Ο Δημήτριος Κοτοπούλης υπήρξε ένας σπουδαίος ηθοποιός και θιασάρχης. Ήταν ο πρώτος από την μεγάλη θεατρική οικογένεια των Κοτοπουλαίων. Γεννήθηκε το 1848 και η πρώτη του επαφή με το θέατρο ήταν ερασιτεχνικά. Ιστορικά αναφέρεται ως ένας μεγάλος διανοούμενος της εποχής που έδρασε.
Το 1869 πραγματοποίησε την πρώτη του θεατρική εμφάνιση στο θέατρο Ολυμπίων με το αριστούργημα του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ Ιούλιος Καίσαρ· είχε επωμισθεί τον ρόλο του Κάσιου. Το 1874 τον συναντάμε με τον θίασο του Διονυσίου Ταβουλάρη σε περιοδεία στην Κωνσταντινούπολη, ενώ την επόμενη χρονιά, το 1870, τον βρίσκουμε στη διανομή του έργου Ο διάβολος ή Ο κόμης του Αγίου Γερμανού, έργο που έγραψαν οι Δελακούρτ και Λαμπέρτ Τεμπούστ. Και το 1876 συνεργάζεται με τον Ελληνικό Δραματικό Θίασο του Δημοσθένη Αλεξιάδη στο θέατρο Μπούκουρα –πήρε μέρος στο έργο του Δημητρίου Βερναρδάκη Ευφροσύνη.
Τις χρονιές 1876 και 1877 συγκροτεί για πρώτη φορά δικό του θίασο, που του έδωσε το όνομα Αριστοφάνης.
Είχε καταφέρει μέσα από την τέχνη του να κερδίσει πολλά και έτσι η δεκαετία του 1880 τον βρίσκει σπουδαίο πρωταγωνιστή της ελληνικής σκηνής.
Μαζί με τη σύζυγό του Ελένη ανεβάζουν το 1881 το έργο του Γ. Σουρή Αποχαιρετισμός, ενώ το 1882 συνεργάζεται με τον επίσης σπουδαίο του θεάτρου Νικόλαο Λεκατσά στον Άμλετ του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, όπου κράτησε τον ρόλο του Πολώνιου. Οι παραστάσεις δόθηκαν στην Πόλη.
Οι συνεργασίες που πραγματοποίησε ο Δημήτριος Κοτοπούλης είτε ως θιασάρχης είτε ως ηθοποιός, σε θιάσους άλλων, ήταν πάντα με τα μεγαλύτερα ονόματα που διέθετε τότε το ελληνικό θέατρο. Ήταν οι ηθοποιοί: Γ. Νικηφόρος, Π. Λαζαρίδης, Γ. Πετρίδης, Σπ. Ταβουλάρης και η Ελένη Χέλμη.
Θα ακολουθήσει, το 1888, η συνεργασία του με τον θίασο του Μιχ. Αρνιωτάκη στην ιταλική κωμωδία Μυλωνάδες.
Η καλλιτεχνική του ανέλιξη συνεχίζεται και κορυφώνεται τη δεκαετία του 1890 όπου πρωταγωνιστεί σε πάρα πολλά έργα. Το 1892 συνεργάζεται με την κορυφαία Ελληνίδα ηθοποιό Ευαγγελία Παρασκευοπούλου στο θέατρο Παράδεισος, ενώ την ίδια χρονιά θα τον συναντήσουμε σε δύο κορυφαία έργα του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, Μάκμπεθ και Βασιλιάς Ληρ. Οι ερμηνείες του απέσπασαν διθυραμβικές κριτικές και τον χαρακτήρισαν ως σαιξπηρικό ηθοποιό.
Το 1893 ακολουθεί ακόμα μια συνεργασία με την κορυφαία ηθοποιό Ευαγγελία Παρασκευοπούλου στο έργο του Δημητρίου Βερναρδάκη Φαύστα. Η παράσταση δόθηκε στο θέατρο Ολύμπια και επωμίστηκε τον ρόλο του Μέγα Κωνσταντίνου ενώ την ίδια χρονιά ανέβασε τον Άμλετ του Σαίξπηρ με Πολώνιο, τον επίσης εξαιρετικό ηθοποιό Ευάγγελο Παντόπουλο.
Με την ίδια ευκολία που παρίστανε τους δραματικούς ρόλους, μπορούσε να ερμηνεύσει και τους κωμικούς. Το 1894 παρουσίασε την πρώτη επιθεώρηση στην ιστορία του ελληνικού θεάτρου που είχε τον τίτλο Λίγο απ' όλα του Μίκιου Λάμπρου. Η παράσταση αυτή δόθηκε στο θέατρο Παράδεισος.
Στην πλούσια και θεατρικά ένδοξη σταδιοδρομία του ανέβασε και πολλά ελληνικά έργα. Τη Βεγγέρα του Ηλία Καπετανάκη, το 1894, την Νίκη του Λεωνίδα του Μπάμπη Άννινου (σε συνεργασία με τον Ευάγγελο Παντόπουλο) το 1894 στο θέατρο Ποικιλιών, το έργο των Νικ. Λάσκαρη και Μιχ. Γιαννουκάκη Ο γαμπρός μας το 1895, την Ανομία του Μιχ. Ζώρα το 1896 καθώς και άλλα.
Σε πανηγυρική παράσταση για τους Ολυμπιακούς αγώνες του 1896 υποδύεται τον Αίαντα του Σοφοκλή· στην παράσταση λάμβαναν επίσης μέρος ο Θ. Πεταλάς ως Τεύκρος και η Αρτ. Ζάμπου ως Τέκμησσα.
Την επόμενη χρονιά, στην Κωνσταντινούπολη, στο θέατρο Μνηματάκια, θα ανεβάσει την κωμωδία του Νικ. Λάσκαρη Η ξενομανία.
Το 1898 στο θέατρο Ομόνοια θα συνεργαστεί με την Αικατερίνη Λεκατσά στην Νιόβη καθώς και με την Ολυμπία Δαμάσκου στην Ιουλία του Μίλτου Λιδωρίκη.
Με τον θίασό του, με την ονομασία Πρόοδος, δίνει συχνά παραστάσεις και εκτός Αθηνών. Το 1902 πήγε με τον θίασό του στην Σύρο όπου έδωσε παραστάσεις στο θέατρο Απόλλων με αρκετά έργα του ρεπερτορίου του. Μικρούλα του Δεληκατερίνη (όπου υποδύθηκε τον γιατρό Αλέγρη), Αρχισιδηρουργό του Ζωρζ Ονέ (όπου υποδύθηκε τον Φίλιππο), Δικαίωμα ο έρως; του Μαξ Νορντάου (Ιωσήφ).
Το 1906 παρουσιάζει το αριστούργημα του Ερρίκου Ίψεν Η κυρά της θάλασσας έχοντας επωμισθεί τον ρόλο του Βάγγελ· η παράσταση ανέβηκε στο θέατρο Βαριεττέ και η σκηνοθεσία ήταν του Θωμά Οικονόμου ενώ πρωταγωνιστούσε η Μαρίκα Κοτοπούλη.
Σε περιοδεία που πραγματοποίησε το 1908 ανέβασε τον Κουρσάρο του Δημητρακόπουλου ενώ το 1912 εμφανίστηκε στο θέατρο Αθήναιον στο έργο του Κ. Μιχαλόπουλου Για την τιμή της αδελφής.
Άλλοι ρόλοι που υποδύθηκε στην πλούσια θεατρική του καριέρα είναι: ο Οθέλλος, ο Ιάγος, ο Δον Κιχώτης και ο Δον Καίσαρ του Βαζάν.
Ο Δημήτριος Κοτοπούλης είχε γράψει και δύο θεατρικά έργα –δράματα. Το ένα από αυτά με τον τίτλο Οι γενίτσαροι το ανέβασε ο ίδιος στο θέατρο Παράδεισος ως ηθοποιός.
Από τον γάμο του με την Ελένη Κοτοπούλη απέκτησαν τρεις κόρες. Την Χρυσούλα, την Φωτεινή και την Μαρίκα.
Ο Δημήτριος Κοτοπούλης έφυγε από τη ζωή το 1919.
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από την εγκυκλοπαίδεια του Θεόδωρου Έξαρχου Έλληνες ηθοποιοί: Αναζητώντας τις ρίζες, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Δωδώνη. Η φωτογραφία ανήκει στο βιβλίο του ιστορικού θεάτρου Γιάννη Σιδέρη Ιστορία του νέου ελληνικού θεάτρου, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη.
