William Friedkin
50 χρόνια από την πρώτη προβολή έρχεται σε ψηφιακά αποκατεστημένη επανέκδοση αποκλειστικά στο Studio New Star Art Cinema στις 14 Δεκεμβρίου 2023
Έχει χαρακτηριστεί ως η τρομακτικότερη ταινία όλων των εποχών (βασίζεται στο best seller του Γουίλιαμ Πίτερ Μπλάτι) και έχω δύο καλούς λόγους για αυτό: πενήντα χρόνια πριν υπήρχαν λίγες ταινίες του είδους κι αυτές γυρίζονταν με λιγότερες τεχνικές και τεχνολογικές ευκολίες και, από την άλλη, η συγκεκριμένη υπόθεση προβάλει το κακό που κατοικεί μέσα μας. Με δυο λόγια, το κακό είναι τόσο κοντά μας, δίπλα μας, στο σπίτι μας ενώ δεν φεύγει απλά με προσευχές!
Οι πρώτοι θεατές βίωσαν πρωτόγνωρα συναισθήματα αφού κανένα άλλο φιλμ τρόμου δεν είχε αγγίξει τα σημεία του Εξορκιστή κι έτσι η ταινία κέρδισε με άνεση το Όσκαρ ήχου και διασκευασμένου σεναρίου ενώ ήταν υποψήφια για δέκα Όσκαρ, μεταξύ των οποίων και για Όσκαρ καλύτερης ταινίας.
Ταυτότητα:Σκηνοθεσία: Γουίλιαμ ΦρίντκινΣενάριο: William Peter BlattyΠαραγωγή: William Peter BlattyΜουσική: Jack NitzscheΦωτογραφία: Owen RoizmanΠαίζουν: Μαξ φον Σίντοφ (Max Von Sydow), Τζέισον Μίλερ (Jason Miller), Έλεν Μπέρνστιν (Ellen Burstyn), Λίντα Μπλερ (Linda Blair)Γλώσσα: αγγλικά, λατινικά, ελληνικά, γαλλικά, γερμανικά, αραβικάΔιάρκεια: 122'Έτος παραγωγής: 1973
Η γράφουσα θεωρεί ότι ενδέχεται να υπάρχουν αναγνώστες που δεν έχουν δει ή γνωρίσει με κάποιον τρόπο το φιλμ, οπότε ας δώσουμε την περίληψη:
Η μικρή Ρέιγκαν ΜακΝίλ ζει με την Κρις, μητέρα της και διάσημη ηθοποιό, σε ένα ήσυχο προάστιο της Ουάσιγκτον. Όμως, τώρα τελευταία η Ρέιγκαν δεν αισθάνεται καλά. Παρουσιάζει περίεργα κι ανεξήγητα συμπτώματα, όπως ανόρθωση του σώματός της από το έδαφος και άσκηση υπερφυσικών δυνάμεων. Οι γιατροί στους οποίους απευθύνεται για βοήθεια η απελπισμένη μητέρα σηκώνουν ψηλά τα χέρια τους, αδυνατώντας να εξηγήσουν το φαινόμενο. Τότε, η Κρις παίρνει την απόφαση να ζητήσει τη βοήθεια της εκκλησίας και συγκεκριμένα συναντά τον πατέρα Κάρας, που είναι παράλληλα και ψυχίατρος. Όταν ο τελευταίος αντικρίζει τη Ρέιγκαν συνειδητοποιεί ότι η νεαρή κοπέλα είναι δαιμονισμένη, έχοντας καταληφθεί από ένα τρομακτικό δαιμονικό πνεύμα. Τότε, ο πατήρ Κάρας αποφασίζει να ζητήσει τη βοήθεια του πατρός Μέριν, ειδικού σε ζητήματα εξορκισμού, προκειμένου να απαλλάξουν το άτυχο κορίτσι από τον δαίμονα. Ο γηραιός πατήρ Μέριν δέχεται, και ο εξορκισμός αρχίζει...
Επί δύο ώρες, παρακολουθούμε τη Regan να χάνει όλο και περισσότερο την ανθρώπινη υπόστασή της, να παραβλέπει κάθε κανόνα, κοινωνική συμπεριφορά και οι εικόνες της μητέρας της και όλης της ζωής της να θολώνουν μέσα της. Η ταινία γίνεται όλο και πιο σκοτεινή, το σπίτι γίνεται ψυχρό και δείχνει μιαρό. Η ηρωίδα κάνει πράσινους εμετούς, χτυπιέται και καλύπτεται από σκότος. Χάνει την έφηβη ταυτότητά της και μετατρέπεται σε ένα ανοίκειο υπερφυσικό και σατανικό ον.
Ακολουθούν πενήντα ολόκληρα λεπτά εξορκισμού κατά τη διάρκεια των οποίων ο σκηνοθέτης φροντίζει να μας υπενθυμίζει πως το κακό έρχεται απροειδοποίητα και φωλιάζει δίπλα ή και μέσα μας –υπάρχει δε στο περιβάλλον μας έτσι κι αλλιώς· στην ταινία η αδυναμία επικοινωνίας του κοριτσιού με τον πατέρα της την ημέρα των γενεθλίων της και οι τύψεις το πάτερ Κάρας για την εγκατάλειψη και τον θάνατο της μητέρας του. Επιπλέον, ο Friedkin αφήνει το σχόλιό του για την ανικανότητα της επιστήμης της ιατρικής. Αν συνυπολογίσει κανείς όλες τις παραμέτρους κατανοεί πως δεν είναι μόνο η αποκρουστική εμφάνιση της δαιμονισμένης έφηβης που συγκλονίζει τον θεατή.
Πώς όμως γυρίστηκε η ταινία; Ο σκηνοθέτης κατέφυγε σε αντισυμβατικές μεθόδους για να πάρει το αποτέλεσμα που ήθελε, κι εδώ παρακάτω θα διαβάσετε μία λίστα με κάποιες από αυτές:
Πυροβολούσε με άσφαιρα στη διάρκεια των γυρισμάτων για να «γράφει» η ένταση και ο φόβος στα πρόσωπα των ηθοποιών (ένας πυροβολισμός πριν το «action» άφηνε αληθινή έκπληξη) ή τους χαστούκιζε για να έχει το συναίσθημα,
Έριχνε τη θερμοκρασία του δωματίου σε επίπεδα πολικού ψύχους για να φαίνονται οι αναπνοές των ηθοποιών και να δημιουργήσει το ψυχρό κι εχθρικό περιβάλλον (έφερε γιγάντια κλιματιστικά για να πιάσουν τους μείον τριάντα βαθμούς Κελσίου, ο αέρας κρύωσε τόσο που ο ιδρώτας πάγωνε πάνω στο δέρμα τους· μάλιστα το γύρισμα διεκόπη μία φορά επειδή χιόνισε στο δωμάτιο),
Ο εμετός της Ρίγκαν, που ήταν σούπα αρακά με πλιγούρι βρώμης, εκτοξεύτηκε καυτός στο πρόσωπο του Μίλερ χωρίς να το γνωρίζει εκείνος, προκειμένου να «πιάσει» την αντίδραση (ο πόνος και η αηδία που βλέπουμε στην ταινία όταν εκείνος σκουπίζει το μείγμα από το πρόσωπό του είναι αληθινός· η σκηνή γυρίστηκε μόνο μία φορά με τον Μίλερ να αρνείται να ξαναβιώσει το καυτό εκτόπισμα πάνω του).
Το πρώτο trailer απαγορεύτηκε σε πολλές αίθουσες αφού κρίθηκε πολύ τρομακτικό. Ήταν ασπρόμαυρο και έδειχνε μόνο εικόνες ενός δαίμονα με έντονα και γρήγορα αναβοσβήματα.
Το μυθιστόρημα του William Peter Blatty, πάνω στο οποίο δημιουργήθηκε η ταινία, βασίζεται σε μία αληθινή ιστορία! Σε πραγματικό εξορκισμό ενός αγοριού, που έγινε είδηση το 1949 και τράβηξε το ενδιαφέρον του συγγραφέα. Σε αυτόν, ο Ρόλαντ Ντόου, δεκατεσσάρων ετών τότε, επηρεασμένος μάλλον από τον θάνατο της θείας του, άλλαξε συμπεριφορά ώστε να θεωρηθεί ότι τον έλεγχο του σώματός του τον έχουν αναλάβει δαίμονες. Η μητέρα του ζήτησε βοήθεια από τον ρωμαιοκαθολικό ιερέα Άλμπερτ Χιουζ κι έτσι στις 11 Μαρτίου ο Ντόου δέχτηκε την πρώτη επίσκεψη του εξορκιστή Γουίλιαμ Σ. Μπόουντερν (και των βοηθών του Ρέιμοντ Φ. Μπίσοπ και Γουόλτερ Χάλοραν). Στις 16 Μαρτίου ο αρχιεπίσκοπος Τζόσεφ Ε. Ρίτερ έδωσε την άδεια του εξορκισμού που διήρκεσε ως τις 18 Απριλίου! Παρατηρήθηκε πως το αγόρι, κατά τη διάρκεια του εξορκισμού, μιλούσε λατινικά με φράσεις της ρωμαιοκαθολικής λειτουργίας, σημείωσε μεγάλη ευστοχία στο φτύσιμο, το κρεβάτι του κουνιόταν από μόνο του (επειδή είχε τροχούς, κατά άλλους, και ήταν εύκολο να μετακινηθεί με τις απότομες κινήσεις του έφηβου) ή σηκώνονταν στον αέρα, εμφανίστηκαν άγνωστα επιδερμικά σημάδια κ.ά. Στις 20 Αυγούστου του 1949 ο εξορκισμός δημοσιεύθηκε στην Washington Post κι αυτό ήταν το άρθρο που διάβασε ο εικοσάχρονος τότε Μπλάτι, φοιτητής στο Πανεπιστήμιο Τζορτζτάουν. Πάντως ο Ρόναλντ έγινε καλά και είχε μια κανονική ζωή.
Το 2010 η ταινία χαρακτηρίστηκε από τη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου ως «πολιτιστικά, αισθητικά και ιστορικά σημαντική» και επιλέχθηκε να ενταχθεί στο Εθνικό Μητρώο Κινηματογράφου των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής.
Στο διαδίκτυο θα βρείτε άρθρα για τα ρεκόρ του Εξορκιστή, της πρώτης εμπορικής ταινίας τρόμου, αλλά και όλων των εποχών, που επηρέασε όλες τις μετέπειτα ταινίες του είδους! Στο δελτίο τύπου της New Star Art Cinema μαθαίνουμε διάφορα άλλα παράξενα και σκοτεινά στοιχεία γύρω από τον Εξορκιστή οπωσδήποτε άξια υπογράμμισης.
Ο σκηνοθέτης έβαλε τους ηθοποιούς να ανεβαίνουν τη σκάλα που οδηγεί στο δωμάτιο αργά, σαν να κουβαλούν ένα βάρος, ως μια παραπομπή στον Χριστό που ανηφορίζει τον Γολγοθά.
Τα αληθινά σκοτάδια της ταινίας:
Η μητέρα της Ρίγκαν τρέχει για να την σώσει και καταλήγει στο έδαφος ουρλιάζοντας. Η ηθοποιός χτύπησε τον κόκκυγά της καθώς το συνεργείο τράβηξε το καλώδιο όπου ήταν δεμένη με περισσότερη δύναμη κάτι που προκάλεσε τον μόνιμο τραυματισμό της σπονδυλικής της στήλης, όμως ο Φρίντκιν ξετρελάθηκε από τον ρεαλισμό και αποφάσισε να κρατήσει τις αληθινές κραυγές της Μπέρστιν.
Στη σκηνή που χοροπηδά το κρεβάτι της ηρωίδας, η Μπλερ είναι δεμένη επάνω όμως το τράνταγμα είναι τόσο βίαιο που ραγίζει τη σπονδυλική της στήλη. Έκτοτε θα διαγνωστεί με σκολίωση αλλά και σε αυτή τη σκηνή ο Μπλερ θα κρατήσει τις αληθινές κραυγές πόνου.
Μία φωτιά, που ξεκίνησε επειδή ένα πουλί εισέβαλε σε ένα κουτί με καλώδια και προκάλεσε βραχυκύκλωμα, έκαψε όλο το σκηνικό εκτός από το δωμάτιο της Ρίγκαν, που έμεινε άθικτο.
Η 13χρονη Λίντα Μπλερ δεν υπέστη ψυχολογικά τραύματα (λένε) κι ένας σημαντικός λόγος ήταν η εντολή που έδωσε ο Φρίντκιν να μην υπάρχει καθρέφτης στο πλατό όπου θα μπορούσε να δει τη φρικιαστική της εμφάνιση. Μάλιστα (λένε πως) επιλέχθηκε ανάμεσα σε δύο χιλιάδες κορίτσια επειδή ο ίδιος ένιωσε ότι ήταν η μόνη που δεν θα τραυματίζονταν ψυχικά. Βέβαια όλα αυτά στο σετ, γιατί αργότερα η Λίντα κατηγορήθηκε ότι με την ερμηνεία της «δοξάζει τον Σατανά» και απειλήθηκε για τη ζωή της σε σημείο να προσληφθούν σωματοφύλακες για εκείνη και την οικογένειά της από την Warner Bros.
Η ηθοποιός που έκανε τα φωνητικά για τη δαιμονισμένη Ρίγκαν, η Μερσέντες Μακ Κέμπριτζ, και που δεν αναφέρθηκε στους τίτλους ώστε να μην αποψευδαισθητοποιηθεί το κοινό (επιλογή του σκηνοθέτη και αυτό ώστε να πειστούν οι θεατές ότι ακούγεται μόνο η Μπλερ), είχε πάρει τόσο σοβαρά τη δουλειά της που άρχισε να πίνει μεγάλες ποσότητες αλκοολούχων και να καπνίζει μανιωδώς για να πετύχει τη βαριά βραχνή φωνή του δαίμονα. Επηρεάστηκε δε σε βαθμό που είχε δύο ιερείς μαζί της στο πλατό. Η ίδια, βίωσε το απόλυτο δράμα όταν ο γιος της σκότωσε τη σύζυγο και τις κόρες του και αυτοκτόνησε. (Ο δαίμονας, εκτός από φωνή, είχε και πρόσωπο. Το πρόσωπο αυτό ανήκει στην ηθοποιό Αϊλίν Ντιτζ και εμφανίζεται τέσσερις φορές συνολικά.)
Η Ελληνίδα που παίζει τη μητέρα του ιερέα, η Βασιλική Μαλιάρος, δεν πρόλαβε την πρεμιέρα του Εξορκιστή και το ίδιο συνέβη και στον Τζακ ΜακΓκόουραν. Οι δυο τους έφυγαν από τη ζωή με παρόμοιο τρόπο με αυτόν της ταινίας! (Στο φιλμ, όταν ο ιερές Ντέμιαν Κάρας επισκέπτεται τη μητέρα του ακούγεται από το ραδιόφωνο η Ρίτα Σακελλαρίου να τραγουδά Ιστορία μου, αμαρτία μου.) Επίσης, άλλα επτά άτομα, που συμμετείχαν στα γυρίσματα, έχασαν τη ζωή τους μετά την πρεμιέρα με μη αναμενόμενο τρόπο! Π.χ. ο Πολ Μπέιτσον (βοηθός γιατρού) συνελήφθη το 1977 για τη δολοφονία κριτικού κινηματογράφου με την αστυνομία να ερευνά έξι ακόμα δολοφονίες για πιθανή εμπλοκή του.
Στον Εξορκιστή δεν αναφέρεται πουθενά το όνομα του δαίμονα. Ωστόσο, εμφανίζεται το άγαλμα του αρχαίου Ασσύριου και Βαλυβώνιου δαίμονα Παζούζου.
Η πρώτη προβολή του Εξορκιστή προκάλεσε φήμες ότι η ταινία συνοδευόταν από κατάρα. Πιθανόν η φημολογία ξεκίνησε στην Ρώμη καθώς η αίθουσα προβολής βρισκόταν ανάμεσα σε δύο ναούς· κατά τη διάρκεια της προβολής της, ένας κεραυνός χτύπησε τον σταυρό μίας εξ αυτών ο οποίος έσπασε και έπεσε στο σινεμά. Παράλληλα, αναφέρθηκαν περιστατικά θεατών που λιποθυμούσαν ή έκαναν εμετό, με κάποιους να στρέφονται νομικά κατά της εταιρείας παραγωγής ζητώντας αποζημίωση. Στην Αγγλία «επιστρατεύτηκαν» άνθρωποι εκκλησιών για να βοηθούν τους θεατές.
Όπως κι αν το «κοιτάξει» κανείς η ταινία αποτελεί μία ιστορική κινηματογραφική παρακαταθήκη, είναι κλασική, πετυχημένη και πολύ πολύ ενδιαφέρουσα.
Πηγές: cinepivates.gr, fosonline.gr, protothema.gr
