Μεταλλαγμένα γονίδια και το μέλλον των ανθρώπων
Οι βιογενετικές μεταλλάξεις ως σωτηρία του ανθρώπινου γένους
«Ο Κάρολος Δαρβίνος ήταν ο πρώτος που κατανόησε ότι η εξέλιξη συντελείται μέσω της φυσικής επιλογής και ότι φυσική επιλογή είναι ο θάνατος. Κατάλαβε, επίσης, ότι απαιτούνται αναρίθμητοι θάνατοι (αναρίθμητες φυσικές επιλογές) για την πραγματοποίηση μιας μικρής, μόνιμης αλλαγής στο σχήμα ή στη συμπεριφορά ενός οργανισμού. Δίχως αναρίθμητους θανάτους, οι οργανισμοί δεν μεταβάλλονται με την πάροδο του χρόνου. Δίχως τον θάνατο, η ζωή δεν θα είχε γίνει ποτέ, έστω και ελάχιστα, πιο πολύπλοκη από τους πιο απλούς αυτοαναπαραγόμενους οργανισμούς. Χρειάστηκαν τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια θανάτου –το ένα τρίτο της ηλικίας του σύμπαντος– για να εφεύρει ο θάνατος τον ανθρώπινο νου.»Ρίτσαρντ Πρέστον, Το περιστατικό κόμπρα
Σήμερα αποτελεί γεγονός ότι ο νέος άνθρωπος ανέρχεται πλέον στο επίπεδο του κοσμικού όντος. Γεννάται, λοιπόν, ένα ερώτημα: Γιατί να μην παρέμβουμε και να βελτιώσουμε γενετικά το είδος μας; Άλλωστε η καθημερινή εργαστηριακή πρακτική ακολουθεί αυτό τον δρόμο και δεν υπάρχει επιστροφή. Σωστό είναι, επομένως, να σχηματιστούν θεσμοί για την ορθότητα των επεμβάσεων στο γενετικό κώδικα.
Δύο σημαντικοί παράγοντες κάνουν επιτακτική την παρέμβαση στο γενετικό κώδικα του ανθρώπου. Ο πρώτος αφορά την επιτάχυνση των κοινωνικών αλλαγών. Ο επιταχυνόμενος ρυθμός των εφευρέσεων και η γρήγορη εφαρμογή τους, απομακρύνουν τον μέσο άνθρωπο από την κατανόηση και προσαρμογή στις αλλαγές. Συνεπώς πρέπει να προκύψει ένα ον με ταχύτερες εγκεφαλικές διεργασίες, σε βαθμό μάλιστα που εμείς θ' ανήκουμε στην προϊστορία του ανθρώπινου είδους. Ο μελλοντικός άνθρωπος θα είναι υπερεγκεφαλικός. Αυτό βέβαια αφορά τον γνωσιακό νοητικό άνθρωπο.
Η πορεία όμως της ανθρωπότητας δεν αφορά μόνο τη γνωσιακή ανάτασή της, αλλά και την πνευματική ανάδυσή της. Η μεν γνωσιακή στηρίζεται στην ορθολογιστική, επιστημονική ερμηνεία του κόσμου μέσω του εργαστηρίου, η δε πνευματική αφορά τη σύνδεση της ψυχής με τον ανώτερο εαυτό της, με το κοσμικό αρχείο των νόμων ή, όπως αλλιώς λέγεται, με τον κοσμικό λόγο.
Το παραπάνω γίνεται φανερό από τις νέες επιτεύξεις της καλπάζουσας ανθρώπινης επιστήμης. Μιας επιστήμης που στέκεται ειρωνικά και προκλητικά απέναντι στον ίδιο το θάνατο. Πραγματικά, κλωνοποίηση και ευθανασία, DNA και γονιδιακή επανάσταση, μεταμοσχεύσεις οργάνων και αυτοκτονία με την υποστήριξη γιατρού μας δείχνουν πως ποτέ πριν τα όρια της ζωής και του θανάτου δεν υπήρξαν τόσο ασαφή. Ποτέ πριν η επιστήμη δεν είχε εισβάλλει τόσο δυναμικά στο άδυτο της ανθρώπινης ζωής. Ο φόβος του θανάτου και της ζωής δεν είναι πια αυτό που ήταν πριν από μερικές μόλις δεκαετίες. Μέσα στον γενικότερο πυρετό της εξέλιξης, η ανθρωπότητα επιχειρεί να διαψεύσει αλήθειες και να δικαιώσει μύθους, σε μια ανεπανάληπτη προσπάθεια να ξεπεράσει τα όριά της. Η μεγαλύτερη επιστημονική υπέρβαση του 2000 ήταν η ακατανίκητη φιλοδοξία ορισμένων επιστημόνων να αποδείξουν ότι ο θάνατος δεν είναι τίποτε παραπάνω από μια ασθένεια, που μπορεί να νικηθεί! Όσο η επιστήμη επιχειρεί να καταρρίψει το τελευταίο εμπόδιο πριν από την αιωνιότητα, η μανία για μακροζωία ξεπερνάει τα όρια της υστερίας και η προοπτική να μπορεί μια γυναίκα να γίνεται μητέρα ακόμη και μετά τα 60 αντιμετωπίζεται ως το πιο θαυμάσιο επίτευγμα στο πρώτο τέταρτο του 21ου αιώνα. Κανείς, βέβαια, δεν το λέει ευθέως, όμως η υπόσχεση για μια ζωή χωρίς τέλος, τουλάχιστον ορατό, βρίσκεται στην ημερήσια διάταξη. Μάλιστα, σύμφωνα με τον Άλεξ Χερντ, Αμερικανό συγγραφέα και αρθρογράφο των NEW YORK TIMES, «είμαστε η πρώτη γενιά ανθρώπων, που θα ζήσει για πάντα. Κι αν πάλι αυτό δεν γίνει, τότε θα είμαστε η τελευταία που θα πεθάνει!» Έτσι, λοιπόν, για τον σύγχρονο πολιτισμό η ώρα της αλήθειας έχει φθάσει επειδή, αλλάζοντας τον τρόπο που πεθαίνουμε, θα αλλάξουμε για πάντα και τον τρόπο που ζούμε. Εντούτοις ο άνθρωπος συνεχίζει να στέκεται μακριά από τη φύση, γιατί θεωρεί ότι το σώμα του δεν είναι τίποτε άλλο από ύλη, μια οργανική μηχανή που μπορούμε να χειριζόμαστε κατά βούληση.
Όταν ο Άλντους Χάξλεϊ έγραψε το προφητικό βιβλίο του, Ο θαυμαστός καινούργιος κόσμος το 1932, λίγοι μπορούσαν να φανταστούν ότι το όραμά του θα γινόταν πραγματικότητα λίγο πριν από το τέλος του 20ού αιώνα. Μετά τις καταστροφές και τα επιτεύγματα που σφράγισαν τον 20ό αιώνα, η ανθρωπότητα για μια ακόμη φορά στόχευε προς ένα μέλλον που θα είναι, υποτίθεται, ένα βήμα πιο κοντά στην τελειότητα. Οι νέες ανακαλύψεις στη βιοτεχνολογία προετοιμάζουν το έδαφος για ένα αύριο, κατά το οποίο η Γη και ο άνθρωπος δεν θα είναι αυτό που ξέραμε. Σε χιλιάδες εργαστήρια ανά τον κόσμο μια νέα πραγματικότητα γεννιέται αυτή τη στιγμή. Εκείνο που μένει ακόμη απροσδιόριστο είναι το αν η νέα αυτή πραγματικότητα ανήκει περισσότερο στο όνειρο ή στον εφιάλτη. Πραγματικά, οι νέες γενετικές τεχνικές, πριν αρχίσουν να εφαρμόζονται μαζικά, προκαλούν τρόμο.
Το σενάριο του Χάξλεϊ είχε κάποια έννοια το 1932. Μερικές αμερικανικές πολιτείες στείρωναν δια της βίας «πτωχούς τω πνεύματι» και ο Χίτλερ επαινούσε αυτή την πολιτική στο βιβλίο του Ο αγών μου. Η επανάσταση όμως στη βιοτεχνολογία, την οποία προέβλεψε αμυδρώς ο Χάξλεϊ, έκανε τη λογική της ευγονικής άνω κάτω. Η βιοτεχνολογία επιτρέπει στους γονείς να επιλέγουν γενετικά χαρακτηριστικά με επιλεκτική έκτρωση ή με επιλεκτική επανεμφύτευση ωαρίων γονιμοποιημένων σε δοκιμαστικό σωλήνα ή ίσως σε μερικά χρόνια με ενσωμάτωση γονιδίων σε γονιμοποιημένα ωάρια. Στις μέρες του Χάξλεϊ η ευγονική εφαρμοζόταν μόνο κατά διαταγή της κυβέρνησης –ίσχυε η απαγόρευση γενετικών «μαστορεμάτων» για να προληφθούν οι γενετικές ανωμαλίες.
Το 1932, ο Άλντους Χάξλεϊ με το μυθιστόρημα Θαυμαστός καινούργιος κόσμος εισήγαγε τους αναγνώστες σε έναν τρομακτικό κόσμο, όπου οι ίδιες μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή μαζικών προϊόντων, θα εφαρμόζονται στο μέλλον για τη μαζική παραγωγή ανθρώπων σε εργαστήρια.
Το 1977 επιστήμονες στο Bourne Hall του πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ πραγματοποίησαν την πρώτη εξωσωματική γονιμοποίηση. Από τότε έχει γίνει εφικτό να γεννηθούν εκατοντάδες χιλιάδες «παιδιά του σωλήνα». Παράλληλα, έχει επίσης καταστεί εφικτό να επιζούν πρόωρα μωρά. Ακόμη και 20 εβδομάδες κύησης είναι σήμερα αρκετές για να κρατηθεί ένα μωρό στη ζωή. Η εξέλιξη της ιατρικής επιστήμης μικραίνει όλο και περισσότερο το κενό ανάμεσα στην εξωσωματική γονιμοποίηση μέσα σε δοκιμαστικό σωλήνα και στα μηχανήματα υποστήριξης της ζωής ενός πρόωρα γεννημένου μωρού.
Αυτά είναι μερικά μόνο από τα ορόσημα ενός μέλλοντος που καταφθάνει. Ενός μέλλοντος όπου ο άνθρωπος θα είναι μόνιμος κάτοικος και κάποιου άλλου πλανήτη εκτός από τη Γη. Για να γίνει αυτό όμως, χρειάζεται ο άνθρωπος να κατανοήσει τι ακριβώς σημαίνει ελευθερία και μάλιστα όταν αυτή έχει την έννοια της αυτονομίας. Μάλιστα η κεντρική ιδέα του ανθρωπισμού των νεότερων χρόνων είναι η ελευθερία με την έννοια της αυτονομίας. Αυτονομία σημαίνει όχι μόνον αποτίναξη των περιορισμών, των προκαταλήψεων και των νόμων που περιορίζουν την ανθρώπινη ελευθερία στις διάφορες διαστάσεις της, όχι μόνον απουσία εσωτερικού και εξωτερικού καταναγκασμού, αλλά και θετικά αυτοπροσδιορισμό και αυτοδιάθεση του ανθρώπου με βάση τη λογική, κοινωνία ελεύθερων ανθρώπων θεμελιωμένη στην ιδέα του δικαίου. Με την αυτόνομη ελευθερία του ο άνθρωπος συνδέει την αξιοπρέπειά του, αυτό που τον κάνει να ξεχωρίζει από όλα τα υπόλοιπα όντα μέσα στον κόσμο. Αξιοπρέπεια έχει κατά τον Καντ μόνον ο άνθρωπος ως ελεύθερο και ηθικό ον. Ενώ οτιδήποτε άλλο υπάρχει στον κόσμο έχει «σχετική αξία», «τιμή», ο άνθρωπος ως αυτόνομο ον έχει «απόλυτη αξία», είναι η «θεμελιώδης αξία». «Ό,τι έχει μια τιμή μπορεί να αντικατασταθεί από κάποιο άλλο ισότιμό του. Ό,τι όμως είναι υπεράνω κάθε τιμής, και συνεπώς δεν έχει κανένα ισότιμό του, αυτό έχει αξιοπρέπεια.» Σύμφωνα με τον Καντ, λοιπόν, «η αυτονομία είναι το θεμέλιο της αξιοπρέπειας της ανθρώπινης, όσο και κάθε άλλης έλλογης φύσης». Βεβαίως στον Καντ, ο οποίος έκανε την αυτονομία «Magna Charta της ηθικής των νεότερων χρόνων», ελευθερία δεν σημαίνει αδέσμευτο αυτοπροσδιορισμό, αλλά απόλυτη δέσμευση και υπακοή στον ηθικό νόμο. Έτσι, μόνο αν συνδέσει ο άνθρωπος την ηθική με την ελευθερία και εμποτίσει μέσα σε αυτές την τεχνολογική ανάπτυξη και τη γνώση, θα μπορέσει να προβάλει την παρουσία του ως σωστός και δίκαιος διαχειριστής μέχρι τις εσχατιές του Σύμπαντος, εκεί που ίσως βρίσκεται το λίκνο της δημιουργίας του.
Γεννιούνται όμως πάλι κάποια ερωτήματα, έστω υποθετικά:
Πώς άραγε βλέπει ένας εξωγήινος εμάς τους ανθρώπους; Τι θα σκεφτόταν άραγε για τους ανθρώπους ένα νοήμον ον από τον πλανήτη Άρη ή από κάποιο άλλο αστρικό σύστημα στις εσχατιές αυτού του γαλαξία; Ποιο είναι το μεγαλύτερο αναπάντητο ερώτημα της σύγχρονης βιολογίας; Μήπως θα πρέπει να προετοιμαστούμε, εμείς οι κάτοικοι της Γης, για μια μελλοντική κοινωνία, στην οποία θα υπάρχουν μορφές ζωής πιο έξυπνες από εμάς, που θα κατοικούν τόσο στην υδρόγειο όσο και στα πιο απομακρυσμένα άστρα του γαλαξία;
Οι σύγχρονοι επιστήμονες πιστεύουν πως δεν υπάρχει κάποιο ιδιαίτερο «ανθρώπινο» γονίδιο. Μια τέτοια απάντηση όμως εξαρτάται από την οπτική γωνία του παρατηρητή. Ένα νοήμον ον από κάποιον άλλον πλανήτη θα κατέτασσε πιθανότατα τους ανθρώπους ως ένα είδος που μοιάζει έντονα στον χιμπαντζή. Εμείς όμως γνωρίζουμε ότι υπάρχει κάτι σ' εμάς που μας κάνει εντελώς διαφορετικούς από τα υπόλοιπα πρωτεύοντα. Κι αυτό το κάτι είναι η πανίσχυρη κοινωνική έννοια του να είναι κανείς άνθρωπος. Δεν είναι σίγουρα κάποιο γονίδιο.
Αν όμως αρχίζαμε μια προσπάθεια βελτίωσης ορισμένων ανθρώπων με σκοπό να σταλούν στον Άρη και να ιδρύσουν εκεί αποικίες, τότε θα προέκυπτε αναπόφευκτα ένα νέο κι εντελώς διαφορετικό είδος ανθρώπων. Αυτό βέβαια θα συνέβαινε αναγκαστικά, επειδή ο σημερινός ανθρώπινος οργανισμός δεν μπορεί να ανταπεξέλθει στις αντιξοότητες του αρειανού περιβάλλοντος. Ωστόσο εμείς οι άνθρωποι κρύβουμε μέσα μας άπειρες δυνατότητες. Μάλιστα, όπως τονίζει και ο συγγραφέας και καθηγητής της γενετικής Στιβ Τζόουνς: «Να θυμάστε πάντοτε πως όλες οι δυνατότητες υπάρχουν μέσα μας! Απλώς οι πολιτιστικές συνθήκες έρχονται κάθε φορά και ανασύρουν μερικές!».
Ένας φυσιολογικός τρόπος δημιουργίας βελτιωμένων ανθρώπων είναι αναμφίβολα το σεξ. Το σεξ εξασφαλίζει την ανάμειξη του γενετικού υλικού του αρσενικού και του θηλυκού κι έτσι ευνοεί την επιβίωση, τη διαφοροποίηση των οργανισμών και τη δημιουργία νέων, βελτιωμένων, καλύτερα προσαρμοσμένων συνδυασμών γονιδίων, που φέρουν οι απόγονοι. Όλα αυτά, όμως, ίσως μια μέρα υποκατασταθούν από την τεχνολογία. Οι καλύτεροι συνδυασμοί γονιδίων θα δημιουργούνται μέσα σε εργαστήρια!
Ένας άλλος τρόπος δημιουργίας μιας ανώτερης ανθρώπινης ζωής από την ήδη υπάρχουσα είναι η ενσωμάτωση ανθρώπου και υπολογιστή. Στις 24 Αυγούστου 1998, ο Κέβιν Γουόρουικ, καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Ρέντινγκ στη Βρετανία, μπήκε στο χειρουργείο και λίγο αργότερα έγινε ο πρώτος άνθρωπος που έφερε στο σώμα του ένα μικροτσίπ με τη βοήθεια του οποίου μπορούσε να επικοινωνήσει με έναν υπολογιστή. Στις 2 Σεπτεμβρίου 1998 ξαναμπήκε στο χειρουργείο, αυτή τη φορά για να του αφαιρέσουν το μικροτσίπ. Το πείραμα είχε τελειώσει. Εκείνο που αποδείχθηκε είναι ότι ο άνθρωπος μπορεί να επικοινωνήσει και σ' ένα άλλο επίπεδο με τον υπολογιστή, να τον καταστήσει σχεδόν προέκταση του εαυτού του. Σύμφωνα με τον ίδιο τον Γουόρουικ: «Η κυβερνητική είναι η επιστήμη για την ενοποίηση των ανθρωπίνων όντων και της τεχνολογίας. Ο άνθρωπος μπορεί να γίνει cyborg: μισός άνθρωπος, μισός μηχανή.». Οι έρευνες του Γουόρουικ επικεντρώνονται στην τεχνητή νοημοσύνη και στη ρομποτική. Όνειρό του είναι ένας κόσμος όπου ο ανθρώπινος εγκέφαλος θα είναι συνδεδεμένος απευθείας με τον υπολογιστή, ένας κόσμος όπου τα πληκτρολόγια και τα τηλέφωνα θα θεωρούνται απαρχαιωμένα. Σε πρώτη φάση το πείραμα του Γουόρουικ στέφθηκε με επιτυχία. Το σώμα του κατάφερε να επικοινωνήσει κατευθείαν με τον υπολογιστή. Το επόμενο βήμα ήταν να συνδεθεί το μόσχευμα με το νευρικό σύστημα. Κι αυτό έγινε πραγματικότητα. Ο καθηγητής της επιστήμης της κυβερνητικής (Cybernetics) Κέβιν Γουόρουικ, είναι το πρώτο cyborg (προφέρεται σάιμποργκ και προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις κυβερνητικός οργανισμός cyb-ernetic org-anism). Ο καθηγητής είναι πλέον, εκτός από ένα βιολογικό πλάσμα, και μηχανή κατά ένα μέρος του, καθώς έχει υποβληθεί σε μια επαναστατική εγχείρηση που του έδωσε τη δυνατότητα να συνδέει το νευρικό σύστημά του σε ηλεκτρονικά συστήματα. Η εμφύτευση στο χέρι του μετατρέπει τα ηλεκτρικά σήματα, που μεταδίδονται μέσω των νεύρων του σε δεδομένα κι έτσι, για πρώτη φορά, οι νευρικές διαταγές που μετακινούν τους μυς, αλλά και τα νευρικά ερεθίσματα, όπως αυτά του πόνου ή του πανικού, μπορούν να μεταδοθούν σ' έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή. Οι γιατροί πιστεύουν ότι αυτή η πρωτοποριακή εγχείρηση θα οδηγήσει σε μια ιατρική επανάσταση, που θα θεραπεύσει τους ανθρώπους, οι οποίοι έχουν μείνει παράλυτοι από ζημιά του νωτιαίου μυελού, όπως ο ηθοποιός που ενσάρκωσε τον Superman, ο Κρίστοφερ Ριβ.
Ο καθηγητής Γουόρουικ ή Κάπτεν Σάιμποργκ, όπως έχει βαπτιστεί πλέον από τα ΜΜΕ, πιστεύει πως με την εγχείρησή του ανοίγει ο δρόμος για τον κόσμο που προέβλεψε η επιστημονική φαντασία, όπου το ανθρώπινο μυαλό θα μπορεί να ανελιχθεί με εμφυτεύματα μεγάλης ποσότητας αλάνθαστης μνήμης, μεγαλύτερη νοημοσύνη και τεράστια ικανότητα να συλλέγει περισσότερες πληροφορίες από το περιβάλλον του. Με τα εμφυτεύματα, ο άνθρωπος θα μπορεί να αποκτήσει όραση με ακτίνες X, υπερηχητική και υποηχητική ακοή, «ηλεκτρονική τηλεπάθεια», μέσω εμφυτευμένων συσκευών επικοινωνίας και πολλές άλλες δυνατότητες, οι οποίες μέχρι σήμερα ανήκουν στη σφαίρα της φαντασίας.
Δεν πρόκειται όμως για φαντασία, απλώς πρέπει να διαρκέσει και να εξελιχθεί η επιτυχία της σύνδεσης. Αυτό μπορεί να αποτελέσει κάλλιστα την επανάσταση του αιώνα που διανύουμε, η οποία θα εξαφανίσει τηλέφωνα, πληκτρολόγια και ποντίκια, ενώ θα προσφέρει νέες δυνατότητες στον άνθρωπο για εξερεύνηση και αποίκιση του διαστήματος. Προς το παρόν πάντως οι πιστωτικές κάρτες-μικροτσίπ και η ηλεκτρονική παρακολούθηση είναι ήδη πραγματικότητα. Τεχνολογικά δεν απαιτείται τίποτε παραπάνω από ό,τι έγινε στο πείραμα. Το ζήτημα ωστόσο έχει και ηθικές προεκτάσεις. Όταν επιτευχθεί η σύνδεση ανθρώπινου εγκεφάλου και υπολογιστή, το σύστημα θα λειτουργεί αμφίδρομα: θα μπορούν δηλαδή και οι υπολογιστές να ελέγχουν τους ανθρώπους. Τεχνολογικά είναι δυνατόν, αν και προς το παρόν δεν είναι γνωστό τι ακριβώς μπορεί να επακολουθήσει. Είναι συναρπαστικό και συνάμα πολύ τρομακτικό.
Ο αείμνηστος και μεγαλοφυής επιστήμονας Stephen Hawking, παρατηρώντας τις εξελίξεις της ρομποτικής, είχε προειδοποιήσει τους επιστήμονες να επέμβουν άμεσα στο ανθρώπινο DNA, «έτσι ώστε το είδος μας να μείνει στην αιχμή των τεχνολογικών εξελίξεων, διαφορετικά οι έξυπνες μηχανές θα καταλάβουν τον κόσμο. Πρέπει να μεταλλαχθούμε ή θα μας κατακτήσουν τα ρομπότ!», όπως τόνισε. Ο Hawking εξήγησε ότι η τεχνολογία προχωρά πολύ γρήγορα και οι υπολογιστές διπλασιάζουν την απόδοσή τους σχεδόν κάθε μήνα. Αντίθετα οι άνθρωποι αναπτύσσονται εκατομμύρια φορές πιο αργά. Έτσι πρέπει να αλλάξουν το DNA τους με τεχνητούς τρόπους, ειδάλλως θα μείνουν πολύ πίσω.
Ασφαλώς η αγωνιώδης αυτή προτροπή του Hawking εμπεριέχει κι ένα δυσάρεστο στοιχείο: Ο κίνδυνος είναι υπαρκτός. Η τεχνητή νοημοσύνη θα αναπτυχθεί και θα καταλάβει τον κόσμο.
Παρ' όλα αυτά, πολλοί συνάδελφοί του δεν φαίνεται να μοιράζονται τις ανησυχίες του και πιστεύουν ότι ο διάσημος επιστήμονας παραλογίζεται. Άλλοι πάλι τον υποστηρίζουν ανεπιφύλακτα, όπως ο Χανς Μόραβετς, ένας από τους πιο γνωστούς επιστήμονες που ασχολείται με τη ρομποτική και την τεχνητή νοημοσύνη. Ο Μόραβετς ισχυρίζεται ότι ως το 2050 ο γρήγορος ρυθμός ανάπτυξης της πληροφορικής θα οδηγήσει στη δημιουργία ρομπότ που θα είναι πιο έξυπνα από τον άνθρωπο. Το βέβαιο είναι ότι κάποια στιγμή τα ρομπότ θα γίνουν αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης κοινωνίας, με τις δυνατότητές τους να ξεπερνούν κατά πολύ αυτές του μέσου ανθρώπου. Τα ερωτήματα που γεννώνται είναι φυσικά πολλά και δεν βρίσκουν άμεση απάντηση.
Αναμφισβήτητα πάντως υπάρχουν δυνάμεις, μέσα και γύρω μας, που είναι θετικές και αρνητικές. Δυνάμεις που θα μας ευεργετήσουν και δυνάμεις που θα μας καταστρέψουν. Χρειάζεται μια σύνεση για να μπορέσουμε ή να ελέγξουμε αυτές τις δυνάμεις και να τις βάλουμε να υπηρετούν το καλό της ανθρωπότητας ή να τις δεσμεύουμε όταν βλέπουμε ότι δεν μπορούμε να ενεργήσουμε έτσι. Διότι χρειάζεται μια πνευματική σύνεση και ωριμότητα για να γνωρίζουμε πώς θα χρησιμοποιήσουμε τις δυνάμεις που μας περιβάλλουν. Καθημερινά κατασκευάζονται καινούργιες μηχανές και συσκευές και διάφορες τεχνικές διδάσκονται πρόθυμα από αυτούς που προσμένουν να κερδίσουν κάτι. Άραγε συμβιβάζεται η ηθική ζωή με την παράλληλη καθημερινή έκθεσή μας στις καθοριστικές επιδράσεις της τεχνολογίας; Ένα είναι σίγουρο: δεν μπορούμε να ενοχοποιήσουμε την ανάπτυξη της επιστήμης, αλλά μονάχα την αρνητική χρήση της.
Παραθέτω τέσσερα ποιήματα σχετικά με το θέμα:
🌺
ΑΝΑΧΩΡΗΣΗ
Έσβησα οριστικά το φως
του ετοιμοθάνατου Ήλιου
λίγο πριν αποχωρήσω απ' τον πλανήτη μου
Μάζεψα τα χρυσά δάκρυά του ως ιερό φυλακτό,
προστασία απ' την ανομβρία
των συμπαντικών κόσμων
Χαιρέτησα το πορφυρό χρώμα
των αποτρόπαιων οριζόντων
που δεν φύλαγαν τίποτα ευοίωνο για εμένα
Ένιωσα την ανάγκη για τον εξαγνισμό του εαυτού μου
Δέχτηκα επίθεση άγρια
απ' τους μύθους και τους θρύλους των προγόνων μου
Πέρασαν επάνω απ' το κορμί μου σαν το λίβα
κι έκαψαν τη ζωή μου
Τώρα φεύγω στις εσχατιές του απείρου,
βαστώντας έναν σβώλο ελπίδας στα χέρια μου
🌺
Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ
Το βλέμμα μου παγώνει
στο άνοιγμα των οριζόντων
Σπάζω την παγερή σιγή
Ενώνω τα χέρια μου
Επίκληση στην ηλεκτρισμένη καταιγίδα
Η στάση της προσευχής μου
ματώνει ακαριαία τις ελπίδες μου
Οι ιερές λέξεις θανατώνουν
τις ημέρες των ανθρώπων
Θηλιά στο λαιμό μου
οι συλλαβές που φορούν φωτοστέφανο
Μαραζώνουν το μέλλον μου,
τα οράματα της ζωής μου
Τα συνθήματα της νιότης μου
έχουν ξεβάψει πια
Ματωμένα κείτονται τα όνειρά μου
Το αίμα τους αχνίζει ζεστό
Η μνήμη μου σφαγιάζεται
απ' τις κλωνοποιημένες εικόνες της σιωπής
Ακάνθινοι σταυροί προσμένουν
ανυπόμονα τους ημιθανείς μου πόθους
να φανούν μέσα απ' τα γονίδια της κενότητας
🌺
ΤΡΙΞΙΜΑΤΑ ΠΟΡΤΑΣ
Ακούμε τα τριξίματα της πόρτας
που ανοίγει για κάποιους άλλους κόσμους
Είναι χάδια μυστικά
που μεταδίδουν στην καρδιά μας
την ελπίδα για τη φυγή στ' άστρα,
την ανυπομονησία των ιδρωμένων φτερών μας,
το βρυχηθμό των αφηνιασμένων
μηχανών των αστρόπλοιών μας
Φυτεύουμε στην έρημο
του τοξικού πλανήτη μας
πολύχρωμους ανθούς
και ονειρευόμαστε πως χρησιμοποιούμε
την ευωδιά τους ως κινητήρια δύναμη
του ταξιδιού μας στο άπειρο
Οι καιροί κλωνοποιούνται
μέσα στα διάφανα εργαστήρια
των μυστηρίων του Σύμπαντος
κι εμείς απομένουμε μικρά παιδιά
βολεμένα στην αγκαλιά της αιώνιας νύχτας
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε πίνακα David Webber
Πηγές:
Γκιτόν Ζ., Μπογκντάνοφ Γκρ. και Ιγκ., Θεός και επιστήμη, Αστάρτη, Αθήνα 1998
Γουνελάς Σωτήρης, Η κρίση του πολιτισμού, Αρμός 1997
Ελευθερόπουλος Α., Θρησκεία, θεός, ηθικότης και άνθρωπος, Παπαζήσης, Αθήνα 1953
Μαργαριτίδου Στελίνα, Γενετική και θρησκεία, ΑΒΑΤΟΝ, Τεύχος 12, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2000
Μπόρλιγκ Νόρμαν, Μεταλλαγμένη ελπίδα, NPQ, Τεύχος 13, Χειμώνας 2000
Ντικμπασάνης Χρήστος, Γονίδια και φυσική επιλογή, ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ, Τεύχος 15, Μάιος-Ιούνιος 1995
Ντικμπασάνης Χρήστος, Ανθρώπινο Cyborg - Αστροναύτες χωρίς στολή, STRANGE, Τεύχος 7, Δεκέμβριος 1998
Πρακτικά Ελληνικής Επιτροπής Βιοηθικής, Υπουργείο Ανάπτυξης - Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας
Στάμκος Γιώργος, Απαγορευμένη τεχνολογία, ΑΡΧΕΤΥΠΟ 2000 (Α' Έκδοση)
Χάξλεϊ Άλντους, Ο νέος θαυμαστός κόσμος, Εκδοτική Θεσσαλονίκης
Brown Kathryn, Η εμπορία του ανθρώπινου γονιδιώματος σήμερα, Scientific American (Ελληνική Έκδοση), Τεύχος 22, Νοέμβριος 2000
Testart Jacques, Η επιθυμία του γονιδίου, Κάτοπτρο, Αθήνα 1994
