Η Τρωική ραψωδία είναι μυθοπλασία. Βλέπετε, ξεκινώ από τα αυτονόητα μόνο και μόνο για να ξεχωρίσω περισσότερο το εν λόγω βιβλίο από ένα ιστορικό μυθιστόρημα κι αυτό επειδή η σύνδεσή του αφορά περισσότερο την ομηρική Ιλιάδα και όχι την ιστορία. Με περισσότερα λόγια, η Ιλιάδα, το αρχαιότατο έπος μαζί με την Οδύσσεια που σώζεται ολόκληρο, προσφέρει πλήθος γνώσεων για τον αρχαίο ελληνικό κόσμο και πολιτισμό και συγκεκριμένα για τον 8ο αιώνα π.Χ. όταν και γράφτηκε ενώ τα γεγονότα που περιέχονται ανάγονται σε άλλη, πολύ πιο μακρινή εποχή, την μυκηναϊκή, στο τέλος της οποίας έγινε ο Τρωικός πόλεμος (κατά τον 12ο αιώνα π.Χ.). Ο ποιητής λοιπόν (η Ιλιάδα και η Οδύσσεια είναι ποιητικά έργα) περιγράφει, δηλαδή αναπαριστά, μία παλαιότερη εποχή για την οποία δεν διαθέτει πολλές λεπτομέρειες. Ο κόσμος που παρουσιάζεται αφορά τη δική του εποχή (θεσμοί, υλικά, συνήθειες, αντιλήψεις κ.ο.κ.) ενώ προσθέτει και φανταστικά στοιχεία ως λογοτεχνικός μυθοπλάστης. Άρα, η ιστορία που αποτελεί την αφορμή –την πρωτόλεια ύλη– καπελώνεται από τη φαντασία, τους αναχρονισμούς, τη δημιουργικότητα του Ομήρου κ.ο.κ. Ας έχουμε κατά νου αυτό και προχωράμε.
Ο Όμηρος, τώρα, γράφει την Ιλιάδα, που έχει ως περιεχόμενο/αντικείμενό της τον Τρωικό πόλεμο, με αφορμή τον θυμό του Αχιλλέα (περισσότερα για τον θυμό του Αχιλλέα ανατρέξτε στην Ιλιάδα ή στην Τρωική ραψωδία). Ο Αχιλλέας και οτιδήποτε συμβαίνει γύρω και σε σχέση με αυτόν είναι το αντικείμενο του ομηρικού έπους για αυτό και δεν περιγράφεται ο Πόλεμος από την αρχή του, ούτε και επεξηγούνται τα δεκαετή γεγονότα μέρα τη μέρα. Η Ιλιάδα καλύπτει μόνο πενήντα μία ημέρες πολέμου και πιο συγκεκριμένα ολοκληρώνεται με τον ενταφιασμό του Έκτορα, στη διάρκεια των οποίων, ωστόσο, υπάρχουν εγκιβωτισμένες αναφορές σε σημαντικά γεγονότα του παρελθόντος, εμβόλιμες διηγήσεις τόσο για το παρελθόν όσο και για το μέλλον! Η συνέχεια (η άλωση της Τροίας, η τύχες των μελών της βασιλικής οικογένειας κ.λπ.) παρουσιάζεται σε άλλα έπη.
Μη ρωτάτε πού τα θυμόμουν όλα αυτά. Τα φρέσκαρα φέρνοντάς τα στην επιφάνεια του νου μου όταν καταπιάστηκα με το βιβλίο του Σπέγγου. Παράλληλα, βρήκα κι ένα σύγγραμμα για την Ιλιάδα, της Ζωής Σπανάκου, που περιέχει όλο το ομηρικό έπος, το αναλύει, δίνει πολλές επεξηγήσεις και σημειώσεις σε βασικά σημεία, χάρτες, αναπαραστάσεις, παράλληλες πηγές, φωτογραφίες και προσφέρει μία όμορφη μεταγραφή.
Αφορμές πάντοτε βρίσκονται, όταν υπάρχουν οι αιτίες.Όλοι, χωρίς να το ξέρουν, είναι πρόθυμοι να υπηρετήσουν τον μεγάλο συμπαντικό σκοπό των θεών.Το δίκιο είναι με το μέρος αυτού που θα νικήσει στον πόλεμο.
Επιστρέφοντας στο μυθιστόρημα του Μιχάλη Σπέγγου, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Επίμετρο, η υπόθεση είναι προφανής. Η πρόθεση του κυρίου Σπέγγου όμως είναι να μας παρουσιάσει τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο στην ιστορία του ανθρώπου και τον μεγαλύτερο της αρχαιότητας εκ των έσω. Να επεξεργαστεί τα πραγματικά αίτια, να απαντήσει ψύχραιμα και λογικά στα ερωτήματα, να ακολουθήσει τους ήρωες και μετά την άλωση της Τροίας, να κοιτάξει πίσω από τον μύθο και πέρα από την αχαλίνωτη ομηρική φαντασία (για τον λόγο αυτό απευθύνεται σε κάθε πηγή και σε όλη τη σχετική βιβλιογραφία). Επίσης, μιλάει για τη φιλοσοφία της εποχής, τις αξίες, τα ήθη, την πίστη, τις κοινωνικές δομές, την ιεραρχία κ.ο.κ. στο πρώτο μέρος, στην εισαγωγή, όπου μας βοηθάει να κατανοήσουμε το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο και όσα ακολουθήσουν: δράσεις, συνομιλίες, αποφάσεις κτλ. Παράλληλα, τοποθετεί τα γεγονότα του Πολέμου στη σειρά· σε μία ημερολογιακή σειρά σύμφωνα με την οποία δεν σε αφήνει να μπερδευτείς παρά το πλήθος των χαρακτήρων. Τέλος, «εξουσιοδοτεί» έναν μάρτυρα να αφηγηθεί εκ μέρους του. Δηλαδή επιλέγει έναν βιωματικό χαρακτήρα, έναν άνθρωπο που έζησε στα χρόνια του Πολέμου, αλλά και μετά το τέλος του, ώστε να δούμε μέσω αυτού τη συνέχεια και τις τύχες των προσώπων. Αυτή η αντιμετώπιση προσφέρει μια αμεσότητα (εκείνο το «εκ των έσω» που έγραψα παραπάνω) και μια αληθοφάνεια που κερδίζει το αναγνωστικό ενδιαφέρον.
Τα αν δεν γράφουν την Ιστορία.Το πώς θα φύγουμε από αυτόν τον κόσμο έχει σημασία, όχι το πότε.
Η πρώτη αίσθηση, διαβάζοντας, είναι ότι βάζει και τον εαυτό του μέσα στην αφήγηση. Θα πει εδώ κανείς πως αυτό είναι έτσι κι αλλιώς δεδομένο· ναι, είναι, απλώς εδώ χρησιμοποιείται πιο δοτικά. Ταυτόχρονα, εκεί κατά τη συνεδρία (θα διαβάσετε στο βιβλίο ποια είναι η συνεδρία) είναι σαν να υπολογίζει και εμάς. Τον αναγνώστη! Και καταλαβαίνετε πόσο κερδίζει ένα πόνημα όταν συμπεριέχει και τον αναγνώστη στα τεκταινόμενα.
Η εποχή είναι μακρινή. Όμως, πολλά ζητήματα προκύπτουν διαχρονικά και απαντώνται ακόμη, θυμίζοντας μας ότι οι άνθρωποι ήταν και είναι πάντα άνθρωποι –αν και αφήνω ένα «παραθυράκι» σε εκείνο το «θα» για τις μελλοντικές γενιές. Αν θέλετε να το πάω και παραπέρα, αν αφήσουμε απ' έξω το ηρωικό στοιχείο σε σχέση με το ανθρώπινο δυναμικό, σε όλα τα άλλα είμαστε –ακόμα– ίδιοι.
Ο πόλεμος, θεωρητικά, μπορεί να πάψει μόνο με τον πόλεμο. Αν, δηλαδή, σκοτώσει τον εαυτό του. Αν μια δύναμη ή μια ομοσπονδία ή μια συμμαχία, οτιδήποτε.., επικρατήσει παντού, για πάντα, τότε η λογική λέει ότι δεν θα υπάρξει πόλεμος.
Η αφήγηση είναι γοητευτική και διασκεδαστική. Διαβάζεται με ενδιαφέρον και απορροφά. Προσεγγίζει με επιμέλεια –με στοργή σχεδόν– τα πρόσωπα, έχει γλαφυρή ματιά, ζωντανές εικόνες και πραγματικό ηρωισμό. Είναι πανέμορφο ανάγνωσμα, γεμάτο διδαχές και σοφιστίες άρα έχει και διδακτικό χαρακτήρα (άραγε γι' αυτό επιμένουν να μας διδάσκουν τα ομηρικά έπη στο σχολείο ενώ υπάρχουν κι άλλες πηγές για τον Τρωικό πόλεμο;) και αναδεικνύονται εύγλωττα οι επιπτώσεις του πολέμου. Του συγκεκριμένου αλλά κατ' επέκταση και του κάθε πολέμου.
Η παράδοση [...] είναι τεράστια. Η δύναμη των συμβόλων και της τελετουργίας είναι τεράστια.
Μου άρεσαν οι αναφορές στους μύθους και τις παραδόσεις από τις οποίες κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει. Με κέρδισε το ηρωικό ιδεώδες (άλλο πόλεμος κι άλλο πράγμα ο φόνος) αλλά και ο έρωτας! Γιατί, κατά τα ψέματα, αν υπάρχει μία τρομακτική επίδραση στον άνθρωπο, ικανή να τον καταλύσει ολόκληρο, να τον διαλύσει και να τον ξανασυνθέσει εκ νέου, τότε αυτή είναι η δύναμη του έρωτα.
Ο έρωτας είναι ον δαιμονικό και ανίκητο.
Μια επική ιστορία του κόσμου, παγκόσμια, που έχει τους τρωικούς ήρωες για χαρακτήρες και τον Τρωικό πόλεμο ως βάση. Ένα απολαυστικό, πανάξιο βιβλίο που «κουβαλά» πολλή δουλειά και άλλη τόση δημιουργική δόμηση με πλούσιο υλικό και ήρωες ανθρώπινους αν και μεγάλοι στο ανάστημα και τόσο τρανοί.
Βγαίνεις κερδισμένος και σοφότερος.
