ή
Η ποίηση στα χρόνια της λιτότητας
Είναι δύσκολο
να μάθεις τις ειδήσεις από ποιήματα
όμως άνθρωποι πεθαίνουν δυστυχισμένα κάθε μέρα
γιατί τους λείπει
η ενημέρωση αυτή.[1]
Με αυτούς τους στίχους του William Carlos Williams –ως προοίμιο– αρχίζει το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο με το οποίο θ' ασχοληθούμε. Πρόκειται για την ποιητική ανθολογία Austerity Measures: The New Greek Poetry των εκδόσεων Penguin Books.
Μου το έστειλε πρόσφατα ένας Λονδρέζος, πλέον, παλιόφιλος εκπαιδευτικός. Έχει ζήσει εδώ για σχεδόν δύο δεκαετίες και μας επισκέπτεται τακτικά λόγω οικογενειακών δεσμών. Είναι όμως και ποιητής. Μαζί με αυτό το βιβλίο μού έστειλε και ένα δικό του με ποιήματα για τον Γιώργο Σεφέρη. Τόσο καλά γνωρίζει τα εγχώρια.
Το χαρακτηριστικό του βιβλίου μας είναι ότι τετρακόσιες από τις σελίδες του περιλαμβάνουν τα αυθεντικά ποιήματα στα ελληνικά και τις μεταφράσεις τους στα αγγλικά. Είναι δηλαδή δίγλωσση έκδοση με όλα τα πλεονεκτήματα που προσφέρει αυτό στον αναγνώστη. Οι υπόλοιπες μας προσφέρουν κατατοπιστικές πληροφορίες, που συνδράμουν στην κατανόηση του περιεχομένου.
Το βιβλίο δεν είναι καινούργιο. Έχει εκδοθεί το 2016 μεσούντος του τρίτου μνημονίου. Αυτές οι μνήμες δεν σβήνουν βέβαια τόσο εύκολα. Οι συνέπειες μάς βοηθάνε να θυμόμαστε τα δέκα αυτά χρόνια με όχι τόσο ποιητική διάθεση ίσως. Ποτέ δεν γυρίσαμε στην αρχή –όπως μας έταζαν. Αυτό είναι δύσκολο έτσι κι αλλιώς· το απαγορεύει ο δεύτερος νόμος της θερμοδυναμικής με την πανούργα εντροπία του.
Σα να λέμε:Πώς να μαζέψουν ύστερααπό τόσους πολιτισμούςτις νεκρές λέξειςπου μου έμαθεςφεύγοντας.[2α]
Είπα προηγουμένως ότι τα πρωτότυπα κείμενα είναι στα ελληνικά. Ισχύει για όλα εκτός από τα ποιήματα του Τουρκοκύπριου Mehmet Yasmin. Υπάρχουν σύντομα βιογραφικά και των σαράντα εννέα ποιητών/ποιητριών που μας ξεναγούν στα –άνισα κατανεμημένα μεταξύ τους– εκατό τριάντα τέσσερα ποιήματα της ανθολογίας. Ας μην μας ξεγελάει η γλώσσα· δεν είναι όλοι και όλες Ελληνικής προέλευσης. Χωρίς διάθεση να γράψω ένα άρθρο για τις δημογραφικές συνιστώσες των δημιουργών, θεωρώ χρήσιμο –για την κατανόηση των μέτρων λιτότητας– να γνωρίζουμε την ανθρωπογεωγραφική τους προέλευση η οποία έχει ως συνισταμένη τη χρήση της ελληνικής γλώσσας για επικοινωνία. Χωρίς την παραμικρή διάθεση αρχαιολατρίας –κάτι που δεν με διακρίνει άλλωστε– υπενθυμίζω στον εαυτό μου και σε σας αν θέλετε ότι κάποια μορφή της ελληνικής γλώσσας ήταν η καθομιλουμένη στα μέρη αυτά για πολλούς παρελθόντες αιώνες. Η Hiva Panahi, Κούρδη από το Ιράν, προέρχεται από αυτά. Μετά από ταλαιπωρίες έφτασε εδώ:
Εμείς οι περιπλανώμενοιΕμείς οι ξυπόλητοιΕμείς χωρίς χώρο και χώρα...Και... ονειρεύτηκε:Τα όνειρα έρχονται από μακρινά μέρη...Τα όνειρα έχουν τον δικό τους δρόμοΚαι εμείς σαν όνειρα μακρινά ζούμε πια.[2β]
Οι υπόλοιπες/οι είναι από τα κοντινά Βαλκάνια –εδώ δεν είναι παίξε γέλασε / εδώ είναι Μπαλκάνια[3]– αλλά και την μακρινή Τσετσενία και φυσικά γηγενείς οι περισσότερες/οι. Αρκετοί Έλληνες δημιουργοί έχουν επίσης σχέσεις με διάφορες χώρες της Ευρώπης και των Η.Π.Α.
Οι μεταφράστριες και μεταφραστές, τώρα, είναι είκοσι έξι. Είναι η δεύτερη φορά[4] που διαβάζω ποιήματα γραμμένα στα ελληνικά σε μετάφραση! Ο ένας μάλιστα μεταφράζει, για τις ανάγκες της έκδοσης, τον εαυτό του. Γνωρίζω μόνο την σπουδαία ποιήτρια Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ. Α! και την Gail Holst-Warhaft της οποίας το βιβλίο The road to rembetika ή Δρόμος για το ρεμπέτικο είχε κάνει τουλάχιστον αίσθηση τη δεκαετία του '80 –του προηγούμενου αιώνα– όταν κυκλοφόρησε η μετάφρασή του εδώ. Αμυδρά και την επιμελήτρια της ανθολογίας (αλλά και μεταφράστρια) Karen Van Dyke από κάποια ποιήματά της δημοσιευμένα στο περιοδικό Ποιητική. Είναι προφανές ότι νιώθω πιο άνετα με τα αυθεντικά κείμενα αλλά η παράλληλη ανάγνωση της αγγλικής μετάφρασης έχει το λογοτεχνικό ενδιαφέρον της. Φυσικά για τους αγγλόφωνους, που εντρυφούν στη γλώσσα μας, θα ισχύει το αντίθετο!
Η ανθολογία είναι χωρισμένη σε έξι ενότητες. Δεν μπόρεσα να καταλάβω γιατί –τα κριτήρια μου είναι αρκετά δυσνόητα– αλλά δεν πειράζει. Τα ποιήματα είναι φυσικά γραμμένα την επίμαχη χρονική περίοδο και αυτό τα συνδέει. Μην φανταστείτε όμως «αχ βαχ, τι μας έλαχε»· κάθε άλλο. Είναι «κανονικά» ποιήματα γραμμένα τη δεκαετία του 2010 από πολλές γενιές ποιητών. Με χρονολογίες γέννησης που διασπείρονται σε τέσσερις δεκαετίες, από το '50 μέχρι το '80 (οι περισσότεροι). Μερικά μάλιστα είναι ανέλπιστα, για τις περιστάσεις, λυρικά:
Κι ήρθαν τα χρώματα. Δεν υπήρχαν.Μα ελπίζαμε σ’ αυτά.Στο απόλυτο και στο αντίθετό τουςΣε όλα τα χρώματα μαζί και σ’ ένα ένα χωριστάελπίζαμε.[2γ]
Η λιτότητα δεν χωνεύεται φυσικά χωρίς μουσική. Τον Γιάννη Λειβαδά τον γνώρισα από το βιβλίο του Ανθολογία μπιτ ποίησης (Ροές, 2003), στο οποίο μεταφράζει πληθώρα μπιτ ποιητών. Εδώ τον μεταφράζουν σ' ένα ποίημα αφιερωμένο στον τρομπετίστα Lee Morgan:
Είναι τόσο υπόγειο αυτό
Το παίξιμο
Όπως μια νυχτερινή φωτιά
Στου άδειου δρόμου τα απομεινάρια
Τόσο ζεστή
Και αναγκαία
Και Αρχαία...[2δ]
Εν κατακλείδι λοιπόν, μία αντικατοπριστική ανθολογία της πρόσφατης εποχής των δεινών μας για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νέοι. Για τους μύστες της ποίησης και όχι μόνο. Ομολογώ ότι το ξεκίνησα κάπως διστακτικά αλλά σύντομα οι δισταγμοί μου κάμφθηκαν. Είναι διαθέσιμο και στη χώρα μας –την οποία αποκλειστικά αφορά– σε ορισμένα βιβλιοπωλεία τα οποία βρίσκετε στο διαδίκτυο.
Για υστερόγραφο κράτησα ψήγματα από ένα συναισθηματικό αλλά και ανησυχητικό ποίημα:
Μέσα στη δέσμη του φωτός εμφανίστηκε...Μια μικρή καφέ αλεπού.Και ξανά το επόμενο βράδυ...Και από τότε πάλι...«Μα ποια είσαι;» τη ρωτήσαμε«Είμαι», είπε, «αυτό που περισσεύει».[2ε]
Ας είμαστε σε εγρήγορση λοιπόν. Ποιος ξέρει τι μας παραφυλάει στο μέλλον.
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Σημειώσεις αρθρογράφου και παραπομπές:
Έχει διατηρηθεί η στοίχιση των πρωτότυπων ποιημάτων.
[1] Απόσπασμα από το ποίημα Asphodel, That Greeny Flower. Απόδοση από τον υπογράφοντα.
[2] Αποσπάσματα από το βιβλίο Austerity Measures
[α] Moma Radic, Αλήθεια;
[β] Hiva Panahi, Η ανάσα της ελιάς και Ένας άνθρωπος από στάχτη
[γ] Αγγελικής Σιγούρου, Χρώματα
[δ] Γιάννη Λειβαδά, Jazz, Λέω
[ε] Κατερίνας Ηλιοπούλου, Η αλεπού
[3] Απόσπασμα από το ποίημα Όρνεον 1748 του Νίκου Εγγονόπουλου
[4] Η πρώτη ήταν το εξαιρετικό βιβλίο του φίλου μου David Connolly (βοηθού καθηγητή μετάφρασης και διερμηνείας τότε στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο) Gifts in abeyance σε μετάφραση ποιημάτων Νικηφόρου Βρεττάκου (Nostos, 1992)
