Σκέψεις σε δύο... «Σκόρπια πουλιά»
1ο Σκόρπιο πουλί:[1]
«Αν οι άνθρωποι, πολλές φορές, λέγανε επακριβώς την αλήθεια η ζωή θα έμοιαζε επικίνδυνα ρηχή, επικίνδυνα θολή, οι παρανοήσεις της ερημιάς μας θα χειροτέρευαν.Δε φτάνει, για παράδειγμα, να ψελλίζεις την αλήθεια επί λέξει και με φωτεινά, περήφανα για την ειλικρίνειά τους μάτια. Για να είσαι αληθινός, πρέπει να ξέρεις να προβλέπεις το πώς θα την ακούσει απ' τη μεριά του αυτός που του απευθύνεσαι.Όταν, ας πούμε, η καλοσύνη συγκρούεται με την ειλικρίνεια, τι να προτιμήσεις;Είναι η καλοσύνη ή η ειλικρίνεια το πιο αληθινό;»Μάρω Βαμβουνάκη, Τηλεφωνήματα και ενοχές, εκδόσεις Φιλιππότης, σ.125
Επακριβής αλήθεια;!
«Αν οι άνθρωποι έλεγαν επακριβώς την αλήθεια...» Αυτό δεν συμβαίνει, είναι πρακτικά ανέφικτο να την πουν, να την εκφράσουν στον τόσο ατελή και πρόχειρο προφορικό λόγο... Κι αν την γράψουν, όπως π.χ. οι ιστορικοί στα βιβλία ιστορίας, οι αστρονόμοι στα βιβλία του σύμπαντος, οι ανθρωπολόγοι στα βιβλία τους για τον άνθρωπο ή οι λογοτέχνες υπαρξιστές στα βιβλία τους σχετικά με το «είναι» και την αίσθηση του υπάρχειν, τότε σίγουρα δεν θα είναι επακριβής η αλήθεια, θ' αφήνει περιθώρια για νέα ερωτήματα και θ' ανοίγει δρόμους οδοιπορίας μακρινούς και για τους συγγραφείς αυτών των βιβλίων και για τους αναγνώστες τους... Ευτυχώς!
Σοφά βιβλία. Κι ατελή!
Ας θυμηθούμε τον Ντιράν με την περίφημη Ιστορία του πολιτισμού –που έζησε επί τούτου στις χώρες των πολιτισμών που περιγράφει– τις Τέρψεις της φιλοσοφίας ή τα Συμπεράσματα της ιστορίας. Τον Κανελλόπουλο με την Ιστορία του ευρωπαϊκού πνεύματος –που άλλωστε την έγραψε τρεις φορές σε τρεις τελείως διαφορετικές, σε μορφή και έκταση, εκδόσεις! Τον Τζέιμς Τζινς με Το μυστηριώδες σύμπαν, τον Καρέλ με τα Επιστήμη και θαύμα, Ο άνθρωπος αυτός ο άγνωστος, τον Ντοστογιέφσκι με τους Αδελφούς Καραμαζώφ, την Βαμβουνάκη με το Ραντεβού με τη Σιμόνη. Όλα τα βιβλία αυτά αναζητούν, διερευνούν, περιγράφουν την αλήθεια σε όποιον τομέα –ιστορίας, πνεύματος, βιοψυχολογίας, ψυχής, ύπαρξης– έχοντας συναίσθηση ή αφήνοντας βέβαιη την εντύπωση στον αναγνώστη όχι μόνο της αλήθειας και σοφίας αυτών των βιβλίων αλλά και παραταύτα της ατέλειας –και άρα ανακρίβειας– των όποιων ανθρώπινων μέσων για να συλλάβουν ή να περιγράψουν την αλήθεια! Η οποία άλλωστε προέρχεται από τον μεταφυσικό χώρο και σ' αυτόν εκτείνεται...
Πόθεν ο κίνδυνος ερήμωσης;
Τον βέβαιο, ορατό και χειροπιαστό κίνδυνο για να γίνει η ζωή ρηχή, θολή και έρημη τον βλέπουμε στην πλεονεξία, τον τεχνοκρατικό υλισμό, στον εγωκεντρισμό, στη δίψα για ηδονή, χρήματα και προβολή του σύγχρονου ανθρώπου. Η αλήθεια του περιορίζεται συχνά στην εικόνα, στις κενοδοξίες ή ματαιοδοξίες, που δεν αποτελούν συνεκτικό δεσμό μεταξύ των ανθρώπων αλλά οδηγούν στην αποξένωση και την ερήμωση. Κι εκεί, βέβαια, δεν τον έφερε καμιά «επακριβής αλήθεια», αντίθετα η απομάκρυνσή του από την απλή αλήθεια του Θεού και των πραγμάτων...
«Απλούς γαρ ο μύθος της αληθείας», είπε ο Σωκράτης. Αυτή την «απλή αλήθεια» δίδαξε με τις παραβολές και τη ζωή Του, μέχρι σταυρικού θανάτου, ο Ιησούς κι αυτήν μας κάλεσε να γνωρίσουμε –να την ζήσουμε!– για να ελευθερωθούμε...
Προσέγγιση αλήθειας
Και γιατί τάχα «να ψελλίζεις την αλήθεια επί λέξει και με φωτεινά, περήφανα για την ειλικρίνειά τους μάτια»;!
Μπορεί, αντίθετα, να προσεγγίζεις την εκάστοτε αλήθεια με δέος και σύνεση, βήμα βήμα, όπως αρμόζει όταν αντικρίζεται και τοποθετείται μέσα στην Μεγάλη Αλήθεια του Θεού. Μπορεί ακόμη –και ακριβώς γι' αυτό!– να εκφράζεται με σεβασμό στην αξιοπρέπεια του άλλου και αγάπη στο πρόσωπό του. Αλλά και με τόλμη και παρρησία στ' όνομα της ευθύνης που και ο άλλος έχει!
Γι' αυτό και δικαιούται ν' αντιμετωπίσει κάποτε κατάματα την όποια πραγματικότητά του, αν και όταν είναι έτοιμος, πράγμα που κανένας δεν γνωρίζει, ούτε προβλέπει, ούτε και ο ίδιος... παρά μόνο Εκείνος, που «ετάζει νεφρούς και καρδίας».
Πρόβλεψη επίδρασης αλήθειας
«Για να 'σαι αληθινός πρέπει να ξέρεις να προβλέπεις το πώς θα ακούσει την αλήθεια απ' τη μεριά του, αυτός που απευθύνεσαι.»
Όταν η αλήθεια λέγεται σε πολλούς, όπως σε μια δημόσια ομιλία ή σ' ένα βιβλίο, η πρόβλεψη για τον καθέναν ακροατή ή αναγνώστη είναι αδύνατη. Είναι προσωπική η προσέγγιση, η αφομοίωση, η στάση του κάθε αναγνώστη και κανείς, με καμιά πρόβλεψη, δεν μπορεί να την περιορίσει.
Ανάξιοι για την αλήθεια;
Όταν η αλήθεια αποτείνεται σε έναν, συγκεκριμένο και οικείο ή φίλο, τότε ίσως μπορεί να γίνει κάποια πρόβλεψη, μέχρις ένα σημείο. Πιο πέρα; Δεν λέει κανείς την αλήθεια; Τη λέει μισή ή με τρόπο, «με... δόσεις», δοκιμάζει και δοκιμάζεται;.. Γιατί «αν η αλήθεια δεν είναι δοκιμασία δεν είναι αλήθεια». Είναι κάτι αυτονόητο, τόπος κοινός! Κοινοτοπία χωρίς καμιά ιδιαίτερη σημασία ή προβληματισμό. Έχει όμως την αξία του παραδεδεγμένου, του χρήσιμου και αναγκαίου, που αποτελεί βάση εκκίνησης για πρόοδο, ανανέωση και δημιουργία με την αναζήτηση της αλήθειας που ελευθερώνει...
Όταν όμως η αλήθεια αποτείνεται σε έναν λίγο πολύ άγνωστο, τι μπορεί να προβλέψει; Τίποτα απολύτως, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν θα πει την αλήθεια, όλη την αλήθεια και με όλο τον σεβασμό προς το άγνωστο πρόσωπο του άλλου, έστω και αν του λένε ότι «είναι ένας ανάξιος άνθρωπος, ένα χαμένο κορμί, που δεν αξίζει τον κόπο, όχι να του πεις την αλήθεια αλλά ούτε να φτύσεις επάνω του». Ας μην ξεχνάμε όμως ότι ο Ιησούς –η Αλήθεια και η Ζωή– με αυτόν τον έσχατο συναναστράφηκε, «τελωνών φίλος και αμαρτωλών» και γι' αυτόν σταυρώθηκε. Όχι για τους Φαρισαίους, τους Σαδδουκαίους, τους Πιλάτους και λοιπούς ενάρετους ή βολεμένους που δεν τον χρειάζονται ή τον εχθρεύονται, τους είναι δυσάρεστος ή και βλάπτει τα συμφέροντά τους...
Το δίλημμα
Γι' αυτό και η αναζήτηση της αλήθειας, μας θέτει πάντα μπροστά στο δίλημμα: Με τον Ιησού «των ταπεινωμένων και καταφρονημένων» θα είμαστε; Ή με τους αξιοπρεπείς, κατεστημένους, βολεμένους, με κάθε τρόπο, ενάρετους; Με την αλήθεια που ελευθερώνει τον άνθρωπο κι ανανεώνει τον πολιτισμό ή με τη σκοπιμότητα που σκλαβώνει και τελματώνει τη ζωή;!
Υποκριτική απόκρυψη αλήθειας;
Θα ήσουν, κατά τη ρήση αυτή, ψεύτικος μια και είναι ανέφικτη η πρόβλεψη της αντίδρασης του άλλου στην αλήθεια που θα του πεις;! Και θα ήσουν αληθινός, αν υποκριτικά, του έκρυβες, την αλήθεια που τον αφορούσε ή την έλεγες σε τρίτους; Ή αν την άκουγες με κατανόηση από τρίτους, ενθαρρύνοντας έτσι το γνωστό μας –ανεύθυνο ή κακοήθες– κουτσομπολιό, που τόσες υπολήψεις έχει κατασπιλώσει;!
Στην προσωπική αυτή περίπτωση πιο πολύ έχει να κάνει ο τρόπος που θα πει κανείς την αλήθεια, το «πώς» αλλά και ποια θέση έχει ο ίδιος στη συνείδηση του άλλου. Πιο πέρα, μεγάλη σημασία έχει αν η μερική αυτή αλήθεια του άλλου, πικρή κάποτε, σε πονάει, πονάς και συμπονάς τον άλλον, αν τον νιώθεις «πλησίον» κι αδελφό κι έτσι του μιλάς σαν να εξομολογείσαι τις σκέψεις σου και σ' αυτή την κρίσιμη, την οριακή ίσως στιγμή για τον άλλον και για σένα!
Η αλήθεια είναι δίκοπο μαχαίρι: Και για τον χειρουργό όχι μόνο για τον εγχειριζόμενο...
Και οι χειρουργοί λένε –πρέπει να λένε– όπως ο διάσημος Χανς Κίλιαν στο υπέροχο βιβλίο του Πίσω μας στέκει ο Θεός! Χειρουργούν όμως και στις κρίσιμες περιπτώσεις. Δεν αποποιούνται την ευθύνη τους... μιας και δεν μπορούν να γνωρίζουν σίγουρα ή να προβλέψουν την αντίδραση του οργανισμού του ασθενούς...
Προβλέψεις...
Προβλέψεις;! Κάνουν –εκτός απ' το ΠΡΟ-ΠΟ, το ΛΟΤΟ κι όποιο τζόγο– οι στατιστικές, οι δημοσκοπήσεις, οι επιχειρηματίες, οι οικονομολόγοι, οι πολιτικοί!.. Οι τελευταίοι μάλιστα προβλέπουν ότι η αλήθεια κοστίζει, γι' αυτό χρησιμοποιούν το ψέμα ή «τα κατά συνθήκην ψεύδη», όπως λέγονται οι μισές αλήθειες, που καλύπτουν τις άλλες μισές που δεν συμφέρουν.
Εξαίρεση ο σερ Στάφορντ Κριπς[2]
Υπήρξε χτυπητή η εξαίρεση του υπουργού οικονομικών σερ Στάφορντ Κριπς, στη μεταπολεμική εργατική κυβέρνηση της ρημαγμένης από τον πόλεμο Αγγλίας. Οι λόγοι του καθρέφτιζαν τα δύο από τα βασικά χαρακτηριστικά του: Μεγάλη μόρφωση και ακεραιότητα. Κι εξέφραζε την αναφώνηση του Σαρλ Πεγκί: «Την αλήθεια, την Αλήθεια και όλη η Αλήθεια!».
Γι' αυτό κατά τον σχετικό έλεγχο δεν τολμούσε το κόμμα να του αφαιρέσει ούτε μία γραμμή! Όσο για το αποτέλεσμα, το διαπίστωναν –όχι μόνο οι δημοσκόποι του Εργατικού Κόμματος– κι έμεινε ως ρητό. «Όταν μιλάει ο Κριπς, το Εργατικό Κόμμα χάνει 30.000 ψήφους!»
Συνέπεια λόγου - ζωής
Ήταν όμως αυτός ο υπουργός και μόνο που κυκλοφορούσε με ένα από τα στρατιωτικά τζιπ, που γύρισαν μπαρουτοκαπνισμένα από το μέτωπο της Μέσης Ανατολής. Και έτρωγε αβγά με χόρτα, «μέχρις ότου κατορθώσει να βελτιώσει την άθλια ζωή των ανθρακωρύχων της Ουαλίας». Σημειωτέο ότι και σε μια ανοιχτή συγκέντρωση με πολλές χιλιάδες κοινό, για φιλανθρωπικό σκοπό, τον κάλεσαν μαζί με άλλους σε «τραστ εγκεφάλων», που αναγκάστηκε ν' απαντήσει και στην ερώτηση: «Αν ήσαστε πιλότος βομβαρδιστικού και πετούσατε σε ανάλογη αποστολή θα βάζατε στο αεροσκάφος σας την επιγραφή "συγκυβερνήτης μου ο Θεός!", όπως το 'κανε ένας πιλότος μας; Και γιατί;». Κι εδώ ο Κριπς ετόλμησε την αλήθεια... χωρίς να γνωρίζει ή να ανησυχεί για τις αντιδράσεις των χιλιάδων θεατών του, που τον άκουγαν εκείνη την ώρα και στα ραδιόφωνα ή θα τον διάβαζαν στις εφημερίδες...
Φαίνεται πως με συγκυβερνήτη τον Θεό «είναι προσιτή και πολύτιμη η Αλήθεια, η απλή αλήθεια του Θεού και του... Σωκράτη!» Και τότε δεν τη λες μόνο την αλήθεια, την ζεις και σ' ελευθερώνει.
Πρόβλεψη: Περιορισμός ευθύνης
Προβλέψεις; Μήπως με αυτές περιορίζω την ελευθερία του άλλου και την ευθύνη του για το τι θα πράξει; Από την άλλη μεριά μπορεί ν' αφήσει ανοιχτές τις πόρτες για διάλογο και επικοινωνία, συμπαράσταση ή βοήθεια όχι όμως, και σε καμία περίπτωση, να τον αντικαταστήσει, σηκώνοντας ο ίδιος το δικό του βάρος, της δικής του ευθύνης, κρατώντας μέσα του, τάχα από αγάπη –όχι βέβαια «κραταιά αγάπη», που είναι ανατροπή!– ό,τι τον αφορά ή σερβίροντάς του το... μισό και ανώδυνο!
Άλλο να πετάς πικρές αλήθειες που σκοτώνουν ή πεισμώνουν και κλείνουν τον άλλο στον εαυτό του κι άλλο, με σεβασμό, διακριτικότητα ή αγάπη, να του πεις την αλήθεια, όσο σκληρή και να 'ναι, με πρόθεση, ευχή κι ελπίδα να τον ελευθερώσει...
Αγάπη ή ειλικρίνεια;
Η καλοσύνη ή η αγάπη καλύτερα, συγκρούεται με την ειλικρίνεια. Ποια είναι προτιμητέα; Ποια είναι πιο αληθινή; Νομίζω ότι καμιά δε στέκει μόνη της! Το ερώτημα εκφράζει συγχυσμένο άνθρωπο ή τη διάσπαση της εποχής. Αναλύει αντί να συνθέτει! Καμιά αρετή, τόλμη, φιλαλήθεια, μετριοπάθεια, γνώση, αγάπη, δύναμη, ειλικρίνεια, ελευθερία, αγωνιστικότητα, διακινδύνευση, δημιουργικότητα, σύνεση... δεν είναι από μόνη της η Αρετή, αλλά –και μόνο– η αρμονική σύνθεσή τους. Και αυτή η σύνθεση είναι καρπός παιδείας και αγώνα μιας ζωής· για τον άρτιο Άνθρωπο.
Η διαπίστωση ενός μεγάλου της εποχής μας θ' άξιζε να μας βάλει σε σκέψεις.
«Η κοινωνία μας έχει μεταβληθεί σε μια απέραντη αυλή κολάκων, όπου οι μεν κολακεύουν τους δε... Και μέσα σ' αυτή την πνευματοκτόνο ανειλικρίνεια τίποτα πια δεν προοδεύει!»Τσιριντάνης
Μπορεί να μην αποδεχθούμε τη διαπίστωση αυτή. Αν όμως, παρατηρώντας τόσα παραδείγματα γύρω μας, ακόμα και στην αγωγή των παιδιών, τα απολυτήρια των μαθητών ή πτυχία των φοιτητών, συμφωνήσουμε, τότε θα πρέπει να βγάλουμε τις αντίστοιχες συνέπειες.
Μήπως γενικολογώντας και γενικογράφοντας, από καλοσύνη, ή από τον φόβο της κραταιάς αγάπης, μην τυχόν και πληγώσουμε τον άλλον, τον κανακεύουμε ή υποκριτικά σιωπούμε, αντί θαρραλέα και με ενδιαφέρον να του πούμε την αλήθεια; Που άλλωστε, ποτέ δεν είναι μονοκόμματη γι' αυτό και μόνο τα μονοκόμματα μυαλά είναι εναντίον της! Ή οι αφελείς! Η αλήθεια είναι πράγματι διπλά επικίνδυνη αλλά «Όπου κίνδυνος εκεί και σωτηρία...», κατά τον Χαίλντερλιν, στο ποίημά του Πάτμος.
Η ζωντανή ζωή...
2ο Σκόρπιο πουλί:
«Η ζωντανή ζωή, καλέ μου, πάει από καινούργιο σε καινούργιο. Ανακαινίζει κάθε λεπτό και το παλιό. Όσο καθαρίζομαι, τόσο πιο συχνά μένω έκπληκτη. Η εμπειρία, βλέπεις, είναι πάντοτε διαφορετική απ' αυτή που από πριν υπέθετες κι εγώ έχω κάνει μεγάλο μόχθο για να σταματήσω τις συνηθισμένες μου προβλέψεις».Μάρω Βαμβουνάκη, Τηλεφωνήματα και ενοχές, εκδόσεις Φιλιππότης, σ.135
Η «ζωντανή ζωή» που σε πάει από καινούργιο σε καινούργιο, ποια είναι; Η ζωή του «ζώντος πνεύματος»;! Αυτή που, με τη χάρη του Θεού, αγαπάει, μοχθεί, θυσιάζεται, δημιουργεί; Οι εμπειρίες μας –πολλές!– παραμένουν οι ίδιες, κάποτε αλλάζουν. Γι' αυτό και συνήθως κάνουμε προβλέψεις, και καλά κάνουμε, αλλά βρισκόμαστε μπροστά σε εκπλήξεις, σε απρόβλεπτες εμπειρίες... Στ' όνομά τους όμως δεν καταργούμε τις συνηθισμένες προβλέψεις, γιατί τότε θα βρισκόμαστε σε συνεχή εγρήγορση, χωρίς ανάπαυλα κα χωρίς βεβαιότητες, τόσο αναγκαίες στη ζωή, για να μπορούμε ν' αντιμετωπίσουμε και τα απρόσμενα.
Πάντως σ' αυτό το «Σκόρπιο πουλί» υπάρχει μια ολοκλήρωση και μια ωριμότητα, που σε κάνει να μην θέλεις να σκεφτείς πιο πέρα απ' ό,τι λέει, ή να μετανιώνεις γι' αυτό...
Π.Δ. Ροζάκης
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε πίνακα ζωγραφικής της Stacia Baker.
[1] Σκόρπια πουλιά: Φίλοι του βιβλίου, στέλνουν στη Λέσχη ιδέες που τους συγκίνησαν, ιδέες που μπορούν να σταθούν αυτοδύναμες, από συγγραφείς που γνώρισαν, από βιβλία που αγάπησαν! Τροφή για σκέψη, τα «Σκόρπια πουλιά» είναι ιδέες που υπογραμμίστηκαν, καθώς αναγνώστες-φίλοι του βιβλίου διάβαζαν το αγαπημένο τους βιβλίο. Σύντομα, περιεκτικά, συμπυκνώνουν αλήθειες που αγγίζουν και ζουν στον καθένα μας.
Μ' αυτόν τον τρόπο η Ελληνική Λέσχη του Βιβλίου, έχει συγκεντρώσει 11.000 «Σκόρπια πουλιά» και τα διαδίδει για να γίνουν περιουσία όλων.
[2] Βιβλίο του το Για μια χριστιανική δημοκρατία.
