Αν μια νύχτα του χειμώνα... ένας αναγνώστης
Με το που πάτησα το πόδι μου στον εκδοτικό οίκο «24 γράμματα» βρέθηκα απειλητικά πολιορκημένος από ορδές βιβλίων. Αισθάνθηκα σαν βραχονησίδα περικυκλωμένη από μία βιβλιοθάλασσα. Έχω ήδη μοιραστεί τις εντυπώσεις μου για δύο. Διαλέγω, προς το παρόν, άλλο ένα και όχι στην τύχη.
Τον Ίταλο Καλβίνο πρωτοδιάβασα το 1982, στο βιβλίο του Οι δύσκολοι έρωτες, από τις εκδόσεις Αστέρι. Μια συλλογή διηγημάτων που έχουν ή δεν έχουν σχέση με τον τίτλο. Μάλλον περνούσα κι εγώ μια παραπλήσια δυσκολία τότε. Όμως, τον γόρδιο δεσμό σε κάτι τέτοια λύνει η τέταρτη διάσταση και όχι η γραφή, όσο σαγηνευτική κι αν είναι. Τρία χρόνια αργότερα και αφού είχα μόλις διαβάσει το Αν μια νύχτα του χειμώνα ένας ταξιδιώτης, από τις εκδόσεις Αστάρτη, αποχώρησε από τα εγκόσμια ο συγγραφέας. Δεν είχα προλάβει ακόμα να περιηγηθώ στις Αόρατες πόλεις του.
Από τότε έχω διαβάσει αρκετά που έχουν εκδοθεί από διάφορους βιβλιοπαραγωγικούς οίκους. Έχω γνωρίσει αξιωματούχους της φεουδαρχικής εποχής: ιππότες, υποκόμητες, βαρόνους. Έχω συστηθεί και σε άλλους αξιότιμους κυρίους οι οποίοι είχαν την ευγένεια να με ξεναγήσουν σε μέρη που νόμιζα ότι γνώριζα, ο αφελής. Όλα τους δύσκολα όμως, χρειάζεται κάποιος –εγώ τουλάχιστον– να βάλει το μυαλό του κάτω και φυσικά κάποιο άλλο μέλος του σώματός του. Το τελευταίο είναι αυτό που θα μας απασχολήσει: Ίταλο Καλβίνο: Κείμενα, συνεντεύξεις, επιστολές, από τις εκδόσεις «24 γράμματα» σε επιμέλεια - μετάφραση του Γιάννη Η. Παππά.
Το περιπετειώδες βιογραφικό του, γεννημένου στην Κούβα από γονείς γεωτεχνικούς επιστήμονες, Ιταλού συγγραφέα είναι πλέον διαθέσιμο παντού. Οπότε είναι περιττό να αναφέρω εύκολα ανιχνεύσιμες λεπτομέρειες –αν φυσικά ένας πολυτάραχος και πολυταξιδεμένος βίος αποτελείται μόνο από λεπτομέρειες. Δυο λόγια μόνο γιατί, όπως λέγεται, το όλο συνίσταται από τα μέρη του.
Αφού η οικογένεια είχε επιστρέψει στην Ιταλία γράφτηκε στην Γεωπονική σχολή –για να συνεχιστεί η παράδοση– την οποία εγκατέλειψε σύντομα για να ενταχθεί στην Αντίσταση και στο Κομμουνιστικό Κόμμα, το οποίο και εγκατέλειψε περίπου μια δεκαετία αργότερα. Η σειρήνα της λογοτεχνίας τον είχε αποπλανήσει εδώ και χρόνια όμως ή μερικές από τις εννέα μούσες. Μετά τον πόλεμο πάντως ολοκλήρωσε τις πανεπιστημιακές, φιλολογικές του σπουδές. Το μαύρο πρόβατο της οικογένειας, είχε αυτοχαρακτηριστεί, μιας και δεν ακολούθησε την οικογενειακή παράδοση.
Το βιβλίο μας, προσιδιάζει κάπως σε μία de profundis εξομολόγηση του Ίταλο Καλβίνο μέσα από κάποια πιο εσωστρεφή κείμενα· στα μέρη Συνεντεύξεις και Επιστολές. Όχι δηλαδή ότι τα υπόλοιπα γραπτά του ήταν και πολύ εξωστρεφή. Χρειάζεται προσεκτικό σκάλισμα για να φτάσει κανείς στις ρίζες των τροπικών φυτών που καλλιεργούσε η οικογένειά του. Είχε επομένως την σχετική παιδεία. Οι ρίζες είναι ευαίσθητες όπως και οι λέξεις.
Με την δέουσα προσοχή αναλαμβάνουν την εργασία αυτή ο ίδιος –λόγω εμπειρίας που του μεταδόθηκε υποθέτω– και οι υπόλοιποι συγγραφείς των άρθρων του πρώτου μέρους με τον τίτλο Κείμενα. Σ' αυτούς συγκαταλέγεται η φίλη και συνάδελφός του Ναταλία Γκίνσμπουργκ, με μια συγκινητική αφήγηση της τελευταίας συνάντησής τους στο νοσοκομείο, λίγο πριν τον θάνατό του. Δύο ημέρες απόμεναν μέχρι την φθινοπωρινή ισημερία του 1985.
Ένα άλλο ενδιαφέρον κείμενο αναφέρεται στις αντιστιτικές σχέσεις του Ίταλο Καλβίνο με τον άλλο «φίλο» και συνάδελφό του Τσέζαρε Παβέζε. Η αντίστιξη γίνεται πιο εμφανής στις δύο επιστολές τους που περιλαμβάνονται στο βιβλίο. Μας λέει βέβαια και για διάφορα άλλα στην Πολιτική νεανική αυτοβιογραφία, καθώς και για τις αμφιβολίες του στο Ήμουν κι εγώ Σταλινικός;.
Στις συνεντεύξεις τώρα ξετυλίγεται ο μίτος. Μιλάει για τις ιδεολογικές του απόψεις και τις πολιτικές του πεποιθήσεις. Μιλάει για το επάγγελμά του και τις επιρροές του. Μιλάει για τη διαμονή του στα ξένα. Το πόσο έχουν συμβάλλει το Παρίσι (κυρίως) και η Νέα Υόρκη στην πορεία του. Λέει πολλά αλλά με φειδώ, δεν κομπορρημονεί· άλλωστε δεν θα το περίμενα απ' αυτόν.
Οι επιστολές, τέλος, προς την Τσιτσίτα –την Έστερ Τζούντιθ Σίνγκερ, την Αργεντινή σύζυγό του– είναι προφανώς και το πιο εξωστρεφές και συναισθηματικό μέρος του βιβλίου. Σ' αυτές, ο άγνωστος, απρόσιτος και κάπως παγερός σ' εμάς συγγραφέας μετενσαρκώνεται σε άνθρωπο· σε έναν όμοιό μας δηλαδή! Άλλο είναι οι στημένες δημόσιες συνεντεύξεις κι άλλο οι αυτοσχεδιασμένες ιδιωτικές εκμυστηρεύσεις. Ο κύριος Πάλομαρ, που απλά παρατηρεί και καταγράφει, απεκδύεται αυτές τις εξωγήινες δεξιότητές του. Ενδύεται άλλες, πιο προσγειωμένες. Στην εισαγωγή η κόρη τους, που τις δημοσίευσε μετά τον θάνατό τους, φαίνεται κάπως επιφυλακτική. Προσωπικά δεδομένα θα τα λέγαμε σήμερα. Άντε τώρα να βγάλεις άκρη. Το να αποφασίσεις να εκδόσεις ένα βιβλίο δεν είναι ευαίσθητο προσωπικό δεδομένο; Το ευχάριστο είναι ότι μπορούμε να τα διαβάσουμε χωρίς να έχουμε την ενοχή ότι κοιτάμε από την κλειδαρότρυπα.
Δημοσιεύονται επίσης επιστολές του –και απαντήσεις τους– προς την Ναταλία Γκίνσμπουργκ και –όπως προαναφέραμε– τον Τσέζαρε Παβέζε. Αμφίπλευρα θερμά τα αισθήματα με την πρώτη, όχι και τόσο με τον δεύτερο. Τέλος, περιέχεται η επιστολή παραίτησής του από το ΙΚΚ.
Μία αξιομνημόνευτη –και τολμώ να πω η πρώτη εγχώρια– παρέμβαση των εκδόσεων «24 γράμματα» στην πολιτισμική και λογοτεχνική συμβολή του Ίταλο Καλβίνο στο γίγνεσθαί μας. Δεν ξέρω αν έχει τόση σημασία αλλά πάντως εκφράζω τα συχαρίκια μου.
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου