Ο Θεός ως κριτής
Ο Δημιουργός ως χορηγός της τιμωρίας και του επαίνου
(τέταρτο μέρος)
Ανάμεσα στα είδη θανάτου (θάνατος δεν είναι μόνο ο σωματικός) που επιβάλλονται από έναν όχλο ή έναν λαό σε βάρος μεμονωμένων ατόμων, μπορούμε να ξεχωρίσουμε δύο σημαντικές κατηγορίες: η μία είναι η αποβολή. Η αποβολή αυτή στις υποανάπτυκτες ομάδες ή στις φυλές των ιθαγενών είναι ότι το άτομο εκτίθεται άοπλο στα άγρια θηρία. Η ποινή αυτή όμως επιβαλλόταν στην αρχαιότητα και από τα πολιτισμένα κράτη και τις αυτοκρατορίες, όπως συνέβαινε στη Ρώμη. Επίσης το άτομο αφηνόταν να πεθάνει από την πείνα. Στα σύγχρονα κράτη αποβολή συμβαίνει με εξορία ή περιθωριοποίηση. Και στις δύο περιπτώσεις οι άνθρωποι, στους οποίους ανήκε πιο πριν, δεν έχουν πια καμιά σχέση μαζί του. Δεν επιτρέπεται να τον φιλοξενήσουν ή να του δώσουν τροφή. Κάθε σχέση μαζί του τους μολύνει και τους κάνει και τους ίδιους ένοχους. Η έσχατη τιμωρία εδώ είναι μοναξιά στην αυστηρότερη μορφή της. Ο χωρισμός από την ομάδα είναι ένα βάσανο, που πολύ λίγοι μπορούν να το αντέξουν, ιδιαίτερα σε πρωτόγονες συνθήκες. Ένας εκφυλισμός αυτής της απομόνωσης είναι η παράδοση στους εχθρούς. Όταν πρόκειται για άνδρες και όταν γίνει χωρίς να προηγηθεί μάχη, θεωρείται ιδιαίτερα σκληρή και ταπεινωτική, ένας διπλός θάνατος.
Η άλλη κατηγορία θανάτου είναι ο συλλογικός φόνος. Στις πρωτόγονες κοινωνίες η ομάδα οδηγεί τον ένοχο έξω στα λιβάδια και τον λιθοβολεί. Όλοι συμμετέχουν σε αυτήν τη θανάτωση. Ο ένοχος, χτυπημένος από τις πέτρες όλων, καταρρέει. Στις σύγχρονες κοινωνίες η εκτέλεση γίνεται στον ίδιο συνήθως τόπο, αλλά με πυροβόλα όπλα και από το εκτελεστικό απόσπασμα ή στην ηλεκτρική καρέκλα ή με θανατηφόρες ενέσεις με την παρουσία όμως πάντα πολλών μαρτύρων. Στις χώρες που δεν υφίσταται η θανατική ποινή ο συλλογικός «αναίμακτος» φόνος γίνεται με την απομόνωση του ατόμου από όλους, ακόμη και από τους συγκρατούμενούς του, αλλά πολλές φορές συμβαίνει και μέσω ασύστολων και άδικων κατηγοριών, που απευθύνονται είτε σε φυλακισμένα άτομα, τα οποία παραμένουν έτσι στις φυλακές για πολύ περισσότερο διάστημα από αυτό που προέβλεπε η αρχική τους ποινή, είτε και σε μη φυλακισμένους πολίτες που όμως για κάποιους λόγους οι άλλοι τους εχθρεύονται κι επιζητούν με αυτόν τον τρόπο να τους απομονώσουν από το κοινωνικό σύνολο. Στην κατηγορία αυτού του θανάτου κανένας δεν εκλέχθηκε δήμιος. Ολόκληρη η κοινότητα ή ολόκληρο το απόσπασμα σκοτώνει. Οι πέτρες ή οι σφαίρες ή οι κατηγορίες αντιπροσωπεύουν την κοινωνική ομάδα ή το απόσπασμα, είναι το σημάδι της απόφασής τους και της πράξης τους. Στο σημείο αυτό υπάρχει έντονα η υπακοή των ατόμων στο σύνολο, γιατί αν κάποιος δεν ακολουθήσει τον όχλο διατρέχει τον κίνδυνο να θεωρηθεί κι αυτός ένοχος και να τιμωρηθεί ανάλογα.
Με τον φόνο αυτό μπορεί να συγκριθεί ο θάνατος στην πυρά: η φωτιά δρα στη θέση του πλήθους, που θέλησε τον θάνατο του κατάδικου. Από όλες τις πλευρές οι φλόγες περικυκλώνουν τον κατάδικο, από παντού του επιτίθενται και τον σκοτώνουν (σήμερα η φωτιά αντικαταστάθηκε από τα ψεύδη!). Στις θρησκείες που παραδέχονται την κόλαση, προστίθεται και κάτι ακόμη. Με τη συλλογική θανάτωση στην πυρά, που είναι σύμβολο της μάζας, συνδέεται η ιδέα της αποβολής, της απομάκρυνσης στην κόλαση, η παράδοση στους εχθρούς της κόλασης. Οι φλόγες της κόλασης ξεπροβάλλουν από τη γη και παίρνουν τον αιρετικό που τους ανήκει. Στη θανάτωση ενός θύματος με βέλη, στην εκτέλεση ενός καταδικασμένου σε θάνατο από ένα απόσπασμα στρατιωτών, η εκτελεστική ομάδα αντιπροσωπεύει την κοινότητα. Όταν οι άνθρωποι θάβονται μέσα σε μυρμηγκοφωλιές, όπως γίνεται ακόμη και σήμερα στην Αφρική και σε άλλα μέρη του κόσμου, η βρόμικη δουλειά ανατίθεται στα μυρμήγκια, που αντιπροσωπεύουν μια πολυάριθμη μάζα.
Όλες οι μορφές της δημόσιας εκτέλεσης σχετίζονται με την παλιά άσκηση του συλλογικού φόνου. Ο αληθινός δήμιος είναι η μάζα, που συγκεντρώνεται τριγύρω από το ικρίωμα. Ο όχλος επιδοκιμάζει το θέαμα. Πολλές φορές προέρχεται από μακρινά μέρη κι έρχεται με πάθος να το παρακολουθήσει από την αρχή έως το τέλος. Απαιτεί να συμβεί και δεν του αρέσει να γλιτώνει το θύμα. Η είδηση για την καταδίκη του Ιησού αποτελεί την ουσία της πράξης αυτής. Το «Σταύρωσον αυτόν!» βγαίνει από το στόμα της μάζας. Εκείνη είναι ο πραγματικά ενεργητικός παράγοντας. Σε άλλους καιρούς θα είχε η ίδια φροντίσει για την όλη υπόθεση, λιθοβολώντας τον Χριστό. Το δικαστήριο, που συνήθως συνεδριάζει μπροστά σε μια περιορισμένη ομάδα ανθρώπων, αντιπροσωπεύει τη μεγάλη μάζα, που αργότερα θα παρακολουθήσει την εκτέλεση. Η θανατική καταδίκη, όταν απονέμεται εν ονόματι του νόμου, είναι αφηρημένη κι εξωπραγματική, όταν όμως εκτελείται μπροστά στο πλήθος, τότε μετατρέπεται σε κάτι το πραγματικό. Κι αυτό, γιατί η δικαιοσύνη απονέμεται στην πραγματικότητα εν ονόματι του πλήθους και όταν μιλούμε για δημόσιο δίκαιο, εννοούμε πάντα τη μάζα.
Αξίζει νομίζω να αναφέρω ότι ο Μεσαίωνας διεξήγαγε τις εκτελέσεις του με μεγάλη επισημότητα και με περισσότερη ακόμη χρονοτριβή. Μάλιστα συνέβαινε το θύμα να νουθετεί τους θεατές με εποικοδομητικές ομιλίες. Ο καταδικασμένος φαινόταν να ενδιαφέρεται για τη μοίρα τους. Δεν έπρεπε με τίποτε να κάνουν το έγκλημα, που έκανε ο ίδιος. Τους εξηγούσε σε ποιο σημείο καταντάει κάποιος, όταν κάνει μια τέτοια ζωή. Εκείνοι αισθάνονταν κολακευμένοι από τη στοργή του. Φαίνεται πως για το θύμα ήταν ίσως μια κάποια ικανοποίηση το να βρισκόταν για άλλη μια φορά μεταξύ τους ως ίσος, καλός όπως κι εκείνοι, επικρίνοντας και καταδικάζοντας μαζί τους τη μέχρι τότε ζωή του. Η μετάνοια των κακούργων ή των άπιστων, όταν αντιμετωπίζουν τον θάνατο, την οποία επιδιώκουν με όλα τα μέσα οι ιερείς, εκτός από τη σωτηρία της ψυχής του κατάδικου, που είναι ο φαινομενικός λόγος, έχει και μίαν άλλη έννοια: επιδιώκει να μετατρέψει τον καταδιωκτικό όχλο σε μια μελλοντική, φαντασιακή, εορταστική μάζα. Όλοι πρέπει να αισθάνονται ότι επιβεβαιώνεται η καλή τους ζωή και να πιστεύουν στην ανταμοιβή, που τους περιμένει γι' αυτήν στον άλλο κόσμο.
Σε εποχές επαναστάσεων οι εκτελέσεις επιταχύνονται. Ο Παρισινός δήμιος Σαμψών περηφανευόταν για το ότι οι βοηθοί του δε χρειάζονταν παραπάνω από «ένα λεπτό το άτομο». Μεγάλο μέρος της πυρετώδους διάθεσης των μαζών σε τέτοιες εποχές πρέπει ν' αναχθεί στη γοργή ακολουθία αμέτρητων εκτελέσεων. Για τη μάζα είναι σημαντικό ο δήμιος να δείξει το κεφάλι του εκτελεσμένου (είδαμε όλοι με πόσο πείσμα κυνηγάει ο Μπους να συλλάβει τον ίδιο τον Μπιν Λάντεν «ζωντανό ή νεκρό» μετά το χτύπημα των δίδυμων πύργων της Νέας Υόρκης στις 11 Σεπτεμβρίου 2001). Αυτή και όχι άλλη είναι η στιγμή της εκφόρτισης. Σε όποιον κι αν ανήκε αυτό το κεφάλι, τώρα είναι υποβιβασμένος. Εκείνη τη σύντομη στιγμή, που τα νεκρά μάτια καρφώνονται επάνω στη μάζα, δεν είναι παρά ένα κεφάλι, όπως όλα τα άλλα. Ίσως πριν από λίγο να βρισκόταν επάνω στους ώμους ενός ανώτατου άρχοντα ή ενός τρομοκράτη. Με την αστραπιαία διαδικασία του υποβιβασμού όμως, μπροστά στα μάτια όλου του κόσμου, εξισώθηκε ο άρχοντας ή ο εγκληματίας με όλους τους άλλους. Η μάζα, που εδώ αποτελείται από κεφάλια με γουρλωμένα μάτια, νοιώθει το αίσθημα της ισότητας τη στιγμή που το κεφάλι εκείνο την κοιτάζει επίσης με γουρλωμένα μάτια. Όσο ισχυρότερος ήταν ο εκτελεσμένος, όσο μεγαλύτερη η απόσταση που τον χώριζε από τη μάζα πριν από λίγο, τόσο μεγαλύτερος είναι ο ερεθισμός της εκφόρτισής της. Αν το θύμα ήταν κάποιος δυνατός ή κάποιος εξουσιαστής παρόμοιου στιλ, τότε παίζει ρόλο και η ικανοποίηση από την αντίστροφη κατεύθυνση. Το δικαίωμα της αιματηρής δικαιοσύνης, που τόσο καιρό ήταν δικό του, τώρα ασκείται εναντίον του. Τον σκότωσαν εκείνοι, που παλιότερα σκοτώνονταν με τη δική του διαταγή ή τη δική του απόφαση. Δεν πρέπει, λοιπόν, να υποτιμηθεί η σημασία αυτής της αντιστροφής: υπάρχει μια μορφή μάζας, που σχηματίζεται από μόνη την αντιστροφή.
Η επενέργεια του κεφαλιού (στη θέση του κεφαλιού μπορεί να είναι και σώμα νεκρό ή ζωντανό σε άλυτα δεσμά), που επιδεικνύεται στο πλήθος, δεν εξαντλείται καθόλου με την εκφόρτιση. Επειδή οι άνθρωποι αναγνωρίζουν με τεράστια δύναμη το θύμα ως όμοιό τους, γιατί φαίνεται σα να πέφτει στο επίπεδό τους και δεν είναι πια τίποτε περισσότερο από αυτούς. Επειδή με αυτόν τον τρόπο τους κάνει όλους ίσους, ο καθένας ταυτίζει τον εαυτό του με το θύμα. Το κομμένο κεφάλι είναι όμως και μια απειλή. Οι άνθρωποι κοίταξαν με τέτοιο πόθο τα νεκρά μάτια, ώστε δε μπορούν πια να απελευθερωθούν από αυτά. Μια και το κεφάλι ανήκει στη μάζα, με τον θάνατό του αισθάνεται πως θίγεται και η ίδια: αηδιασμένη και τρομαγμένη κατά έναν μυστηριώδη τρόπο, αρχίζει να διασπάται. Διαλύεται τώρα σαν να προσπαθεί να ξεφύγει από το κεφάλι.
Στο σημείο αυτό τίθεται ένα ερώτημα, το εξής: Τι σηματοδοτεί ο αποκεφαλισμός ενός ηγέτη; Τι σηματοδοτεί, για παράδειγμα, ο αποκεφαλισμός του βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκου ΙΣΤ' Καπέτου; Αποτέλεσε όντως τη σημαντικότερη πράξη μετάβασης από την απόλυτη μοναρχία στην κοινοβουλευτική δημοκρατία; Αποτέλεσε πράγματι την αναπόφευκτη πράξη μεταβίβασης της κυριαρχίας από τον «ελέω Θεού» μονάρχη στον αυτόνομο λαό; Θα ήταν αληθινά δυνατή η μεταβίβαση της κυριαρχίας στον γαλλικό λαό, δεδομένων των συγκεκριμένων ιστορικών συνθηκών, χωρίς τον φόνο του Λουδοβίκου ΙΣΤ' Καπέτου και τη μετουσίωση και εξιδανίκευσή του σε θυσία; Ήταν δηλαδή ο φόνος του Λουδοβίκου ΙΣΤ' η θεμέλια θυσία της λαϊκής κυριαρχίας, η θυσία που επέτρεψε τη μεταφορά στον λαό των εξαιρετικών δικαιωμάτων ζωής και θανάτου που κατείχε;
Το βέβαιο είναι ότι οι δυνάμεις που εξεγείρονται και απαιτούν –κατά τη Γαλλική Επανάσταση– την ανατροπή της ισχύουσας πολιτικής και οικονομικής τάξης και τη δημιουργία μιας νέας, είναι τεράστιες. Στον ίδιο βαθμό είναι βέβαιο ότι μέσα από την πορεία της Επανάστασης οι κοινωνικές αυτές δυνάμεις οδηγούνται σχεδόν αναπόφευκτα στη απαίτηση της κυριαρχίας στο όνομα του λαού και του έθνους. Επίσης είναι σίγουρο ότι ο λαός αναδύεται βαθμηδόν σε όργανο κυριαρχίας του νεοσυσταθέντος δημοκρατικού και κοινοβουλευτικού κράτους, ότι απαιτεί την ιερότητά του στη θέση της ιερότητας του βασιλιά και ότι στο τέλος γίνεται ο αέναος ενσαρκωτής και εγγυητής της ανθρώπινης αξιοπρέπειας κι ελευθερίας.
Πάντως πρέπει να τονίσω ότι η διάλυση της καταδιωκτικής μάζας είναι ιδιαίτερα γρήγορη, όταν αποκτά το θύμα της. Το γεγονός αυτό το συνειδητοποιούν πολύ καλά οι απειλούμενοι εξουσιαστές. Ρίχνουν στη μάζα ένα θύμα, για να εμποδίσουν την αύξησή της. Πολλές πολιτικές εκτελέσεις διατάχθηκαν μέσα στο διάβα της ιστορίας, γι' αυτόν και μόνο τον λόγο. Από την άλλη πλευρά, οι εκπρόσωποι των κομμάτων, που βρίσκονται στην εξουσία, δεν συνειδητοποιούν πολλές φορές ότι με την επίτευξη του στόχου τους, τη δημόσια εκτέλεση ενός επικίνδυνου εχθρού, βλάπτουν τον εαυτό τους περισσότερο από όσο μπορεί να τους βλάψει το αντίπαλο κόμμα. Μετά από μια τέτοια εκτέλεση είναι δυνατόν η μάζα των οπαδών τους να παραπλανηθεί και για πολύ καιρό ή ποτέ να μη φθάσει στην παλιά της δύναμη. Πρόσεχε, λοιπόν, πολύ καλά κύριε Μπους τι θα κάνεις με τον Λάντεν!
Η απέχθεια για τον συλλογικό φόνο είναι πολύ πρόσφατη. Ας μην την υπερτιμούμε. Και σήμερα παίρνουν όλοι μέρος στις δημόσιες εκτελέσεις μέσω των εφημερίδων, των περιοδικών και της τηλεόρασης. Μόνο που, όπως και όλες οι άλλες εκδηλώσεις της ζωής μας, η συμμετοχή αυτή είναι πολύ πιο αναπαυτική. Καθόμαστε ήσυχα στο σπίτι μας και ανάμεσα σε εκατό λεπτομέρειες μπορούμε ν' ασχοληθούμε με εκείνη που μας ερεθίζει περισσότερο. Εκδηλωνόμαστε μόνο όταν όλα έχουν περάσει και το παραμικρό ίχνος συνενοχής δε θολώνει την απόλαυσή μας (βλέπε τους νατοϊκούς βομβαρδισμούς της Σερβίας).
Ας μη λησμονούμε όμως κι εκείνη την τιμωρία, που επιβάλλεται, μετά από μια πολεμική σύρραξη, στον νικημένο από την πλευρά του νικητή. Πονάει πολύ και για να διαπιστώσουμε καθαρά το μέγεθος του πόνου της, δεν έχουμε παρά να θυμηθούμε την ήττα των Γερμανών στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και τη συνθήκη των Βερσαλλιών, όπου εκεί εκτός των άλλων απαγορευόταν αυστηρά στη Γερμανία να υπάρχει υπηρέτηση στρατιωτικής θητείας.
Τον πόνο που προκαλούσε η συνθήκη των Βερσαλλιών στους πολίτες του γερμανικού κράτους χρησιμοποίησε και ο Χίτλερ για να τους συσπειρώσει στο εθνικοσοσιαλιστικό του κόμμα. Με ασύγκριτη επιμονή ο Χίτλερ χρησιμοποιούσε το σύνθημα της υπαγόρευσης των Βερσαλλιών. Πολλοί απόρησαν, επειδή αυτό το σύνθημα ήταν τόσο αποτελεσματικό. Η επανάληψή του δεν μπόρεσε να φθείρει την αποτελεσματικότητά του. Αντίθετα η αποτελεσματικότητά του αυξανόταν με τα χρόνια. Τι εμπεριείχε στην πραγματικότητα αυτό το σύνθημα; Τι μετέδιδε με αυτό ο Χίτλερ στις μάζες των ακροατών του; Για τους Γερμανούς η λέξη «Βερσαλλίες» δεν σήμαινε τόσο την ήττα, που δεν την αναγνώρισαν ποτέ πραγματικά, όσο σήμαινε την απαγόρευση του στρατού, την απαγόρευση μιας ορισμένης ιερής άσκησης, που χωρίς αυτήν οι κάτοικοι, οι πολίτες της Γερμανίας, δύσκολα φαντάζονταν τη ζωή. Η απαγόρευση του στρατού ήταν σαν την απαγόρευση μιας θρησκείας. Η πίστη των πατέρων είχε απαγορευτεί. Το ιερό καθήκον κάθε ανθρώπου ήταν να την αποκαταστήσει. Σε αυτήν την πληγή βυθιζόταν η λέξη «Βερσαλλίες» κάθε φορά που χρησιμοποιούταν. Η πληγή διατηρούταν νωπή, εξακολουθούσε να αιμορραγεί, δεν έκλεινε ποτέ. Όσο οι ομιλητές εκτόξευαν με όλη τους τη δύναμη τη αποφράδα λέξη «Βερσαλλίες», τόσο αποκλειόταν ν' αρχίσει η επούλωση του τραύματος.
Σημασία είχε ότι πάντα γινόταν λόγος για μια υπαγόρευση και ποτέ για μια συνθήκη. Η λέξη «υπαγόρευση» θυμίζει τη νάρκη της διαταγής. Μια μόνο διαταγή, μια ξένη διαταγή, μια διαταγή του εχθρού και γι' αυτό ονομαζόταν και «υπαγόρευση», είχε καταργήσει όλη την αυθεντία της στρατιωτικής διαταγής από Γερμανούς σε Γερμανούς. Όποιος άκουγε ή διάβαζε την έκφραση «Υπαγόρευση των Βερσαλλιών» αισθανόταν βαθύτατα τι ακριβώς του είχαν αφαιρέσει: τον γερμανικό στρατό. Η αποκατάστασή του φαινόταν ο μοναδικός, πραγματικά σημαντικός στόχος. Μαζί με τον στρατό, όλα θα ξαναγίνονταν όπως ήταν παλιότερα. Η σημασία του στρατού, ως μαζικού εθνικού συμβόλου, δεν είχε καθόλου κλονιστεί. Το βαθύτερο και αρχαιότερο τμήμα του υπήρχε ακόμη ανέγγιχτο: το δάσος.
Η εκλογή της λέξης «Βερσαλλίες» ως κεντρικού συνθήματος ήταν ιδιαίτερα επιτυχής από την πλευρά του Χίτλερ. Θύμιζε το τελευταίο οδυνηρό γεγονός της εθνικής ζωής των Γερμανών, την απαγόρευση της γενικής στρατιωτικής θητείας, την αφαίρεση του δικαιώματος ενός στρατού στον οποίο να μπορεί να θητεύσει για μερικά χρόνια κάθε άνδρας ενώ συνοπτικά περιλάμβανε κι άλλες σημαντικές και πολύ γνωστές στιγμές της γερμανικής ιστορίας.
Στις Βερσαλλίες είχε ιδρυθεί από τον Βίσμαρκ το δεύτερο γερμανικό Ράιχ. Η ενότητα της Γερμανίας είχε προκηρυχθεί –αμέσως μετά από μια μεγάλη νίκη– τη στιγμή της έξαρσης και της ασυγκράτητης δύναμης. Η νίκη είχε κερδιστεί ενάντια στον Ναπολέοντα τον Γ', που θεωρούσε τον εαυτό του διάδοχο του Μεγάλου Ναπολέοντα. Ευνοημένος από τη θρυλική λατρεία για το όνομά του, είχε επιπλεύσει ως κληρονόμος του πνεύματός του. Οι Βερσαλλίες ήταν όμως και ο τόπος του Λουδοβίκου ΙΔ'· είχαν κτιστεί από αυτόν. Από όλους τους Γάλλους ηγεμόνες, πριν από τον Ναπολέοντα, ο Λουδοβίκος είχε ταπεινώσει βαθύτερα τους Γερμανούς. Εκείνος είχε ενσωματώσει στη Γαλλία το Στρασβούργο μαζί με τη μητρόπολή του. Τα στρατεύματά του είχαν λεηλατήσει τον πύργο της Χαϊδελβέργης.
Η διακήρυξη του αυτοκράτορα στις Βερσαλλίες ήταν γι' αυτούς τους λόγους μια αναδρομική, συνοπτική νίκη ενάντια στο Λουδοβίκο ΙΔ' και τον Ναπολέοντα ενωμένους και οι Γερμανοί την είχαν κερδίσει μόνοι τους, χωρίς συμμάχους. Στον Γερμανό της εποχής εκείνης, αυτήν την επίδραση θα πρέπει να είχε. Εξάλλου υπάρχουν αρκετές μαρτυρίες που το επιβεβαιώνουν. Το όνομα αυτού του ανακτόρου είχε συνδεθεί με τον μεγαλύτερο θρίαμβο της νεώτερης γερμανικής ιστορίας. Κάθε φορά που ο Χίτλερ μιλούσε για την περιβόητη «υπαγόρευση», μέσα στη λέξη αυτήν παλλόταν και η ανάμνηση εκείνου του θριάμβου και περνούσε στους ακροατές σαν υπόσχεση. Οι εχθροί θα έπρεπε να το είχαν θεωρήσει σαν απειλή για πόλεμο και ήττα, αν είχαν αφτιά ν' ακούσουν. Μπορεί κανείς να πει, χωρίς να υπερβάλλει, ότι όλα τα σημαντικά συνθήματα των εθνικοσοσιαλιστών, εκτός από εκείνα που αφορούσαν τους Εβραίους, μπορούν ν' αναχθούν σε αυτό το ένα σύνθημα: «Υπαγόρευση των Βερσαλλιών», όπως το «Τρίτο Ράιχ», το «Ζιγκ-Χάιλ» (Sieg-Hell κυριολεκτικά σημαίνει Νίκη-Σωτηρία) κ.α. Το περιεχόμενο του κινήματος συμπυκνωνόταν σ' ένα και μόνο σύνθημα: Η ήττα που πρέπει να γίνει νίκη και ο απαγορευμένος στρατός που πρέπει ν' αποκατασταθεί γι' αυτόν τον σκοπό.
Από όλα αυτά εξάγεται ένα γενικότερο συμπέρασμα. Είναι πολύ οδυνηρό να σκύβουμε το κεφάλι και συνάμα να συμπεριφερόμαστε ψύχραιμα. Δεν μπορούμε να περιμένουμε με ηρεμία κι εμπιστοσύνη τις παραπέρα διαδικασίες κι έτσι παλεύουμε απεγνωσμένα να ξεφύγουμε από το χέρι που μας έχει αιχμαλωτίσει. Πραγματικά το χέρι, που έχει πιάσει κάτι και δεν το αφήνει, γίνεται το σύμβολο της εξουσίας. Χαρακτηριστικά λέμε συχνά τις εκφράσεις: «Τον έχει στο χέρι», «Ήταν στα χέρια του», «Είναι στα χέρια του Θεού». Παρόμοια λόγια είναι συχνά και οικεία σε όλους τους λαούς, που αγωνίζονται να αποδράσουν από το βαθύτερο νόημά τους, όταν αυτό παίρνει σάρκα και οστά. Γιατί ο Θεός είναι που επιτρέπει ή απαγορεύει τα πάντα.
Συνεχίζεται... Το δοκίμιο ξεκινάει από εδώ.
Παραθέτω μερικά ποιήματά μου σχετικά με το θέμα:
ΑΘΑΝΑΣΙΑ
Πασχίζω καθημερινά
για να βρεθώ στο πλευρό του ποθητού θανάτου
Σκληρά του κραυγάζω να πλησιάσει πιο κοντά μου
Μα αυτός απομακρύνεται ταπεινά
για να μη γευτώ ποτέ
του προσώπου του την τραγική γαλήνη
Στέκομαι να κοιτάξω τα κατάμαυρα μακριά χέρια του
να σκουπίζουν τα δάκρυά μου
που έτρεξαν για το βάσανο της αθανασίας
κι ενώθηκαν με λησμονημένες καταιγίδες
Μάταια τώρα
επάνω στα νεκρά σώματα των συντρόφων μου
που με φιλιά πότισε η νύχτα,
γυρεύω το μυστικό μου προορισμό
🍇
Η ΑΥΤΟΜΟΛΗΣΗ
Διπλά φεγγάρια αντικριστά της σκακιέρας
Το σκάκι έμενε κλειστό επάνω στον πάγκο
Σε αναβολή προσωρινή ο επίσημος αγώνας
Άλλαξαν βιαστικά τα πιόνια
Ο βασιλιάς μπήκε στο κέντρο
Οι στρατιώτες τρομαγμένοι κρύφτηκαν στα μετόπισθεν
Καρφιά τα δάχτυλα της βασίλισσας
Τρυπούν βίαια το μυαλό των αξιωματικών,
χώνοντας βαθιά μέσα τους την όψη της υποταγής
Σάλτο μορτάλε στο γύρο του θανάτου κάνουν τ' άλογα,
καθώς ηχεί απειλητικά η αυτομόληση του κλέους τους
Κανένας δεν προστατεύει τον άνακτά του
τώρα που ερωτευμένος με τη βασίλισσα των εχθρών
προχωρά ακάθεκτος στην αποσύνθεσή του
🍇
ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ
Λασπωμένος πλανήτης,
πέτρες βρόμικες, οστά αλλόκοσμων που μαύρισαν,
απροσδιόριστα κτίσματα
Από ματωμένες αψίδες πέρασα και γέφυρες φρίκης διάβηκα,
ήμουν γεμάτος ζωή και αυτή ζητούσα να σπείρω
σε άλλους εξωπλανήτες μες στο Σύμπαν
Αιμορραγούσε το φως των άστρων
Ήμουν ζωή γεμάτος και αντίκρισα
πλάσματα πολλά και φοβερά,
όλα με φολιδωτές σάρκες
και σαπισμένα οστά, άπληστα όλα
Αποτρόπαιοι πύργοι από τοπάζι
και αίμα με φιλοξένησαν
Τα στήθη μου πληγώθηκαν
απ' τον τρόμο της αιώνιας νύχτας
Αλλόμορφοι πεινασμένοι
μου ρούφηξαν το μεδούλι των πόθων μου
Κρεβάτι μου έγινε ένας πλανήτης πεθαμένος
πριν από ανυπολόγιστο καιρό
Οφθαλμαπάτη τα πιο ωραία οράματά μου
και η οικοδέσποινα μία στήλη από αλάτι
Ήμουνα κάποτε ζωντανός μα προχωρούσα,
το θάνατό μου αναζητώντας πεισματικά
🍇
ΘΕΑ ΚΑΛΙ
Κρεμάει στο λαιμό περιδέραιο από νεκροκεφαλές
σε περιτύλιγμα φλεγόμενων άστρων
Το κουβαλάει όρθια
με γυμνωμένους τους κυνόδοντές της
Ο όγκος των μηρών της
την κάνει να λικνίζεται σαν ζωντανό απολίθωμα
της ιουρασικής περιόδου
Κοιτάει τα κατεστραμμένα σκάφη
δεξιά και αριστερά καθώς βαριά προχωρά
μέσα στα πεδία των μαχών
Πρέσβειρα ενός αλλόκοτου κόσμου φρίκης
και ανελέητου θανάτου
Μια τερατώδης σκιά που αναγγέλλει
χωρίς να ξέρει τι άλλο να κάνει
την οστέινη πραμάτεια της
στους αγύρτες του Σύμπαντος
🍇
ΑΝΤΙΟ ΣΥΜΠΑΝ
Οι μέρες άρχισαν πάλι να μακραίνουν
Τα φύλλα του τσαγιού μέσα στην κούπα
τον ερχομό κάποιου ξένου παράξενου προμηνύουν
Θα μου φέρει τη νίκη;
Τη δόξα η ήττα του θα μου χαρίσει;
Ή θα έρθει για να με συντρίψει
με τα δικά του τα δεινά;
Διασχίζοντας το διάστημα
με την παράξενη πραμάτεια του στην πλάτη
θα έρθει για να παζαρέψει
ή τα όνειρά μου να βλάψει;
Θα έρθει μήπως να μ' ενοχλήσει
ή άκαρδα να με απειλήσει;
Υποσχέσεις να με γεμίσει
ή κρατώντας ρομφαία πύρινη να με φοβίσει;
Ποιο θα είναι το μήνυμά του;
Πόλεμος, δουλεία, δόξα, ήττα;
Προσμένω κάθε χαραυγή
της μορφής του τη δαιμονική αχλή
Θα μου υψώσει το σπαθί
αστραφτερό σαν κεραυνό;
Ή θα είναι όλο υπεκφυγές
ύπουλα ζητώντας να με παρακάμψει;
Θα τον λένε θάνατο
ή θα τον φωνάζουν δόξα και ζωή;
🍇
ΚΟΙΛΑΔΑ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ
Γενναίος πολεμιστής
με πόθους γεμάτος
με ήλιους
με σκιές
περιπλανιόμουν σε άγνωστους πλανήτες
Έδινα μάχες υπερκόσμιες
Όμως με πήραν τα χρόνια
εμένα το μαχητή με την τόση ορμή
Σκοτείνιασε η καρδιά μου
καθώς να βρω δε μπορούσα
την υπέρτατη μάχη της ζωής
Κι ενώ οι δυνάμεις μου
μ' εγκαταλείπουν πλέον οριστικά
συρρικνώνομαι σε μια σκιά προσκυνητή
αυτού του ένδοξου αγώνα που δεν κατάφερα ακόμη
να βρω στις εσχατιές του Σύμπαντος
Πέρα από τις Πύλες του Ωρίωνα
Πιο μακριά από την έλξη του Σείριου
Έτη φωτός από τους δακτύλιους του Κρόνου
καλπάζω στην κοιλάδα ενός αβέβαιου θανάτου
🍇
ΚΑΤΩ ΑΠ' ΤΑ ΔΙΔΥΜΑ ΦΕΓΓΑΡΙΑ
Μελαγχολικές ώρες του απογεύματος
στην αποικία των αλλόμορφων
Εύθραυστη ηρεμία πλανιέται γύρω μου
Κλέβω τις στιγμές για να ξεχυθώ
στις κρυφές γωνιές των πολεμικών μου αναμνήσεων
Τότε που ονειρευόμουν να γίνω νικηφόρος στρατηλάτης
των ονείρων, των πόθων, των παθών μου
Τότε που μαχόμουν να ζωντανέψω
τις πιο σημαντικές στιγμές της αιωνιότητας,
να τις κάνω δικές μου ερωμένες
για ν' αποδείξω πως ο θάνατος δεν υπάρχει
Ένα σκοτεινό ενύπνιο, ένας εφιάλτης είναι μόνο
που ποτέ δε θα γίνει δικό μου κληροδότημα
Από τότε περπάτησα εκατομμύρια έτη φωτός
μ' ένα πλήθος μαύρα απόκοσμα πουλιά
να πετούν τριγύρω μου χωρίς να με αγγίζουν,
μόνο με γρατσουνιές, ραμφίσματα, κρωξίματα
Ο αγέρας γέμισε ανάσες πεινασμένων αλλόκοσμων
που πάλευαν να ξεκοιλιάσουν την ανθρώπινη ματαιοδοξία,
το φθηνό φευγαλέο συναίσθημα,
την καταραμένη ανελεύθερη βούληση
Τώρα η ζωή έχει γαλήνη,
μια επώδυνη, τρομακτική γαλήνη
μέσα στην υπερκόσμια ειρκτή
κάτω απ' τα αδιάφορα δίδυμα φεγγάρια του εξωπλανήτη,
όπου ασυλλόγιστα θέλησα να κτίσω την αποικία μου
Πηγές:
Αναστάσιος, Αρχιεπίσκοπος Τιράνων και Πάσης Αλβανίας, Παγκοσμιότητα και Ορθοδοξία, Ακρίτας, Αθήνα
Άντλερ Άλφρεντ, Το νόημα της ζωής, Επίκουρος, Αθήνα
Άντλερ Άλφρεντ, Η αγωγή του παιδιού, Επίκουρος, Αθήνα
Άντλερ Άλφρεντ, Η γνώση της ζωής, Επίκουρος, Αθήνα
Αυλίδου Εύα, Η Ιερά Εξέταση στην Ελλάδα του 21ου αιώνα, ΑΒΑΤΟΝ, Τεύχος 9, Ιούνιος-Ιούλιος 2000
Βακαλιός Θ., Είναι και Συνείδηση, Γνώση και Αλήθεια, Gutenberg, Αθήνα 1986
Βέντερ Κρεγκ & Κοέν Ντάνιελ, Η σοφία και η γνώση, NPQ, Τεύχος 13, Χειμώνας 2000
ΒΙΒΛΟΣ, Παλαιά και Καινή Διαθήκη, Βιβλική Εταιρεία, Αθήναι.
Γκιτόν Ζ., Μπογκντάνοφ Γκρ. και Ιγκ., Θεός και επιστήμη, Αστάρτη, Αθήνα 1998
Γκότσης Γ., Θρησκεία, νεωτερικότητα και σύγχρονη πολιτισμική ταυτότητα, Σάκκουλα, Αθήνα 1996
Ελευθερόπουλος Α., Θρησκεία, Θεός, ηθικότης και άνθρωπος, Παπαζήσης, Αθήνα 1953
Παπαϊωάννου Νίκος, Το τέλος του θεϊκού κόσμου, ΑΒΑΤΟΝ, Τεύχος 12, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2000
Φουκώ Μ., Εξουσία, γνώση και ηθική, Ύψιλον, Αθήνα 1987
Φουκώ Μ., Η μικροφυσική της εξουσίας, Ύψιλον, Αθήνα 1991
Φρομ Ε., Το δόγμα του Χριστού, Μπουκουμάνης, Αθήνα 1974
Feuerbach L., Η ουσία του Χριστιανισμού, Αναγνωστίδης (χ.χ.), Αθήνα
Schwartz R., Βία και μονοθεϊσμός, Φιλίστωρ, Αθήνα 2000
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε έργο Γιώργου-Αλέξανδρου Σαμαρά
