μαρίνα Γαβριηλίδου
Στους ρόλους πρωταγωνιστούν (αλφαβητικά):
Λυδία Κονιόρδου (Πελασγός)
Λουκία Μιχαλοπούλου (Αμυμώνη)
Λένα Παπαληγούρα (Υπερμνήστρα)
Άκης Σακελλαρίου (Δαναός)
Γιάννης Τσορτέκης (Αιγύπτιος Κήρυκας)
Κορυφαία χορεύτρια: Χριστίνα Σουγιουλτζή
Κορυφαίες CHÓRES (αλφαβητικά): Ελένη Βασιλάκη, Κωνσταντίνα Γιαννοπούλου, Γιώτα Δημητρακοπούλου, Φανή Λύκου, Ιόνυ Μοσχοβάκου, Δάφνη Παγουλάτου, Ελένη Πούλιου, Ελίνα Σταμοπούλου, Δανάη Στεργίου, Νικολάια Τριανταφύλλου
Κορυφαίες Δραματικής Σχολής Θεάτρου Τέχνης (αλφαβητικά): Νεφέλη Δοδοπούλου, Μυρτώ Καπώλη, Ρένια Κρητικού, Άννα Μωρόγιαννη
Συμπαραγωγή Θέατρο του Νέου Κόσμου και Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν