Ανθολογία ποιημάτων Ιρανών ποιητριών
(10ος-21ος αι.)
Η συλλογή των Ιρανών ποιητριών Γυμνή σαν μαχαίρι, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Συρτάρι σε απόδοση Άννας Γρίβα και Μάνιας Μεζίτη, αποτελεί ακόμα μία υπεργόνιμη βιβλιοπρόταση των ίδιων εκδόσεων προς τους Έλληνες φιλαναγνώστες για πλήθος λόγων.
Αρχικά είναι η γνωριμία με την ιρανική ποίηση και δη αυτή των γυναικών, για τις οποίες όλοι γνωρίζουμε τις ιδιαιτερότητες της καθημερινότητάς τους, δηλαδή τους περιορισμούς τους. Όμως το βιβλίο δεν «στέκεται» επιφανειακά ως προς το αντικείμενό του. Αντιθέτως, από την κατατοπιστική εισαγωγή μάς δίνει το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο, την καταγωγή των ποιητριών, το βιοτικό τους επίπεδο, τις παραδόσεις κ.ο.κ. του τόπου τους αλλά και πέρα από όλα αυτά, το γεγονός ότι καταπιάνεται με ένα χρονικό εύρος έντεκα αιώνων μάς επιτρέπει να εξετάσουμε σφαιρικά το ζητούμενο και να εμβαθύνουμε τρόπον τινά –ή τουλάχιστον στο μέτρο που δύναται να προσφέρει ένα βιβλίο.
Στην εισαγωγή λοιπόν λαμβάνουμε χρήσιμες πληροφορίες όπως ότι πολλές από τις γυναίκες ποιήτριες της παλαιότερης περιόδου ήταν πριγκίπισσες ή αριστοκράτισσες αν και άλλες ποιήτριες [...] βιοπορίζονταν ως διασκεδάστριες ή το ταλέντο τους στις τέχνες συνδυαζόταν με την ιδιότητα της εταίρας ή πως οι Περσίδες ποιήτριες δεν βιοπορίζονταν από την ποίηση, επομένως μπορούσαν να εκφράζουν μ' έναν πιο ατόφιο τρόπο το προσωπικό τους συναίσθημα κ.λπ. όμως και άλλα, πολύ χρήσιμα, στοιχεία όπως για την ασάφεια των περσικών τριτοπρόσωπων προσωπικών αντωνυμιών (για το αρσενικό και το θηλυκό χρησιμοποιείται η ίδια λέξη) που δημιουργεί μια αμφισημία σχετικά με το πρόσωπο που μιλά και τον παραλήπτη του κάθε ποιήματος.
Αργότερα, μετά το 1800 και ως σήμερα, τα δικαιώματα των γυναικών παρέμεναν το ίδιο περιορισμένα ή ακόμα ακόμα υπόκειντο σε περισσότερους περιορισμούς από ό,τι κατά τη διάρκεια του 13ου και 14ου αιώνα. Αυτό το σημείο ίσως εγγράψει πιο ηχηρά για τον Έλληνα αναγνώστη ενώ λίγο παρακάτω αναφέρεται και ότι κατά τον μεσαίωνα, ο γυναικείος αισθησιασμός στην ποίηση αντιμετωπιζόταν ως κάτι φυσιολογικό, ενώ στα ποιήματα της Φαροκλάντ (1934-1967) εκφράζεται ως κάτι έξω από τις νόρμες, ως αμαρτία ή παρανομία. Άραγε υπάρχει κάποιο σημείο προόδου να εστιάσει κανείς; σκέφτεσαι και το μόνο που σημειώνεται τελικά ως τέτοιο είναι πως πλέον είχαν την πεποίθηση πως ενδεχομένως μπορούσε να γίνει κάποια αλλαγή της πραγματικότητας που βίωναν. Τα στοιχεία από μόνα τους δημιουργούν μία έντονη τραγικότητα, στην ποίησή τους συχνά διακρίνεται η οργή για τις πρακτικές του καθεστώτος αλλά και η ματαίωση που προκαλεί μια ήδη ματαιωμένη πατρίδα παρά το γεγονός ότι η ποίηση έγινε το πιο δημοκρατικό μέσο έκφρασης, συχνά με τη μορφή πολιτικής ή κοινωνική σάτιρας.
Σε όλες τις περιόδους διαφαίνεται το «αποτύπωμα» της ιστορίας, το κοινωνικό και ιστορικό πλαίσιο και ακολούθως ένα κομμάτι της ιστορίας της λογοτεχνίας/ποίησης που δεν έχει προσεγγιστεί τόσο ζεστά από τον Έλληνα.
Κι εντάξει κατά τον ιρανικό μεσαίωνα. Οι τραγικές φιγούρες, οι σκληρές αιχμές, που διακρίνουν τους στίχους, και η βίαιη καθημερινότητα των γυναικών, όσο άγρια συναισθήματα κι αν φέρουν, δεν παύει να αναφέρονται σε μια εποχή που υπήρξε σκληρή και άδικη, γεμάτη ωμότητα, αγριότητα και αδικία για πάρα πολλούς λαούς και διαφορετικά μέρη του κόσμου. Το ότι παρά την παλαιότητα της εποχής βλέπεις το διάχρονο των ζητημάτων, το ότι τα ίδια προβλήματα απαντώνται ως τις μέρες μας, ε, αυτό είναι το πιο πιο δραματικό στοιχείο.
Η τόλμη που συναντάμε στα έργα μεγιστοποιείται αν αναλογιστεί κανείς τις κοινωνικές συμβάσεις, το κατεστημένο και τα στερεοτυπικά πρότυπα της χώρας.
Χωρίς εσένα όλα τα σχέδιά μας είναι μάταια. / Μονάχα έλα εδώ, εσύ 'σαι αυτό που λείπει.Αγαπημένε μου, από συμπόνια, πιάσε το χέρι μου πριν πέσω, / νομίζεις ότι ο κόσμος μπορεί να μου χαρίσει άλλες αγάπες για να πιαστώ; / Κι όμως όχι.
Ο ίδιος πόνος βασανίζει τις δημιουργικές αυτές πένες και κατά τον 16ο, 17ο και 18ο αιώνα. Από τον 19ο έως τον 21ο όμως διακρίνουμε πιο καταγγελτικές γραφίδες σχετικά με τις ανισότητες που βιώνουν και τα δικαιώματά τους (αυτά που δεν έχουν προφανώς). Αισθάνομαι πως εκφράζονται πιο ανοιχτά και πιο άμεσα. «Ποντάρουν» δε, ξεκάθαρα, στη μόνη λογική και σίγουρη σωτηρία: τη μόρφωση! Διεκδικούν ευθέως όσα στερήθηκαν και στερούνται με «όπλο» –πια– τη γνώση.
Η χώρα μας βυθίζεται στη δίνη, και μόνο με / το πλοίο της μάθησης μπορεί να κερδηθεί η σωτηρία τηςΗ Δύση αγωνίζεται και εργάζεται, επινοεί το αεροπλάνο, / κι εμείς τίποτα άλλο δεν κάνουμε από το να σωριαζόμαστε στις γωνίες / και να παραπονιόμαστε.
Αυτή η συλλογή αποτελεί ένα εξαιρετικό πλησίασμα σε μια κουλτούρα που, μπορεί να «ζει» μακριά μας –και τοπογραφικά αλλά και ηθογραφικά– με κάθε έννοια της διαφορετικότητας όμως είναι ρέουσα, παλλόμενη, καυτή και αέναα τραγικά επίκαιρη. Η απόλυτη απελπισία όταν η πραγματικότητα είναι ισοπεδωτική διακρίνεται σε όλη την έκταση, και στα πιο ερωτικά αλλά και στα πολιτικά κείμενα.
Τη μοναξιά την ονομάζω Ευτυχίατην έρημο την αποκαλώ Πατρίδακαι όσα με θλίβουν τα λέω Αγάπη.Όλος ο κόσμος ένα υπόγειο / Όπως το Σφαγείο Νούμερο Πέντε
Με μία φράση θα έλεγα πως το βιβλίο αποτελείται από σπαράγματα που διατρέχουν τον χρόνο (τους αιώνες!) και φτάνουν ως τις μέρες μεταφέροντας και δομώντας μία επαφή με μια ποιητική αρκετά ανοίκεια στους Έλληνες, ως αποστάγματα ακριβής εσάνς, ενώ «κουβαλούν» και λογοτεχνικό αλλά και κοινωνικό, πολιτικό και φυλετικό ενδιαφέρον.
Οπωσδήποτε, ναι!