Γοήτευσαν, δεν ενθουσίασαν
— Γεια σας, κυρία Σοφία!
— Γεια σου Κατερίνα! Ελπίζω να έχουμε βιβλιοφιλικά νέα σου. Διάβασες κανένα άλλο βιβλίο;
— Ναι, διάβασα δύο κιόλας. Τη «Γη των ανθρώπων» του Εξιπερί και το «Παιδεία ελευθερίας» του Τσιρόπουλου. Τόσο διαφορετικά –μεταξύ τους– απ' τα προηγούμενα! Όπως με προειδοποιήσατε!..
— Και σε απογοήτευσαν;!
— Κάθε άλλο! Με γοήτευσαν, χωρίς όμως να μ' ενθουσιάσουν. Όπως η «Μαρούλα της Λήμνου» και οι «Λευκές νύχτες». Και τα τέσσερα, όμως, με γέμισαν, μου έδωσαν πολλά! Αλλά το κάθε βιβλίο είναι ένας κόσμος! Ένας αλλιώτικος κόσμος!.. Και απ' ό,τι κατάλαβα, υπάρχουν πολλά τέτοια υπέροχα βιβλία... Πόσα, αλήθεια, πρέπει να διαβάσω για να μορφωθώ;
Πόσα για τη μόρφωση;
— Να μια ερώτηση εύκολη!.. Και συγχρόνως δύσκολη! Εσύ τι λες;
— Είκοσι; Όχι, είναι λίγα. Πενήντα; Εκατό;! Ίσως εκατό να 'ναι πολλά... Μπορεί όμως να 'ναι και λίγα! Δεν ξέρω!
— Έχεις δίκιο. Στην αρχή νόμιζες ότι με έναν αριθμό θα γλίτωνες! Είναι η εύκολη απάντηση, που κάνει και την ερώτησή σου εύκολη. Η μόρφωση, όμως, πότε αρχίζει και πότε τελειώνει;
— Η εγκύκλια, όπως λέγεται η μόρφωση του σχολείου, διαρκεί 12 χρόνια. Αλλά υπάρχει και η ακαδημαϊκή... Άρα, άλλα 5-6 χρόνια μπορώ να διαβάζω βιβλία; Αν πούμε ένα τη βδομάδα, σ' έξι χρόνια θα 'χω προλάβει 300 βιβλία... Είναι αρκετά;!
— Βιαστική Κατερίνα και... υπολογίστρια! Πρώτα πρώτα, με την ακαδημαϊκή περίοδο δεν κλείνει και η περίοδος της μόρφωσης.
Μορφώνει και η ζωή
— Πώς είπατε; Έχει κι άλλα θρανία μετά το Πανεπιστήμιο;
— Όχι βέβαια! Μόνο το μεγάλο, τ' απέραντο σχολείο της ζωής... Μορφώνει η ζωή και μας μαθαίνει σε πλάτος και βάθος, με χαρές και πόνους και αγώνες.
— Δηλαδή η μόρφωση είναι ανοιχτή... Δεν περιορίζεται χρονικά... Ούτε και αριθμητικά... Ούτε από τα βιβλία!
— Ακριβώς! Δεν μπορείς να ορίσεις πόσα βιβλία θα διαβάσεις, κάθε πότε, ποια βιβλία ακριβώς κ.λπ.
— Θα 'θελα να έκανα ένα πρόγραμμα. Δεν θέλω όλα να 'ναι στην τύχη. Γι' αυτό είπα να διαβάζω ένα βιβλίο τη βδομάδα.
— Για τα τέσσερα βιβλία που διάβασες, πόσες εβδομάδες χρειάστηκες;
— Δύο! Διάβαζα δύο βιβλία τη βδομάδα, και θα μπορούσα στις διακοπές να διαβάσω και τρία!..
Διαβάζω και αφομοιώνω...
— Μπράβο Κατερίνα! Είσαι, όπως φαίνεται, και γρήγορη. Ωστόσο, για πες μου. Μήπως τη «Μαρούλα της Λήμνου» τη διάβασες κοντά κοντά με τις «Λευκές Νύχτες»; Ή πρόλαβες ν' αφομοιώσεις το πρώτο, να το ζήσεις σαν ανάμνηση κι αναπόληση και μετά άρχισες τις «Λευκές Νύχτες»;
— Όχι! Τα άρχισα κοντά κοντά. Μάλιστα, την ίδια μέρα! Και τώρα που το λέτε, νομίζω ότι αδίκησα την τόσο αγαπημένη μου «Μαρούλα»... Ήθελε τον χρόνο της για να την νιώσω σε βάθος, ν' αφομοιώσω, όπως λέτε, τα τόσα της μηνύματα.
— Η συγγραφέας, για να την γράψει, έκανε 10 μήνες αλλά την προετοίμαζε μέσα της 10 χρόνια και την ζούσε σαν θρύλο, στη Λήμνο, από παιδί...
— Είναι φανερό ότι η κυρία Λαμπαδαρίδου έχει ζωντανέψει τη Μαρούλα, έτσι που ποτέ καμιά άλλη συγγραφέας δεν θα το έκανε... Αλλά για να την διατηρήσω εγώ μέσα μου, έτσι ωραία όπως την ένιωσα, και να κάνω δικά μου τα πλούσια μηνύματα του βιβλίου, πόσο καιρό θέλω;
— Οπωσδήποτε, Κατερίνα, δεν θα περιμένεις απάντηση ποσοτική σ' ένα θέμα καθαρά πνευματικό. Ο κάθε αναγνώστης έχει τον δικό του χρόνο και ρυθμό ανάγνωσης ενός βιβλίου. Το ίδιο υποκειμενικός είναι ο τρόπος ανταπόκρισης στα μηνύματα του βιβλίου και ο χρόνος αφομοίωσής του. Άλλος αναγνώστης περνάει φαινομενικά επιπόλαια τα πιο σπουδαία σημεία. Και κάποιο «ασήμαντο» γεγονός του κάνει τόση εντύπωση, τον ταράζει βαθιά κι επηρεάζει όλη τη ζωή του. Άλλος έχει «ξεχάσει» σχεδόν όλα τα γεγονότα! Αλλά η ηρωίδα του μένει αξέχαστη... Και τον εμπνέει, χωρίς να το συνειδητοποιεί, σ' ό,τι κι αν κάνει...
Πνευματικός ο δεσμός με το βιβλίο
— Κατάλαβα, κυρία Σοφία. Ο κάθε αναγνώστης δημιουργεί μια προσωπική σχέση με το βιβλίο, ένα πνευματικό δεσμό δικό του, που ίσως τον κάνει να το ξαναδιαβάσει ύστερα από κάποιο χρόνο.
— Ίσως, όμως, Κατερίνα, να το βλέπει στη βιβλιοθήκη του για χρόνια με την αναπόληση της πνευματικής χαράς που ένιωσε κάποτε μαζί του... Και να μην το ξαναδιαβάσει.
— Όλα δηλαδή είναι πολύ αστάθμητα στη λογοτεχνία;
— Απλώς δεν μετριούνται και δεν προγραμματίζονται, γιατί συνδέονται με τις πνευματικές ανάγκες του ανθρώπου, που πράγματι δεν προκαθορίζονται.
Η ποιότητα μετράει!
— Μια συμμαθήτριά μου έλεγε ότι έχει διαβάσει μέχρι τώρα 78 βιβλία! Αλλά, απ' όσα είπαμε... αυτός ο αριθμός δεν λέει τίποτα;!
— Ακριβώς! Μπορεί να έχεις διαβάσει 8 βιβλία εξαιρετικά και να 'χεις ανέβει πνευματικά, και να διαβάσεις 78 βιβλία κενότητας και μόδας, που να μην προσθέσουν τίποτε στην διαμόρφωση της προσωπικότητάς σου. Αντίθετα μπορεί και να σε βλάψουν, καθώς τα περισσότερα απ' αυτά αποπνέουν ματαιότητα, ζωώδες σεξ, βία και κοινοτοπία –έτσι κάνουν όλοι!.. Αλλά και τα βιβλία τα άξια του ονόματός τους, θέλουν ανάλογο διάβασμα, χωρίς βιασύνες και μαζοποίηση. Πρέπει να τους δίνουμε την ευκαιρία μιας οργανικής πρόσληψης, μιας αφομοίωσης με τη ζωή μέσα μας και με την εξωτερική –την πρακτική– καθημερινή ζωή μας.
Ένα καλό βιβλίο εμπνέει
— Μα, κυρία Σοφία, η «Μαρούλα της Λήμνου» του 1458 πώς μπορεί να επηρεάσει την καθημερινή μας ζωή;!
— Άμεσα και μιμητικά όχι! Αλλά έμμεσα και εμπνευστικά πάρα πολύ! Άλλα προβλήματα έχει η πατρίδα μας σήμερα, άλλα είχε τότε. Μα και τώρα χρειάζεται την αγάπη μας –πάνω απ' το εγώ μας– και άρα τον ηρωισμό μας για ν' αντιμετωπίσει τα σημερινά προβλήματα. Και το «Λευκές νύχτες» είναι ιστορία μακρινής χώρας κι εποχής, αλλά εμπνεύστηκες απ' αυτό την ιδέα να βοηθήσεις τον συμμαθητή σου, τον Σέργιο, που σου θύμισε τον ήρωα του βιβλίου, τον ονειροπόλο της Πετρούπολης.
— Και η «Μαρούλα» μου εμπνέει, κυρία Σοφία, κάτι καθημερινό! Να μιλάω παντού για την ξεχασμένη αυτή Ελληνίδα Ζαν ντ' Αρκ και να συνιστώ το βιβλίο της. Ήδη πρότεινα στον καθηγητή μου να μπει στη Δανειστική Βιβλιοθήκη του σχολείου μας.
— Πολύ ωραία! Τέτοιες «πρακτικές» εφαρμογές θα βρεις πολλές, αν δεν διαβάζεις συνέχεια βιβλία, αλλά αφήνεις τον εαυτό σου ν' αναπνέει, να εμπνέεται από αυτά σε κάθε εκδήλωση της ζωής σου.
Το διάβασμα, ποτέ αυτοσκοπός!
— Λάβε υπ' όψη σου, Κατερίνα, μια θλιβερή διαπίστωση: «Οι μεγάλοι αναγνώστες δεν είναι πάντα εργάτες πολιτισμού αλλά συχνά μεγάλοι τεμπέληδες!».
— Δηλαδή το διάβασμα βλάπτει όταν γίνεται αυτοσκοπός!
— Ακριβώς! Το βιβλίο υπάρχει για να υπηρετεί τη ζωή, να την πλουτίζει, να την εμπνέει, να την ανεβάζει –όχι να την αντικαθιστά. Το βιβλίο δεν είναι υποκατάστατο της ζωής.
— Αυτή είναι μια πολύτιμη σκέψη. Θα την θυμάμαι!..
Ελεύθερο το διάβασμα!
— Σας ευχαριστώ, κυρία Σοφία, γιατί αφιερώσατε τον χρόνο σας και μου βγάλατε και τις κουτές ιδέες που με άγχωναν για τα εκατοντάδες βιβλία που δεν θα προλάβαινα να διαβάσω... Η ζωή είναι πιο πάνω απ' τα νούμερα και τα βιβλία...
– Καλά κατάλαβες, Κατερίνα. Το ελεύθερο διάβασμα πρέπει να είναι πραγματικά ελεύθερο. Όπως αισθάνεσαι την ανάγκη και τότε τραγουδάς, χορεύεις, ζωγραφίζεις, θαυμάζεις την ομορφιά της ανατολής, τα χρώματα της δύσης... έτσι, όταν νιώθεις την ανάγκη, άνοιγε κι ένα βιβλίο αληθινό, ενός άξιου συγγραφέα, με θέμα που «να σου πηγαίνει» κι άφησε τον εαυτό σου να παρασυρθεί απ' την ομορφιά του... Γεια σου! Και απ' ό,τι βλέπω, θα τα ξαναπούμε!
— Γεια σας κυρία Σοφία!
Σοφία Μουρατίδου και Κατερίνα Χαλκούση
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε εικαστικό που δημιούργησε ο Γιώργος Σταθόπουλος για την Ελληνική Λέσχη του Βιβλίου
