Η μετανεωτερική Βαβέλ
Η μετακοινωνία και η μετατεχνολογική φάση εξέλιξης
Μέρος δεύτερο [συνέχεια από το προηγούμενο]
Η νέα εποχή είναι διφορούμενη και ποικίλη, διασκεδαστική και χιουμοριστική, ανεκτική και χαοτική. Επίσης είναι εκλεκτική και ασεβής. Η ιδεολογία, οι αιώνιες αλήθειες και οι αμετάλλακτοι νόμοι εξαφανίζονται από το προσκήνιο για να αφήσουν χώρο σε παραστάσεις κάθε είδους, οι οποίες θα διαδραματιστούν επάνω στη σκηνή, που δημιούργησαν οι τεράστιες αλλαγές στις τεχνολογίες της επικοινωνίας και του εμπορίου.
Η μετανεωτερική εποχή χαρακτηρίζεται από τη φιλοπαίγμονα διάθεση, ενώ η νεωτερική εποχή χαρακτηριζόταν από τη φιλοπονία. Σ' ένα καθεστώς που οργανώθηκε γύρω από την εργασία, η παραγωγή είναι το λειτουργικό παράδειγμα και η ιδιοκτησία αντιπροσωπεύει τους καρπούς της ανθρώπινης εργασίας. Σ' έναν κόσμο ενορχηστρωμένο γύρω από το παιχνίδι, κυριαρχεί η παράσταση και η εμπορική πρόσβαση στις πολιτισμικές εμπειρίες γίνεται ο στόχος της ανθρώπινης δραστηριότητας. «Η παραγωγή πραγμάτων, η ανταλλαγή και η συσσώρευση περιουσίας είναι πλέον δευτερεύοντα πράγματα στην εποχή της πρόσβασης», σύμφωνα με τον διάσημο μελλοντολόγο Τζέρεμι Ρίφκιν. Τον πρώτο ρόλο έχει η δημιουργία του σεναρίου, η αφήγηση των ιστοριών και η πραγμάτωση των φαντασιώσεων.
Οι «σκληροί βράχοι» μιας εποχής που αφοσιώθηκε στην εκμετάλλευση και στη μεταμόρφωση των φυσικών πόρων έχουν πια συντριφθεί. Η μετανεωτερική εποχή είναι πιο αφράτη, πιο ελαφριά, ενδιαφέρεται για τα συναισθήματα και τις νοοτροπίες. Είναι ένας κόσμος, στον οποίο τα πάντα έχουν αντιστραφεί. Ο συνειδητός νους της ορθολογικής και αναλυτικής σκέψης είναι ύποπτος, ενώ ο ασυνείδητος νους των ερωτικών επιθυμιών, των ψευδαισθήσεων και των ονειρικών καταστάσεων έρχεται στο προσκήνιο και γίνεται στο τέλος υπερπραγματικότητα. Ο καταπιεσμένος κόσμος των φαντασιώσεων δοξάζεται και αναδύεται στην επιφάνεια. Ας ετοιμαστούμε να τον υποδεχθούμε!
Ο Μποντριγιάρ, επιζητώντας να τονίσει αυτή την νέα κατάσταση, λέει ότι «η τηλεόραση δεν είναι πλέον υποκατάστατο της πραγματικότητας. Η τηλεόραση δεν ερμηνεύει και δεν δραματοποιεί πλέον τον κόσμο. Η τηλεόραση είναι ο κόσμος».
Έρευνα με τίτλο «Παιδιά και ΜΜΕ στη νέα χιλιετία», που διενήργησε το Kaiser Family Foundation το 1999, έδειξε ότι τα παιδιά στις ΗΠΑ περνούν σήμερα πεντέμισι ώρες κατά μέσο όρο την ημέρα, επτά ημέρες την εβδομάδα, αλληλοδρώντας με ηλεκτρονικά μέσα για διασκέδαση. Για τα μικρά παιδιά ηλικίας έως οκτώ ετών ο μέσος όρος είναι ακόμη υψηλότερος, καθώς το μέσο παιδί περνά έξι ώρες και σαράντα πέντε λεπτά την ημέρα στην τηλεόραση, στον υπολογιστή, στα ηλεκτρονικά παιχνίδια, στο ίντερνετ και άλλα μέσα (εκτός της σχολικής τάξης) ως μέρος της δραστηριότητάς του στον ελεύθερο χρόνο του. Η έρευνα έδειξε κάτι ακόμη πιο σημαντικό: τα περισσότερα παιδιά αλληλεπιδρούν με τα ηλεκτρονικά μέσα μόνα τους. Τα μεγαλύτερα παιδιά, για παράδειγμα, παρακολουθούν μόνα τους τηλεόραση κατά το 95% του χρόνου τους, ενώ τα παιδιά ηλικίας δύο έως επτά ετών παρακολουθούν τηλεόραση μόνα τους κατά το 81% του χρόνου τους.
Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί κάτι που επηρέασε άμεσα τη θεματική των παιδικών κι εφηβικών εκπομπών. Οι ραγδαίες εξελίξεις στην πληροφορική, τη βιολογία και τη γενετική με αποκορύφωμα την ανάπτυξη της γενετικής μηχανικής ή βιοτεχνολογίας, είχαν ως αποτέλεσμα τη διαρκώς αναπτυσσόμενη μεθοδολογία της κλωνοποίησης κυττάρων ανώτερων θηλαστικών και τη δημιουργία των λεγόμενων χιμαιρικών ζώων (εργαστηριακά ζώα με τροποποιημένο γενετικό υλικό).
Στο μέλλον που περιγράφουν οι διάφοροι αναλυτές, οι άνθρωποι σταδιακά θα εξαφανιστούν και τη θέση τους θα πάρουν κάποια νέα είδη, εξελιγμένα και μεταλλαγμένα, όχι μέσα από τις μακροχρόνιες και φυσικές διαδικασίες της φύσης, αλλά μέσα από συνεχείς πειραματισμούς των επιστημόνων. Τεχνητά δημιουργήματα όπως κλώνοι, ανθρώπινα υβρίδια (cloned), χιμαιρικά είδη (chimeric) και γενετικά μεταλλαγμένοι άνθρωποι (transenic) θα εμφανιστούν, σηματοδοτώντας το τέλος του ανθρώπου και την αρχή του μετα-ανθρώπου.
Πραγματικά, σταδιακά και σταθερά, ο νέος τύπος του γενετικά μεταλλαγμένου ανθρώπου θα κάνει την εμφάνισή του και θα εδραιώσει την κυριαρχία του στον πλανήτη. Τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα, αλλά και τα πανίσχυρα φάρμακα με τις εκπληκτικές θεραπευτικές ιδιότητές τους, θα κάνουν εφικτή τη ριζική μεταλλαγή της μέχρι τώρα φυσιολογικής λειτουργίας του ανθρώπινου σώματος.
Οι συνέπειες για την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους μόνο ανυπολόγιστες θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν, καθώς οι φαρμακοβιομηχανίες θα είναι εκείνες που θα διασφαλίζουν το απαιτούμενο για τον υπεράνθρωπο του μέλλοντος επίπεδο υλικής ευημερίας, χωρίς βέβαια να του γνωστοποιούν τις ριζικές αλλαγές που θα συντελεστούν στο σώμα του.
Τα νέα φάρμακα και τα νέα εμβόλια θα απαλλάξουν τον ανθρώπινο οργανισμό από το δυσβάστακτο βάρος των ασθενειών, ενώ την ίδια στιγμή τα συμπληρώματα διατροφής και τα προϊόντα καλλωπισμού θα προσφέρουν την εξωτερική εικόνα που θα αρμόζει στον νέο τύπο ανθρώπου, τον περισσότερο αποδοτικό και ανθεκτικό σε οριακές συνθήκες.
Η εποχή κατά την οποία θα αρχίσουν σταδιακά να παρουσιάζονται διαφορετικοί φαινότυποι, έχει ήδη καταφθάσει. Η μεταβολή του ανθρώπου είναι πλέον εφικτή, αλλά και εξαιρετικά επικερδής, για τους κατόχους της αρχέγονης γνώσης της δομής των στοιχείων της ύπαρξης. Οι νέες γενιές θα είναι αυτές των γενετικά μεταλλαγμένων ατόμων, τα οποία θα ομαδοποιούνται ανάλογα με τα γονιδιακά τους χαρακτηριστικά. Αυτό θα δημιουργήσει στους ανθρώπους την πεποίθηση ότι πρέπει να επιδοθούν στην εκούσια κατανάλωση των νέων υπερφαρμάκων με τις ιδιότητες που θα προκαλέσουν την ουσιαστική μετάλλαξή τους. Η παγκόσμια φαρμακοβιομηχανία αρχίζει να υλοποιεί τα σχέδιά της για την αποφασιστική επικράτηση του υπερανθρώπου.
Οι συνέπειες από τις νέες επιστημονικές εξελίξεις σίγουρα θα πάρουν τη μορφή του κυκλώνα και θα σαρώσουν τα πάντα: ιδέες, συναισθήματα, ηθική. Ένας νέος όρος, η γενετική ρύπανση (genetic pollution), εκφράζει σήμερα τους πρώτους φόβους των γενετιστών και των περιβαλλοντολόγων. Άνθρωποι-χελώνες, ποντίκια με ουρά ψαριών, γουρούνια με κεφάλι ελέφαντα και πολλά άλλα παράξενα εργαστηριακά είδη, σύμφωνα με την τολμηρή άποψη ορισμένων, έχουν δημιουργηθεί στα εργαστήρια και πρόκειται σύντομα να παραχθούν μαζικά, προκαλώντας μια τεράστια γενετική αλλοίωση. Ωστόσο αυτό που βρίσκεται πέρα από τα όρια της πρόβλεψης είναι η κοινωνική αναστάτωση που θα προκληθεί, όταν θα εμφανιστούν τα πρώτα μετα-ανθρώπινα πλάσματα. Η εμφάνισή τους θα σημάνει συνάμα και το τέλος μιας εποχής, στην οποία κυριάρχησε το ανθρώπινο είδος.
Την ίδια στιγμή, η κοινωνία και ιδιαίτερα οι νέες γενιές προετοιμάζονται για να αποδεχθούν αισθητικά τα νέα αυτά μετα-ανθρώπινα και χιμαιρικά είδη. Δεν είναι καθόλου τυχαία, λοιπόν, η επιλογή των παιδικών κι εφηβικών σειρών, που προβάλλονται στην τηλεόραση τελευταία. Εδώ και δύο δεκαετίες τουλάχιστον εξοικειωνόμαστε σταδιακά με τα τερατόμορφα καρτούνς. Η μεγάλη επιτυχία που γνωρίζουν –λόγω μάρκετινγκ– τα χελωνονιντζάκια και τα πόκεμον (διασταυρώσεις ζώων και φυτών), αποτελούν τα πρώτα βήματα της μεγάλης συνάντησης του ανθρώπου με τα νέα εργαστηριακά είδη, με μορφές μεταλλαγμένων ειδών, που δεν αποτελούν δημιουργήματα της φύσης.
Τι θα γίνει όμως αν τα είδη αυτά ξεφύγουν από τον έλεγχο των επιστημόνων; Ποιες θα είναι οι νέες ηθικές δομές επάνω στις οποίες θα αναπτυχθούν οι νέες αυτές οντότητες; Ο καθηγητής νευρολογίας Σταύρος Μπαλογιάννης σε διάλεξή του γύρω από το θέμα, τονίζει ότι:
«Τα νέα χιμαιρικά είδη που θα δημιουργηθούν στα εργαστήρια των γενετιστών, θα ανατρέψουν όλα όσα ξέραμε για τη ζωή και τους νόμους της ηθικής τάξης.Ποιος μπορεί να πει ότι ένα ανθρωποειδές με ουρά ψαριού θα στερείται νόησης και ψυχής; Και εάν αυτό ισχύει, με ποιο δικαίωμα ο άνθρωπος θα μπορεί να το θανατώσει για να χρησιμοποιήσει τα όργανά του; Ποιος έχει το δικαίωμα να ορίσει τη φύση; Και με ποιο κόστος;Ποιος μπορεί να πει τι είναι καλό και τι όχι; Ή αν πρέπει ένα είδος να θυσιαστεί για να επιβιώσει ένα άλλο; Με βάση ποιον φυσικό νόμο; Και εάν αυτά τα νέα εργαστηριακά είδη γίνουν ανεξέλεγκτα, ποιος θα μπορούσε να ορίσει την ηθική τους; Σε ποιους κανόνες θα υπακούουν;»
Ταυτοχρόνως η γενικευμένη εμπορευματοποίηση των λέξεων και των πραγμάτων, της φύσης και της κουλτούρας, του σώματος και του πνεύματος, τοποθετεί ως κεντρικό χαρακτηριστικό της εποχής μας τη βία (συμβολική, πολιτική και κοινωνιολογική) στην καρδιά του νέου ιδεολογικού εξοπλισμού. Η προβολή αυτής της βίας δεν λείπει καθόλου, μάλιστα, από καμία σχεδόν παιδική εκπομπή. Επίσης ο νέος ιδεολογικός κόσμος, περισσότερο από ποτέ, βασίζεται στην ισχύ των ΜΜΕ, τα οποία είναι σε πλήρη εξάπλωση εξαιτίας της έκρηξης των νέων τεχνολογιών. Στο θέαμα της βίας και στις μιμητικές του συνέπειες προστίθενται καθημερινά, με απατηλό τρόπο, νέες μορφές λογοκρισίας και εκφοβισμού, που ακρωτηριάζουν τη λογική και φθείρουν το πνεύμα.
Τη στιγμή που θριαμβεύουν, κατ' επίφαση, η δημοκρατία και η ελευθερία σ' έναν πλανήτη που, εν μέρει, έχει απαλλαγεί από τα αυταρχικά καθεστώτα, επανέρχονται, παραδόξως, δριμύτερες οι λογοκρισίες, οι πολιτισμικές αποικιοποιήσεις και, ποικιλοτρόπως, η χειραγώγηση της σκέψης. Νέα και ελκυστικά «όπια των μαζών» προτείνουν ένα είδος «επίγειου παραδείσου», αποσπώντας την προσοχή των πολιτών και εκτρέποντάς τους από την ενασχόλησή τους με τα κοινά και τις διεκδικήσεις.
Παραθέτω επτά, σχετικά με το θέμα, ποιήματά μου:
ΤΟ ΣΚΟΤΕΙΝΟ ΣΥΜΠΑΝ
Πολεμιστής ταξιδεύω στο σκοτεινό στερέωμα
Το αστρόπλοιό μου τριγυρνάει χαμένο
ανάμεσα σε άγνωστους αστεροειδείς
Στα βάθη του διαστήματος αντικρίζω να σβήνουν
φωτιές από ξαφνικές εκρήξεις πόθων και ονείρων
Ό,τι κι αν γίνει θα φθάσω εκεί που κατοικούν
οι θεοί και οι δαίμονες του βαθύτερου εγώ μου
Έχοντας διασχίσει το χάος με τις αλλόκοσμες σκιές,
θα περάσω επιτυχώς των επιθυμιών μου την πύλη
για να κτίσω τη νέα μου κατοικία κάπου στο άπειρο
των παράλληλων Συμπάντων
🍈
Ο ΠΛΑΝΗΤΗΣ ΜΩΡΟ
Αυτός ο σκοτεινός πλανήτης,
όπου προσεδαφίστηκα,
μοιάζει με μωρό
που απ' τα σπάργανά του
βγάζει με ορμή τα χεράκια του
για να πνίξει τα φίδια
ενός κόσμου που έχει από καιρό
χαθεί παρασυρμένος
απ' το ρέον αίμα τ' ουρανού
🍈
ΠΑΡΩΧΗΜΕΝΗ ΔΟΞΑ
Μέσα στην πιο θολή απ' τις μνήμες μου
που μόνο αλλόμορφοι στρατοί τις κατοικούν
κάποτε ένα ωραίο απαστράπτον αστρόπλοιο
ακτινοβόλο μαύρο στιλπνό
τρύπησε το σώμα τ' ουρανού
Στα βασίλεια της σκέψης μου
αναδύθηκε μεγαλόπρεπο όπως τα Χερουβείμ
δίπλα απ' τον θρόνο του αμετακίνητου Θεού
Σημαίες και λάβαρα δόξας, χρώματα πολέμου,
χρυσοί παιάνες κυμάτιζαν δίπλα μου
Παρωχημένοι καιροί σε απόμακρους πλανήτες
Ανάλαφρος, γλυκός άνεμος παιχνίδιζε
τους υφασμάτινους θυρεούς των θριάμβων μου
Φτερωμένα αρώματα διαπερνούσαν
τις μύχιες προσδοκίες των πολεμιστών μου
Μαχητές των ματωμένων αλλόκοσμων τοπίων
συνοδευόμενοι από πνεύματα που χόρευαν ρυθμικά
αραδιασμένοι σε αψεγάδιαστες σειρές
γύρω απ' τον σκονισμένο θρόνο μου
προσπαθούσαν τη δόξα μου να συνταιριάξουν
μ' ένα βαρύ «Κύριε, ελέησον»
🍈
ΔΥΟ ΠΡΟΣΩΠΑ
Ο αλλόμορφος είχε δύο πρόσωπα
Ένας αλλόκοσμος Ιανός
Όταν σκεφτόταν το ένα, τον κοιτούσε το άλλο
με περισπούδαστο ύφος
Ρουφούσε το ένα του άλλου την ηδυπάθεια,
της αλήθειας του το νερό,
την απόκοσμη μυρωδιά της ημέρας του,
τις παράξενες προφητείες του
για μάχες υπερκόσμιες
στα διάσελα απόμακρων γαλαξιών
🍈
ΚΑΤΩ ΑΠ' ΤΑ ΔΙΔΥΜΑ ΦΕΓΓΑΡΙΑ
Μελαγχολικές ώρες του απογεύματος
στην αποικία των αλλόμορφων
Εύθραυστη ηρεμία πλανιέται γύρω μου
Κλέβω τις στιγμές για να ξεχυθώ
στις κρυφές γωνιές των πολεμικών μου αναμνήσεων
Τότε που ονειρευόμουν να γίνω νικηφόρος στρατηλάτης
των ονείρων, των πόθων, των παθών μου
Τότε που μαχόμουν να ζωντανέψω
τις πιο σημαντικές στιγμές της αιωνιότητας,
να τις κάνω δικές μου ερωμένες
για ν' αποδείξω πως ο θάνατος δεν υπάρχει
Ένα σκοτεινό ενύπνιο, ένας εφιάλτης είναι μόνο
που ποτέ δεν θα γίνει δικό μου κληροδότημα
Από τότε περπάτησα εκατομμύρια έτη φωτός
μ' ένα πλήθος μαύρα απόκοσμα πουλιά
να πετούν τριγύρω μου χωρίς να με αγγίζουν,
μόνο με γρατσουνιές, ραμφίσματα, κρωξίματα
Ο αγέρας γέμισε ανάσες πεινασμένων αλλόκοσμων
που πάλευαν να ξεκοιλιάσουν την ανθρώπινη ματαιοδοξία,
το φθηνό φευγαλέο συναίσθημα,
την καταραμένη ανελεύθερη βούληση
Τώρα η ζωή έχει γαλήνη, επώδυνη, τρομακτική γαλήνη
μέσα στην υπερκόσμια ειρκτή
κάτω απ' τα αδιάφορα δίδυμα φεγγάρια του εξωπλανήτη,
όπου ασυλλόγιστα θέλησα να κτίσω την αποικία μου
🍈
ΔΕ ΦΟΒΟΜΑΣΤΕ
Τίποτα δε φοβόμαστε,
ούτε καν αυτά που κάποτε επιθυμήσαμε
μα τώρα έχουμε μόνο
τη μνήμη της απουσίας τους
Τίποτα δε μας τρομάζει,
ούτε καν η εμμονή μας σε αυτοκαταστροφικές ιδέες
Η ελπίδα μας μόνο νιώθει λίγο αδιάθετη
τις τελευταίες ημέρες χτυπημένη από αλλόκοσμους ιούς
Ας σταματήσουμε, λοιπόν, το αδιάκοπο παράπονο,
ότι δήθεν η ζωή μας χάθηκε άδικα
μέσα στο στόμα της αιώνιας νύχτας
🍈
ΑΥΤΟΣ, ΤΟ CYBORG
Αυτός είναι ένα cyborg, ένα ανδροειδές επιτυχημένο
Ξέρει να δέχεται τις προγραμματισμένες εντολές μέσα του
Ξέρει να δέχεται μέσα του προγραμματισμένες επιθυμίες και όνειρα
Ξέρει να φυλάγει βαθιά μέσα του τους προγραμματισμένους πόθους
Ποιος θα τον προγραμματίσει όμως ν' αντέχει
τις αποτυχημένες ενέργειες,
τ' απρογραμμάτιστα λάθη,
το βραχυκύκλωμα των ηλεκτρονικών οραμάτων του;
Πηγές:
Αναστάσιος, Αρχιεπίσκοπος Τιράνων και πάσης Αλβανίας, Παγκοσμιότητα και Ορθοδοξία, Ακρίτας, Αθήνα
Βακαλιός Θ., Είναι και συνείδηση, γνώση και αλήθεια, Gutenberg, Αθήνα, 1986
Βέντερ Κρεγκ και Κοέν Ντάνιελ, Η σοφία και η γνώση, NPQ, Τεύχος 13, χειμώνας 2000
Βίβλος: Παλαιά και Καινή διαθήκη, Βιβλική Εταιρία, Αθήναι
Γκότσης Γ., Θρησκεία, Νεωτερικότητα και Σύγχρονη Πολιτισμική Ταυτότητα, Σάκκουλα, Αθήνα, 1996
Γουνελάς Σωτήρης, Η κρίση του πολιτισμού, Αρμός, 1997
Κένεντι Πολ, Προετοιμασία για τον 21ο αιώνα, Νέα Σύνορα-Α.Α. Λιβάνης, 1994
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε έργο Στέλλας Σιδηροπούλου
