Το Εθνικό Θέατρο –που στις αρχές του λειτούργησε ως Βασιλικό Θέατρο– χτίστηκε με την οικονομική βοήθεια του ομογενή Ευστρατίου Ράλλη με το χρηματικό ποσό των 10.000 αγγλικών λιρών που πρόσφερε στον Βασιλιά Γεώργιο Α' το 1891. Ο Γερμανός Ερνέστος Τσίλερ είναι ο αρχιτέκτονάς του, ένας σπουδαίος αρχιτέκτονας που δημιούργησε πολλά κτήρια όπως το Προεδρικό Μέγαρο και το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα Θεσσαλονίκης.
Εκτός όμως από το Εθνικό Θέατρο, στην Ελλάδα, κάνουν τις πρώτες τους εμφανίσεις θέατρα αρκετά πιο πριν.
Στην Κέρκυρα υπήρχε από το 1720 το κτήριο του Αγίου Ιακώβου και η Ζάκυνθος αποκτάει το θέατρο Απόλλωνα το έτος 1836. Στην Κεφαλονιά το 1837 αποκτάει το θέατρο του Αλ. Σολομού και αργότερα το θέατρο Κέφαλον.
Στην Σύρα το πρώτο θέατρο είναι μια αποθήκη(!) και μπαίνει στην ενεργό θεατρική δράση το 1829 ενώ εφτά χρόνια αργότερα, το 1836, αποκτάει καλύτερη στέγη με θεωρεία.
Το 1835, εκεί που βρίσκεται σήμερα η Εθνική Τράπεζα, η Αθήνα θα αποκτήσει ένα θερινό θέατρο με πολλές ελλείψεις. Δεν είναι άγνωστο το ποιος το έκτισε ενώ ανακαινίζεται την επόμενη χρονιά και θα υπάρχει μόνο για έναν ακόμη χρόνο. Λίγο πριν κλείσει χτίζεται ένα ξύλινο θερινό θέατρο στην πλατεία των Αγίων Θεοδώρων αλλά και αυτό δυστυχώς θα εξασφαλίσει λίγα χρόνια ζωής. Ο Σκοντζόπουλος μετατρέπει μια αποθήκη σε χειμερινό θέατρο το 1837 έχοντας την ατυχία να κλείσει και αυτό γρήγορα. Το 1840, ο Ι. Καμηλιέρης άρχισε τον σχεδιασμό ενός άλλου θεάτρου ενώ το 1844 το παίρνει ο Ι. Μπούκουρας και γίνεται το γνωστό θέατρο Μπούκουρα –ήταν εκεί που αργότερα έγινε η Βιοτεχνική Σχολή. Το θέατρο επίσημα θα έπαιρνε την ονομασία Θέατρο Αθηνών. Είχε μεγαλύτερη ζωή από τα προηγούμενα αφού σταμάτησε τη λειτουργία του –πιθανότατα– το 1897. Στο θέατρο αυτό παρουσιάστηκαν πολλά θεατρικά έργα για πρώτη φορά και όπως γίνεται γνωστό από αναφορές με μεγάλη επιτυχία.
Στα 1857 ο Γρ. Καμπούρογλου επιχείρησε να χτίσει ένα καινούργιο απέναντι από την Δημαρχεία. Στον Πειραιά κατασκεύασαν μια λιτή σκηνή και παρουσίασαν ένα δραματικό έργο την 17η Απριλίου του 1856 ενώ κάποια χρόνια αργότερα, με τη βοήθεια του Δήμου, η αποθήκη του Σκουζέ θα στεγάσει θίασο για κάποιο χρονικό διάστημα και κάποιοι ευκατάστατοι Πειραιώτες θα αναλάβουν την επίπλωσή του. Στην Ομόνοια, το καλοκαίρι του 1871, χτίζεται ένα θέατρο που θα κρατήσει μόνο για μία θερινή σεζόν –παραμένει άγνωστη η ονομασία του.
Κάτω από τον Αρδηττό, μέσα στους καταπράσινους κήπους, θα στηθεί η πρώτη μικρή σκηνή-πατάρι, το 1867, στον κήπο που λεγόταν Άντρο των Νυμφών, ενώ το 1871, στο Νέο Φάληρο, ιδρύεται ένα ακόμη θέατρο από την εταιρεία των Σιδηροδρόμων, που ιδρύθηκε δύο χρόνια πριν. Στα 1896 και ενώ είχαν προηγηθεί κάποιες μικρές ανακαινίσεις, μετατόπισαν την σκηνή και ο χώρος άνοιξε. Το 1872 απέναντι από τον Άντρο των Νυμφών θα κτιστεί ο Απόλλων, ενώ κοντά στην περιοχή θα φτιαχτεί και το θέατρο Ιλισίων Μουσών. Στο Φάληρο, το 1873, δημιουργείται ένα ακόμα θέατρο-πατάρι. Το Θέατρο των Μουσών κράτησε αυτή την ονομασία μέχρι το 1883 αφού μετά την ανακαίνισή του πήρε το όνομα Θέατρο Παράδεισος.
Συνοπτικά το 1875 υπήρχαν στην Ελλάδα δεκαέξι αίθουσες, έξι στην Αθήνα, μία στην Πάτρα, μία στην Σύρο, μία στην Ζάκυνθο, μία στα Κύθηρα, μία στην Λευκάδα, τρεις στην Κεφαλονιά και δύο στην Κέρκυρα.
Στα Χαυτεία θα ανοίξει το χειμερινό θέατρο Χαυτιών, το 1876, και από την επόμενη χρονιά θα πάρει την ονομασία Θέατρο Ευτέρπη. Μόνο για το καλοκαίρι του 1876 το θέατρο Απόλλων θα μετονομαστεί σε Theatre des familles επειδή θα φιλοξενούσε έναν γαλλικό θίασο.
Ο επιχειρηματίας και δημοσιογράφος Γ. Βυθηνός, που είχε χτίσει και το θέατρο Ευτέρπη το 1880, δημιουργεί και το Θέατρο Ορφεύς· δυστυχώς λειτούργησε μόνο για ένα καλοκαίρι και είχε σύμφωνα με τον Γιάννη Σιδέρη αρκετά ελαττώματα, βρισκόταν πολύ μακριά, είχε δρόμο άθλιο και μια είσοδο σκοτεινή σε αντίθεση με κάποια σύγχρονα θέατρα όπως το θέατρο Παρθενώνας που βρισκόταν στον Ιλισσό.
Στην Σύρο χτίστηκε το θέατρο Αύρα Θαλάσσια, ενώ η Κόρινθος και ο Πύργος αποκτούν κι αυτές το θέατρό τους.
Το 1881, ο επιχειρηματίας Τσόχας ιδρύει το θέατρο των Ολυμπίων που βρισκόταν κοντά στο Μέγαρο του Ζαππείου. Επρόκειτο για ένα καλαίσθητο θέατρο με 1500 θέσεις, με ένα βασικό θεωρείο και εστιατόριο. Αρχιτέκτονάς του ήταν ο Ερνέστος Τσίλερ. Με αφορμή την ίδρυση του θεάτρου αυτού το Θέατρο του Φαλήρου πραγματοποίησε μια μεγάλη ανακαίνιση προσθέτοντας μάλιστα και θεωρεία.
Πολλά καφενεία –πάντα με την ιστορική θεατρική έρευνα του Γιάννη Σιδέρη– είχαν μεταβληθεί την εποχή εκείνη σε «θέατρα»: Παρά την Καπνικαρέα, Γαμβέτας, Νέος Κόσμος, Κωμικόν θέατρον ο Περικλής... Αυτά το 1881.
Στον Πειραιά, το 1883, υπάρχει ένα θέατρο με την ονομασία Τερψιθέα ενώ το 1893 γίνεται λόγος για πρώτη φορά για το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Επίσης, χτίζεται από τον Ν. Καμπανάκη ένα χειμερινό θέατρο με τριακόσιες θέσεις και με τρεις σειρές θεωρεία.
Περίπου στα 1886, στην οδό Αιόλου, χτίζεται το θέατρο Παρθενών. Επίσης εκείνη την περίοδο περίπου, η αίθουσα του Ωδείου Αθηνών φιλοξένησε κάποιους θιάσους.
Το 1887 χτίζεται το θέατρο της Ομόνοιας, που στέγασε την Νέα Σκηνή και την κορυφαία Ελληνίδα ηθοποιό Μαρίκα Κοτοπούλη καθώς και η θερινή Ευτέρπη στην αρχή της οδού 3ης Σεπτεμβρίου.
Στον Πειραιά υπάρχει ήδη και το θέατρο Ορφεύς. Επίσης με την ίδια ονομασία υπάρχει θέατρο και στην Σύρα και περίπου στα ίδια χρονιά και στην οδό Αχαρνών καθώς επίσης και στην οδό Λένορμαν, λίγο πριν από τις γραμμές.
Για το τότε Βασιλικό Θέατρο οι εργασίες θα αρχίσουν στο τέλος του 1891 και τις ίδιες μέρες, στην οδό Προεστείου (Μπενάκη) ετοιμάζεται και το θέατρο των Κωμωδιών, που μετονομάστηκε το 1895 σε θέατρο Πολυθέαμα. Επίσης, την ίδια χρονιά, αρχίζει να χτίζεται το χειμερινό θέατρο Βαριεττέ που βρισκόταν Σοφοκλέους και Σταδίου.
Το 1893 επισκευάζεται το τζαμί στο Ναύπλιο και χρησιμοποιείται ως θέατρο.
Το 1898 και η Κηφισιά είχε θέατρο. Το 1898 στον Άγιο Παντελεήμονα, στην Αχαρνών, υπήρχε ένα θέατρο με την ονομασία Ποσειδών. Επίσης θέατρο υπήρχε στην πλατεία Βάθης και στο Μεταξουργείο υπήρχε το Θέατρο Τερψιθέα. Το 1899, στα Πευκάκια υπήρχε ένα ακόμη θέατρο. Το θέατρο Αθήναιον της Πατησίων ανοίγει στα 1895 και την ίδια χρονιά ανοίγει και το θέατρο Άιφελ στην οδό Κολοκυνθούς. Στο Ηράκλειο της Κρήτης η Ελευθερία και του Δημοτικού κήπου στα Χανιά. Στη διάρκεια αυτή το Άντρο των Νυμφών μετονομάζεται σε Ζάππειον και χτίζεται ένα ακόμη πάνω από το Θησείο με την ονομασία Ηρώδης ο Αττικός.
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Οι πληροφορίες καθώς και η φωτογραφία, όπου απεικονίζει το Δημοτικό Θέατρο Αθηνών, που λειτούργησε από το 1888 μέχρι το 1939, αντλήθηκαν από το βιβλίο του Γιάννη Σιδέρη Ιστορία του νέου ελληνικού θεάτρου, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη.
