Η στήλη του λόγου

Η μετανεωτερική Βαβέλ

Η μετακοινωνία και η μετατεχνολογική φάση εξέλιξης

Πέμπτο μέρος [συνέχεια από το προηγούμενο]

Επιτέλους ας συνειδητοποιήσουμε κάτι. Τα μεγαλύτερα δεινά που απειλούν τον πλανήτη μας δεν είναι η επιστήμη, η τεχνολογία και η βιομηχανία, αλλά η άγνοια και η καταδυνάστευση. Όταν μάθουμε να χρησιμοποιούμε τη γνώση σωστά, δίκαια και ηθικά, τότε αυτή θα αποτελέσει τον μοχλό της διαμόρφωσης ενός μέλλοντος που θα προέρχεται από τον άνθρωπο και θα απευθύνεται στον άνθρωπο. Έτσι μόνο η ανθρωπότητα θα ξεπεράσει το πλήθος των προβλημάτων της, τα σπουδαιότερα των οποίων είναι ο υπερπληθυσμός, η πείνα και οι ασθένειες.

Οι επιστήμονες που ασχολούνται με τη γεωργία, καθώς και όσοι παίρνουν πολιτικές αποφάσεις, έχουν την ηθική υποχρέωση να ενημερώσουν τους πολιτικούς, εκπαιδευτικούς και θρησκευτικούς ηγέτες για τη σπουδαιότητα και τη σοβαρότητα της καλλιεργήσιμης γης, της τροφής και των πληθυσμιακών προβλημάτων, τα οποία αντιμετωπίζει, ή πρόκειται να αντιμετωπίσει στο προσεχές μέλλον, η ανθρωπότητα. Επίσης είναι ανάγκη να αντιληφθούν την έμμεση επίπτωση, που έχει η τρομακτική αύξηση του πληθυσμού στους βιότοπους πολλών άγριων ειδών της χλωρίδας και της πανίδας, εξωθώντας τους σε εξαφάνιση.

Αν δεν κατορθώσουμε να συνειδητοποιήσουμε όλα αυτά, θα έχουμε συμβάλει στο επερχόμενο χάος, εξαιτίας του θανάτου εκατομμυρίων ανθρώπων από πείνα. Το πρόβλημα δεν μπορεί να εξαλειφθεί ως δια μαγείας. Αν συνεχίσουμε να μην του δίνουμε τη σημασία που του αρμόζει, η μελλοντική επίλυσή του θα είναι φοβερά δύσκολη.

Αναλογικά, τα ίδια ακριβώς ισχύουν και για τη βιογενετική. Πραγματικά ο άνθρωπος θα φθάσει στο τελευταίο όριο της μοίρας του, όταν την εποχή του γονιδιώματος θα κατέχει το κλειδί, με το οποίο θα μπορεί να σχεδιάσει εκ νέου το ίδιο του το είδος. Το κεντρικό θέμα του αιώνα που διανύουμε, όπως το έθεσε ο πρώην σύμβουλος εθνικής ασφαλείας των ΗΠΑ, ο Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι, δεν θα είναι πλέον τα σύνορα του κράτους, αλλά τα όρια του ανθρώπου.

Τι σημαίνει αυτό για την ανθρωπότητα; Όταν η επιστήμη επεμβαίνει για να αλλάξει ένα γονιδίωμα, που χρειάστηκε χιλιετίες για να εξελιχθεί, πού βρίσκεται τότε το όριο μεταξύ πολιτισμού και φύσης; Ποιες γενετικές παρεμβάσεις θεωρούνται –αν θεωρούνται τελικά– εκτός ορίων; Γιατί πρέπει να συμπαρασταθούμε τη βιογενετική στην ανάπτυξή της, χωρίς να την απεγκλωβίσουμε από τα ηθικά της όρια, ενημερώνοντας τους ηγέτες της κάθε μορφής εξουσίας για τα επιτεύγματα και τη χρησιμότητα της επιστήμης αυτής;

Αυτά είναι τα μεγάλα ηθικά ερωτήματα που μας θέτει η νέα βιολογία. Η ιστορία έχει δείξει ότι η γνώση παρέχει τη δυνατότητα για θετικές αλλαγές, καθώς και για καινούργια επίπεδα καταχρήσεων. Η κατάχρηση όμως της γνώσης του ανθρώπινου γονιδιώματος είναι κάτι που δεν μπορούμε να το κάνουμε χωρίς τρόμο, τη στιγμή που ζούμε σε μια εποχή αναγέννησης του εθνικισμού και των φυλετικών εκκαθαρίσεων από τα Βαλκάνια έως τη Ρουάντα.

Επιπλέον πρέπει να υπολογίσουμε ότι, όπως συμβαίνει εξάλλου πάντα στην επιστήμη, οι πρόοδοι που σημειώνονται σ' έναν τομέα μπορεί να έχουν αρνητικές συνέπειες κάπου αλλού. Η είσοδος της ανθρωπότητας στον 21ο αιώνα πραγματοποιήθηκε μ' έναν πληθυσμό έξι δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Φαίνεται σκληρό με την πρώτη ματιά, αλλά πώς θα τα βγάλει πέρα ο πλανήτης μας, αλήθεια, αν σώσουμε μερικά εκατομμύρια και τα παιδιά τους χάρη στη γονιδιωματική έρευνα;

Καταρχάς οι επιστημονικές πρόοδοι, που παρατείνουν τη ζωή, θα έπρεπε να προχωρούν μόνον παράλληλα με τις προσπάθειες να εξασφαλιστεί η δυνατότητα της βιόσφαιρας να λειτουργήσει με μεγαλύτερο πληθυσμό. Ήδη η πληθυσμιακή αύξηση μεγαλώνει τις ανάγκες για παραγωγή τροφίμων, ενώ οι ωκεανοί αδειάζουν. Μια απάντηση σε αυτό το πρόβλημα είναι η γενετική των φυτών ή η δημιουργία μεταλλαγμένων ποικιλιών, που μπορούν να αυξήσουν τις αποδόσεις τους. Η χαρτογράφηση του γενετικού κώδικα των φυτών ολοκληρώνεται σε λίγο και ήδη γονίδια, που κάνουν ανθεκτικά τα φυτά στις επιθέσεις ορισμένων εντόμων, έχουν εισαχθεί στο γονιδίωμα του αραβοσίτου, με αποτέλεσμα να αυξηθούν οι αποδόσεις κατά 20%. Αυτό το είδος εξέλιξης είναι κρίσιμο για μια χώρα όπως η Κίνα, όπου υπάρχει τεράστιος πληθυσμός, αλλά κάθε τετραγωνικό εκατοστό καλλιεργήσιμης γης ήδη καλλιεργείται.

Ακόμη κι αν λάβουμε υπόψη όλα αυτά, θα πρέπει να σκεφτούμε και ένα πλήθος ζητημάτων που προκύπτουν, όπως η σύγχρονη ανησυχία για πιθανές γενετικές διακρίσεις ή η ανησυχία για γενετική κατασκευή ανθρώπινων πλασμάτων με σκοπό την παραγωγή και πώληση οργάνων για μεταμοσχεύσεις ή για πειραματόζωα ή για να ρίχνονται στους πολέμους.

Οι επιστήμονες που αυξάνουν τη γνώση της ανθρωπότητας, δεν είναι απαραίτητα οι ίδιοι που την εφαρμόζουν. Ο Αϊνστάιν και ο Οπενχάιμερ το διευκρίνιζαν συχνά αυτό, όταν μιλούσαν για την πυρηνική ενέργεια. Ένας επιστήμονας μπορεί απλώς να πει ότι «από αυτή την ανακάλυψη μπορεί να προκύψουν πολύ καλές και πολύ κακές συνέπειες». Δεν υπάρχει όμως παγκόσμιο σύστημα ή ηθικά κριτήρια, που να λένε «αυτό είναι καλό, αυτό είναι δυνατόν να γίνει, αλλά κάποιο άλλο είναι καταστροφικό, οπότε μην το κάνετε».

Σύντομα όμως πρόκειται να αποκτήσουμε θεμελιώδεις γνώσεις για τον εαυτό μας. Ανάγκη, λοιπόν, και μάλιστα επιτακτική, είναι να αποκτήσουμε ένα τέτοιο παγκόσμιο σύστημα. Πρέπει να συγκροτηθεί ένα παγκόσμιο σώμα αιρετών αντιπροσώπων με ορισμένη θητεία γι' αυτό το θέμα. Θα είναι ένα ερευνητικό σώμα από έμπειρους επιστήμονες, φιλόσοφους και θεολόγους «ανοιχτών οριζόντων». Θα αποτελείται από 500 περίπου μέλη, τα οποία θα αλλάζουν ανά πενταετία. Τα μέλη αυτά θα συμβουλεύουν όσους παίρνουν αποφάσεις στις επιχειρήσεις και στην πολιτική με το βάρος της συλλογικής τους εγκυρότητας. Το σώμα αυτό, που μπορεί να τεθεί υπό την αιγίδα του ΟΗΕ και της UNESCO, θα πληροφορεί το κοινό για τα προβλήματα, τα οποία είναι δυνατόν να προκύψουν από μια δεδομένη επιστημονική ανακάλυψη και θα προτείνει λύσεις. Ένα τέτοιο ερευνητικό σώμα είναι αδιαμφισβήτητα αναγκαίο, γιατί η επιστήμη της γενετικής προχωρεί με τέτοιους ρυθμούς που δεν μπορεί κανείς να πει εκ των προτέρων τι είναι σωστό και τι λάθος, ή ποιο ακριβώς ζήτημα θα προκύψει. Η επιστήμη έχει προχωρήσει τόσο πολύ πέρα από τις αρχαίες εποχές, τότε που διαμορφώθηκαν οι αρχές των κυριότερων θρησκειών, ώστε οι αρχές αυτές από μόνες τους δεν μπορούν να μας διαφωτίσουν για την εισβολή της γονιδιωματικής εποχής.

Προς το παρόν, οι επιστήμονες συγκεντρώνονται μόνο στο καθημερινό τους καθήκον. Δεν εξετάζουν την παλμική ευρύτητα της πραγματικότητας. Από την άλλη μεριά οι φιλόσοφοι σπάνια κατανοούν την επιστήμη. Οι δε θεολόγοι δεν φαντάζονται καν την αναγκαιότητα της δημιουργίας μιας νέας ηθικής πραγματικότητας. Όσοι παίρνουν αποφάσεις, ωθούνται σε αυτές από πολιτικές ή οικονομικές σκοπιμότητες. Με την αλματώδη πρόοδο που έχει κάνει η επιστήμη, αυτή η συνταγή είναι καταστροφική για την ανθρώπινη ουσία. Μέχρι το τέλος του επόμενου αιώνα, ο χάρτης του ανθρώπινου γονιδιώματος θα θεωρείται ως ο «χρυσός οδηγός» του ανθρώπινου πεπρωμένου και θα αντικρίζουμε τους επιστήμονες σαν Φρανκενστάιν, που δεν άφησαν τα πράγματα στην ησυχία τους. Το μοναδικό πράγμα, που μπορούμε να ελπίζουμε είναι ότι οι επόμενες γενιές δεν θα είναι ανάγκη ποτέ να αναρωτηθούν, όπως ο μεγάλος ποιητής Έλιοτ «Πού είναι η σοφία που χάσαμε μέσα στη γνώση;» ή να θυμηθούν τα λόγια του βιολόγου Michel Serres, ο οποίος επισήμανε ότι:

«Μου αρέσει να δίνει ζωή η γνώση, να εκπαιδεύει, μου αρέσει να γίνεται στήριγμα και στέγη, να σε βοηθάει να πίνεις και να τρως, να βαδίζεις σταθερά, ν' αγαπάς, να πεθαίνεις, κάποτε να ξαναγεννιέσαι, μου αρέσει να κοιμάμαι στα σεντόνια της, να μην είναι εκείνη έξω από εμένα. Η γνώση όμως έχει χάσει αυτή τη ζωτική δύναμη. Θα χρειαστεί μάλιστα να θεραπευτούμε από αυτήν.».

Η ελπίδα, που έφθασε στο αποκορύφωμά της κατά τον Διαφωτισμό, ότι δηλαδή η λογική και η γνώση θα μπορούσε να ενώσει την Ευρώπη σε μια κοινή ηθική αντίληψη, στην ουσία παρήγαγε τόσες κοσμικές προτάσεις για τη δικαιοσύνη, την ισότητα, τα δικαιώματα και την ευημερία, όσες είχε παραγάγει η Μεταρρύθμιση για την Αγία Γραφή και τη φύση της θρησκευτικής πίστης. Η ποικιλία των ηθικών προτάσεων της μεταμοντέρνας εποχής αντανακλά την ηθική ποικιλία ενός πολυθεϊστικού κόσμου, που προηγήθηκε του χριστιανισμού.

Συνεχίζεται...

Παραθέτω τρία, σχετικά με το θέμα, ποιήματά μου: 

ΠΕΡΑΣΜΑ ΣΕ ΑΛΛΟ ΓΑΛΑΞΙΑ

Ταξίδεψα σε ολόκληρο το γαλαξία

Αστέρια, όνειρα, κομήτες, πόθους

τα χώρεσα όλα στη μικρή καρδιά μου

Τώρα θα περάσω τις πύλες ενός άλλου γαλαξία,

συνεχίζοντας την απόδρασή μου

προς την επουράνια Εδέμ

με το όραμά της δεμένο

στην κονσόλα πλοήγησης του αστρόπλοιού μου

Ίσως βρω αδειανούς τους δρόμους

των καινούργιων άστρων

Ίσως η σιωπή θα επιδεικνύει

τις χορευτικές της φιγούρες

μέσα στο αιώνιο σκοτάδι

Ίσως κοιτάξω μουδιασμένος

το απόλυτο κενό της ελπίδας μου

μα δε θα διακόψω το ταξίδι μου

Θ' αδιαφορήσω για το αδηφάγο στόμα

ενός προαναγγελθέντος χωροχρόνου

που θα με αποτρέπει απ' την άτακτη είσοδό μου

στην ερημιά μιας ανεξερεύνητης ακόμη μοναξιάς

Θα στριμώξω τότε τους προορισμούς μου

μέσα στο σακίδιο του αναπότρεπτου

και θα συνεχίσω την ουράνια πορεία μου

προς τα βάθη ενός αγνώστου κόσμου

(Απ' την ανέκδοτη ποιητική συλλογή μου Στα πέρατα του διαστήματος)

🍈

Ο ΟΝΕΙΡΟΠΟΛΟΣ

Θέλω να φύγω μακριά απ' την υδρόγειο,

να ταξιδέψω σ' επουράνιους τόπους

που δεν τους γνώρισα ακόμη,

σε πλανήτες ολόφωτους

που δεν τους αντίκρισε ποτέ κανείς

Σαν όνειρα να φαίνονται

οι διαδρομές μου μέσα στην αιώνια νύχτα

Να γεμίσει η ψυχή μου

με πρωτόφαντα μυστήρια

που θα βαστούν πάντα σ' εγρήγορση

τον νου και την καρδιά μου

Το ζοφερό σκοτάδι να είναι

μόνο μια σκιά χαμένη στη μνήμη των ανθρώπων

Να μην υπάρχει τίποτα άσχημο τριγύρω μου

παρά μόνο ευτυχία, ικανοποίηση, γαλήνη

Να νιώθω ότι, δεν είμαι μοναχός και απογοητευμένος

Με φωτεινές οντότητες

παράξενων μα πανέμορφων πολιτισμών

να παίζω τη μουσική των πόθων μου

Να μην έχω τύψεις

για τα χρόνια που έζησα στη Γη

αποξενωμένος και ονειροπόλος

(Απ' την ανέκδοτη ποιητική συλλογή μου Στα πέρατα του διαστήματος)

🍈

ΑΙΩΝΙΟΤΗΤΑ

Ποια μοίρα ζοφερή μας διαφεντεύει;

Ποιο πεπρωμένο αδειάζει τις ημέρες μας

από ευτυχία και ζωή;

Ξεκινήσαμε για τους δρόμους των άστρων

και βρεθήκαμε γυμνοί

να μας περιβάλλει το αδιαπέραστο σκοτάδι

Πού είναι η πίστη και η αγάπη;

Πού είναι η κατανόηση και η συμπόνια;

Πού είναι η αλληλοεκτίμηση, η αλληλεγγύη,

ο σεβασμός σε ποια σκοτεινά μονοπάτια χάθηκε;

Έρμαια ανίερων ανέμων στριφογυρίζουμε τώρα

στα βάθη της αβύσσου, κραυγάζοντας

«Χριστέ και Παναγιά μας!»

χωρίς να περιμένουμε πως το χέρι τους

το άσπιλο και στοργικό

θα πιάσει το δικό μας,

τραβώντας μας έξω απ' τον βάλτο

που άμυαλα ρίξαμε τη ζωή μας

Τον θάνατό μας μόνο πολύ τον λογαριάζουμε,

αφού ακόμη και η άνοιξη

μας διώχνει τους αμαρτωλούς μακριά της

Ποιος τολμάει να σκεφτεί την αιωνιότητα;

(Απ' την ανέκδοτη ποιητική συλλογή μου Στα πέρατα του διαστήματος)

Χρήστος Ντικμπασάνης

Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου

Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε έργο του Γιώργου Αναστασιάδη [Ευαίσθητες ισορροπίες Νο2, 2024]

Πηγές:

Αναστάσιος, Αρχιεπίσκοπος Τιράνων και Πάσης Αλβανίας, Παγκοσμιότητα και Ορθοδοξία, Ακρίτας, Αθήνα

Βακαλιός Θ., Είναι και συνείδηση, γνώση και αλήθεια, Gutenberg, Αθήνα 1986

Βέντερ Κρεγκ και Κοεν Ντάνιελ, Η σοφία και η γνώση, NPQ, Τεύχος 13, χειμώνας 2000

ΒΙΒΛΟΣ, Παλαιά και Καινή Διαθήκη, Βιβλική Εταιρεία, Αθήναι.

Γκότσης Γ., Θρησκεία, νεωτερικότητα και σύγχρονη πολιτισμική ταυτότητα, Σάκκουλα, Αθήνα 1996

Γουνελάς Σωτήρης, Η κρίση του πολιτισμού, Αρμός 1997

Κένεντι Πολ, Προετοιμασία για τον 21ο αιώνα, Νέα Σύνορα-Α.Α. Λιβάνης 1994

Testart Jacques, Η επιθυμία του γονιδίου, Κάτοπτρο, Αθήνα 1994

Melsen van A.G., Science and Technology, Pittsburg, 1961

Robertson R., Globalisation: Social Theory and Global Culture, Sage Publications, London 1992