Είναι φορές που οι αναμνήσεις πονούν και όσο και αν κοιτάς πίσω, το ποτάμι του χρόνου δε γυρίζει. Άλλες φορές πάλι, τα μάτια δακρύζουν και η ψυχή μελαγχολεί για όσα έζησες, όσα σημάδεψαν την παιδική σου ηλικία και καθόρισαν αυτό που είσαι σήμερα.
Νοσταλγείς προσπαθώντας να θυμηθείς πράγματα και καταστάσεις, ξαναζείς αλλοτινές ιστορίες του τόπου απ' τα μικράτα σου, αλλά τελικά σε κάθε πισωγύρισμα στο ιστορικό σου χρονοντούλαπο, ανακαλύπτεις εκ νέου τον εαυτό σου και τα διάσπαρτα κομμάτια συναρμολογούνται ως δια μαγείας. Ναι, εσύ ήσουν αυτό που γύρευες, δεν αμφέβαλλες ποτέ γι' αυτό. Και ό,τι σε σημάδεψε από νωρίς, καλό ή άσχημο, θα το κουβαλάς μετέπειτα σιμά σου, στο ταξίδι. Γιατί οι αποσκευές μας στην πορεία της ζωής, είναι γεμάτες από γεγονότα, πρόσωπα και τον τόπο που διαδραματίστηκαν.
Στα 20 συγκλονιστικά διηγήματα που είχα τη χαρά να διαβάσω, από την εξαίρετη πένα του Νίκου Νικολάου-Χατζημιχαήλ και τις εκδόσεις Κάρβας, συνειδητοποίησα ακριβώς αυτό: ότι η παιδική και εφηβική ηλικία μάς ακολουθούν, είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την ενήλική μας ύπαρξη, είναι η δική μας ιστορία και αποτύπωμα μέσα στον χρόνο.
Με την ανεμελιά της αθωότητας, με αμεσότητα, υπέροχο, μεστό λόγο και τη συγκροτημένη έμπειρη ματιά του ενήλικα, ο αγαπημένος Κύπριος συγγραφέας, σκύβει πάνω από το παιδί που υπήρξε, το παίρνει απ' το χέρι και με αγάπη διαβαίνουν μαζί την πύλη των αναμνήσεων. Τι θαυμαστά έχει να μας διηγηθεί; Όλες του οι ιστορίες, αφορούν κυρίως αποσπάσματα των παιδικών χρόνων στο χωριό του (Βασιλικά) στην Κύπρο και των εφηβικών στην Αμμόχωστο, των δεκαετιών του '50-'60 και των γεγονότων που ακολούθησαν κατά την τουρκική εισβολή του '74. Αυτά τα 20 Διηγήματα αποτελούν ειλικρινή κατάθεση ψυχής, έναν τρόπο να μπολιάσει το παρόν με τις χαρούμενες στιγμές του παρελθόντος και συγχρόνως, μια ιστορική παρακαταθήκη στις νεότερες γενιές, να μη λησμονήσουν την μαρτυρική πατρίδα, την πολύπαθη Νήσο.
Γιατί η Κύπρος είναι ο καμβάς κάθε μία ιστορίας, παρούσα σε κάθε ανάμνηση, μάνα, παρηγορήτρα και ελπίδα μαζί. «Είναι το καταφύγιό σου», λέει στοργικά ο συγγραφέας στο παιδί, «η κρυψώνα σου όταν σ' αγγίζει το σκοτάδι» και 'κείνο... κλείνει τα μάτια και αφήνεται στα μονοπάτια της ανέμελης περιήγησης. Αλήθεια, πώς γίνεται να ξεχάσεις τους φίλους του δημοτικού, που εξερευνούσατε παρέα στο δάσος και τρέχατε με ενθουσιασμό μετά το σχόλασμα ν' ανακαλύψετε φωλιές μυρμηγκιών; (απ' το Γητευτής των μυρμηγκιών) Ή την καρδερίνα που βρήκε ο πατέρας σου κάτω απ' το δέντρο της αυλής και την αγάπησες τόσο που δεν ήθελες να την χάσεις; Κι όταν την ελευθέρωσες από το κλουβί, όπως σε πρόσταξε ο πατέρας, η χαρά της έγινε και δική σου; Ακόμη αισθάνεσαι την καρδιά της να χτυπά στη χούφτα σου, σαν να μην έφυγε ποτέ από κοντά σου. (απ' το Η καρδερίνα γύρισε)
Η συγκίνηση βλέπεις, είναι παρούσα σε κάθε γωνιά των παιδικών αναμνήσεων. Όταν ανέβηκες πρώτη φορά στο βυσσινί ποδήλατο του θείου Πέτρου, εκείνο το αξέχαστο ζεστό καλοκαίρι στα τέλη του Ιούλη κι έμαθες να ισορροπείς. Ένιωσες σαν τον Μεγαλέξανδρο πάνω στο Βουκεφάλα, όλος ο κόσμος σού ανήκε με το ποδήλατο αυτό. Όταν φεύγοντας στο χάρισε, κύματα ανείπωτης ευτυχίας σε πλημμύρισαν. (απ' το Ξέρεις ποδήλατο;) Γελάς ξανά στη θύμηση της Λάμπουσας του κουρείου του ξαδέρφου σου, που σε έκανε γουλί, πριν ν' ανοίξουν τα σχολεία, παρά τη θέλησή σου και με εντολή του πατέρα. (απ' το Η Λάμπουσα) Θυμάσαι τις απίστευτες ρίμες που έφτιαχνε στη στιγμή και για κάθε περίσταση, με αντίτιμο λίγα νομίσματα, η ρακένδυτη γιαγιά Χατζηροδού, η ποιήτρια, όπως την ήξεραν όλοι. (απ' το Η αγία Ρόδη η ποιήτρια) Και βέβαια πώς να ξεχάσεις την Ελβίρα, το κορίτσι με τις ξανθές κοτσίδες, που σου άρεσε να τις τραβάς; αφού για χάρη της, έμαθες να σφυρίζεις! (απ' το Η Ελβίρα)
Τις ανέμελες όμως στιγμές, διαδέχονται κι άλλες, λιγότερο ξέγνοιαστες, πολύ περισσότερο στενάχωρες. Είναι εκείνες που η μάνα πατρίδα αιμορραγεί, μετά την εισβολή των τουρκικών στρατευμάτων. Μέσα σε τέσσερα συγκλονιστικά αφηγήματα, διαφαίνεται όλη η θλίψη και ο μαρασμός για τις χαμένες πόλεις, τα λεηλατημένα πατρογονικά, τις αφανισμένες ζωές. Στο διήγημα Η κιθάρα, η πρόσκαιρη επίσκεψη έξω απ' το πατρικό στο κατεχόμενο χωριό, αποδεικνύεται πραγματικό σοκ για τον συγγραφέα και μια υπόσχεση να κοιτάει μόνο μπροστά. Στο Η πόλη όλη –το πιο συγκινητικό κατά τη γνώμη μου– ένας παπαγάλος πετάει ελεύθερος μετά την καταστροφή της πόλης, μελαγχολώντας με όσα αντικρίζει. Στο Επιστροφή στην ευτυχία οι αναμνήσεις σφυροκοπούν ανελέητα τον νου, στο άκουσμα ενός τραγουδιού που σηματοδοτούσε αλλοτινές ευχάριστες στιγμές της εφηβείας στην Αμμόχωστο. Και τέλος στο Ενθυμητάριο η περιδιάβαση σ' ένα μουσείο κομπολογιού γίνεται η αφορμή για να μάθουμε την τραγική ιστορία του κομπολογιού που φέρει ο συγγραφέας, στενά συνδεδεμένη με τον χαμό του πατέρα του.
Έντονα συναισθηματικό, βιωματικό, μια αληθινή αποκάλυψη, το βιβλίο με τα 20 διηγήματα, χωρίς ίχνος διδακτισμού, έχει τη δύναμη να ταρακουνήσει συθέμελα την άγνοια και αδιαφορία της σημερινής μας κοινωνίας για το δραματικό παρελθόν ενός τόπου, που δεν πρέπει επ' ουδενί λόγω να ξεχαστεί. Συγχρόνως σε μεταφέρει, έστω και νοερά, σε μέρη που θα ήθελες να επισκεφθείς, αν γινόταν. Το λιτό λογοτεχνικό του ύφος συνεπαίρνει, άνετα θα μπορούσε να διδάσκεται στο μάθημα των φιλολογικών στις σχολικές αίθουσες.
Και το πιο σημαντικό: στον πνευματικό σκοταδισμό των ημερών, η ζεστασιά της γραφής ως δείγμα δύναμης ψυχής του συγγραφέα, όχι μόνο αφυπνίζει, αλλά λυτρώνει.
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Τα 20 Διηγήματα του Νίκου Νικολάου-Χατζημιχαήλ κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Κάρβας