Ο γαλαζοαίματος της οικογένειας των μπιτ
Αν έχεις την τύχη να σου κάνουν δώρο για τα γενέθλιά σου το αμύθητης –όχι με την υλιστική έννοια– αξίας βιβλίο, αναπόφευκτα αναβλύζει από μέσα σου η επιθυμία να μοιραστείς τη χαρά σου. Αυτό συνέβη και σ' εμένα. Λίγες κουβέντες λοιπόν γι' αυτόν και το έργο του. Αν και –όπως του αξίζει– έχουν γραφτεί αμέτρητα.
Στου Γκόγια τις καλύτερες σκηνές / φαίνεται να βλέπουμε / τους λαούς του κόσμου / ακριβώς τη στιγμή που / για πρώτη φορά απόχτησαν τον τίτλο της / «μαρτυρικής ανθρωπότητας».[1]
Ο Lawrence Ferlinghetti ήταν ποιητής, εκδότης, βιβλιοπώλης, πεζογράφος, ζωγράφος, ειρηνιστής και ανήσυχος πολίτης του πλανήτη –με όποια σειρά θέλουμε– για εκατόν δύο χρόνια παρά έναν μήνα. Το βιογραφικό του με τα δύσκολα παιδικά και τα πολλά υπόλοιπα –χρησιμοθηρικά του πνεύματός μας– χρόνια υπάρχει σε άφθονες πηγές και δεν θα το επαναλάβουμε. Γεννήθηκε τον Μάρτιο του 1919 και αποδήμησε τον Φεβρουάριο του 2021.
Με το βιβλιοπωλείο που ίδρυσε το 1953 και μετεξέλιξε σε εκδοτικό οίκο το 1955 έβγαλε από την αφάνεια πολλούς μπιτ πεζογράφους και ποιητές. Άγνωστο το τι θα είχε απογίνει το περίφημο Ουρλιαχτό του Alen Ginsberg αν δεν το είχε εκδώσει στο νεόδμητο τότε City Lights, όπως και το Gasoline του Gregory Corso –άλλο καλό παιδί της παρέας αυτός.
Σύρθηκε και στα δικαστήρια μάλιστα για το ατόπημά του να εκδώσει το πρώτο. Την εποχή εκείνη η ελευθερία του τύπου, αλλά και άλλες, δεν ήταν στα καλύτερά τους· αν έχουν αλλάξει πολλά δηλαδή. Ήταν όμως τα πάρκα αναψυχής!
Με βιβλία σαν αυτά υπερχείλισε ο χείμαρρος που απέκτησε σύντομα ταυτότητα ως κίνημα μπιτ. Θεωρούσαν και τον ίδιο άλλωστε έναν από αυτούς αλλά δεν το παραδεχόταν. Διέφερε κάπως όμως· ήταν πιο «σοβαρός» από τους «χύμα» συνοδοιπόρους του. Είχε πιο ανεπτυγμένη κοινωνική και οικολογική συνείδηση, αλλά συχνά ήταν και αναρχικά προκλητικός. Σ' αυτό λένε οι βιογράφοι ότι τον είχε επηρεάσει ένας άλλος κάπως διαφορετικός της, κατά κάποιο τρόπο, παρέας, ο Kenneth Rexroth ο οποίος τον μύησε στον «φιλοσοφικό αναρχισμό».
«Υποτίθεται ότι όσο μεγαλώνει κάποιος γίνεται πιο συντηρητικός. Μ' εμένα συμβαίνει το αντίθετο»,[2] έλεγε σε μεγάλη ηλικία. Έλεγε επίσης ότι: «Ο μόνος τρόπος για να αλλάξουν οι ποιητές τον κόσμο είναι να αναπτύξουν την συνείδησή των ανθρώπων.».[2] Φυσικά και μας έχει δημιουργήσει στερητικά σύνδρομα η έλλειψη της πένας του και της φωνής του.
Ονειρεύτηκα τον / Μόμπι Ντικ τη Μεγάλη Άσπρη Φάλαινα / να πλέει γύρω γύρω / με μια σημαία να ξεδιπλώνεται / με μια επιγραφή πάνω της / «Εγώ είμαι ό,τι απόμεινε από την Άγρια Φύση».[1] Αυτό ήταν γραμμένο πάνω στο πλοίο Greenpeace VII τον Οκτώβριο 1977.
Η συλλογή A Coney Island Of The Mind περιλαμβάνει είκοσι οκτώ –αριθμημένα αλλά χωρίς τίτλο– ποιήματα και κλείνει με ένα πεζό κείμενο, δύο και κάτι σελίδων χωρίς ούτε ένα σημείο στίξης! Κάπου αναφέρει και τον Προυστ. Οπότε το διαβάζουμε όπως μας κάθεται και κάθε φορά είναι διαφορετική. Στο τέλος όμως: ...μόνος επιτέλους και αγαπητός και χαμένος [...] σε μια όχθη ποταμού που ρέει εκεί που το όλο άρχισε κι έτσι αρχίζει πάλι.[3]
«Ο τίτλος του βιβλίου [...] ερμηνεύει το πώς ένοιωθα για τα ποιήματα αυτά όταν τα έγραφα. Σα να ήταν, ένα είδος λούνα παρκ του νου, ένα είδος τσίρκου της ψυχής», μας λέει στον σύντομο πρόλογο.[3]
Το Coney Island είναι μία χερσόνησος, που βαφτίστηκε νησί, στα νότια του Brooklyn της Νέας Υόρκης, γνωστό –μεταξύ άλλων– για τις παραλίες και τα πάρκα αναψυχής του, με ένα από τα οποία έχει ταυτιστεί. Το πρώτο πάρκο της σελήνης (Luna park) λειτούργησε εκεί πέρα το 1903. Διαβάζω ότι γινότανε χαμός από κόσμο μέχρι την καταστροφή του από πυρκαγιά το 1944. Τώρα έχει γεμίσει ο πλανήτης από τέτοια. Στους θιασώτες της ροκ μουσικής το «νησί» είναι γνωστό και από τον ρομαντικό δίσκο του Lou Reed Coney Island Baby.
Το βιβλίο-θησαυρός των ενενήντα τριών σελίδων των εκδόσεων New Directions Books, που μου έκαναν δώρο, κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1958 και έχει τρεις ενότητες. Εκτός από την ομώνυμη συλλογή περιλαμβάνει επίσης και δεκατρία ποιήματα από την πρώτη του συλλογή Pictures Of The Gone World. Ήταν το πρώτο βιβλίο που εκδόθηκε το 1955 από το City Lights.
Περιλαμβάνει όμως και τα επτά ποιήματα που απαρτίζουν την ενότητα Oral Messages. Αυτά έχουν τη δική τους ιστορία. Στην σύντομη εισαγωγή ο ποιητής μας ξεκαθαρίζει ό,τι η ιδέα είναι να απαγγέλλονται με συνοδεία μουσικής τζαζ. Είναι «προφορικά μηνύματα» δηλαδή κι όχι ποιήματα γραμμένα για να τυπωθούν. Άλλο αν τυπώθηκαν! Το αποτέλεσμα είναι ότι δύο από αυτά ηχογραφήθηκαν σε LP με την συνοδεία τζαζ κουιντέτου.
Στο αγαπημένο μου ποίημα –ή προφορικό μήνυμα– Autobiography μας ενημερώνει ότι:
«Ζω μια ήσυχη ζωή / στο στέκι του Μάικ κάθε μέρα / διαβάζοντας τις μικρές αγγελίες [...] Ζω μια ήσυχη ζωή / έξω από το στέκι του Μάικ κάθε μέρα / παρατηρώντας τον κόσμο να περνάει [...] Ζω μια ήσυχη ζωή / στο στέκι του Μάικ κάθε μέρα / ομφαλοσκοπώντας...[3]
Την ησυχία σιγοντάρει ο ήχος της μουσικής! Λέει κι άλλα πολλά και διάφορα στους τριακόσιους στίχους του. Το δεύτερο Junkman’s Obbligato, με μόνο διακόσιους στίχους, είναι κι αυτό προφορικό μήνυμα με επαναλαμβανόμενη προτροπή την «πάμε να φύγουμε από 'δώ», και πολλά επιχειρήματα για τους λόγους. Το τρίτο The Statue of St. Francis περιλαμβάνεται στη συλλογή που μας απασχολεί με τον αριθμό έξι. Είναι μια σαγηνευτική αλληγορική ιστορία για ένα άγαλμα του αγίου Φραγκίσκου στην ομώνυμη πόλη, τα αγαπημένα του πτηνά, που δεν λαλούν, και την λυτρωτική παρέμβαση μίας νεαρής παρθένου. Ανεπανάληπτος Lawrence Ferlinghetti δηλαδή, με τη μουσική αυτουργία του κουιντέτου στο κελάρι.
Ο δίσκος –του 1957– τιτλοφορείται Poetry Readings in the Cellar και είναι προφανώς δυσεύρετος αλλά διαθέσιμος για ακρόαση στο διαδίκτυο. Στην πρώτη πλευρά, ο Kenneth Rexroth –πνευματικός του μέντορας– απαγγέλλει ένα μακροσκελέστατο ποίημά του (Thou Shall not Kill). Είναι γνωστό βέβαια ότι η σχέση του σιναφιού των μπιτ με την τζαζ ήταν άρρηκτη. Όποια/ος έχει διαβάσει το θρυλικό Στο δρόμο του Jack Kerouac δεν μπορεί να μην θυμάται την συγκλονιστική περιγραφή της μουσικής και της ατμόσφαιρας σ' ένα νάιτ κλαμπ.
Αργότερα οι σχέσεις του με τη μουσική διευρύνονται. Το 1976 διαβάζει, παρέα με τον Michael McClure, την Diane di Prima και άλλους μπιτ, ποιήματα την ημέρα των ευχαριστιών στην τελευταία συναυλία του συγκροτήματος The Band. Η εκδήλωση κινηματογραφήθηκε από τον –ανερχόμενο τότε– Martin Scorsese, γνωστό, από την ταινία Woodstock και μεταγενέστερα από τις βιογραφικές ταινίες του για τον Bob Dylan και τον George Harrison, για τα φιλικά αισθήματά του προς την ροκ μουσική. Ο δίσκος και η ταινία έχουν κυκλοφορήσει με τον τίτλο The Last Waltz και είναι τεκμήρια για το είδος αυτό της μουσικής αλλά και τα συμπαραμαρτούντα ήθη και έθιμα.
Ο Lawrence Ferlinghetti ήταν όμως και ζωγράφος. Έχω διαβάσει κάπου ότι: «Τα ποιήματά του δημιουργούν εικόνες.».[2] Τρέφει σεβασμό προς τους μεγάλους ομότεχνούς του. Εκτός από τον Goya τιμά στο βιβλίο τους Ευρωπαίους Bosch, Chagall, Picasso και τον συμπατριώτη του Graves.
Μην αφήσεις το άλογο να φάει το βιολί / φώναξε η μητέρα του Chagall / αλλά αυτός συνέχισε να ζωγραφίζει / κι έγινε διάσημος.[3]
Για να υποστηρίξει τη σχέση των δύο ερώτων του γράφει: «Οι πίνακες μπορούν και επικοινωνούν ακόμα καλύτερα γιατί οι άνθρωποι είναι τεμπέληδες και μπορούν να κοιτάξουν έναν πίνακα με λιγότερη προσπάθεια από όση να διαβάσουν ένα ποίημα.».[2]
Θα βρείτε πολλά περισσότερα παντού, εγώ όμως μοιράστηκα τη χαρά μου γιατί:
Η ποίηση είναι μία γυμνή γυναίκα κι ένας γυμνός άντρας και η απόσταση ανάμεσά τους.[2]
Ή γιατί:
Ο κόσμος είναι ένα ωραίο μέρος να έχεις γεννηθείΑν δεν σ' ενοχλεί το ότι συνέχεια πεθαίνουν μερικοί άνθρωποιΉ ίσως λιμοκτονούν μόνο κάποιες φορέςΜικρό το κακό αν δεν είσαι εσύ.[3]
Η βιβλιογραφική παραγωγή του είναι, προφανώς, εντυπωσιακή και εκτός από ποιήματα περιλαμβάνει ταξιδιωτικές εντυπώσεις και μυθιστορήματα όπως το Love in the Days of Rage το οποίο διαδραματίζεται τον Μάιο του '68 στο Παρίσι· πώς θα μπορούσε να του ξεφύγει ένα τέτοιο γεγονός; Αρκετά έχουν μεταφραστεί και στη γλώσσα μας. Απανθίσματα ποιημάτων από τις διάφορες συλλογές κυρίως, όπως η πρόσφατη ενδιαφέρουσα δίγλωσση έκδοση 100 χρόνια ποίηση, Λόρενς Φερλινγκέτι από τις εκδόσεις 24 Γράμματα και βέβαια η παλαιότερη Λώρενς Φερλινγκέττι: Ποιήματα των εκδόσεων Νεφέλη απ' όπου και τα αποσπάσματα. Οι εκδόσεις Απόπειρα έχουν κυκλοφορήσει το μυθιστόρημα Έρωτας τις μέρες της οργής· αυτό που λέγαμε πριν. Υπάρχουν κι άλλα φυσικά, αλλά δεν γίνεται να τα ξέρω όλα!
ΥΓ.: Καθώς «χτένιζα» αυτό το άρθρο πληροφορήθηκα ότι πρόσφατα, στο πλαίσιο του φεστιβάλ κινηματογράφου της Αθήνας «29 νύχτες πρεμιέρας», προβλήθηκε και η ταινία The Last Waltz ως φόρος τιμής στον πρόσφατα χαμένο Robbie Robertson, ηγέτη τότε του συγκροτήματος The Band. Δυστυχώς το έχασα. Το έχω δει αρκετές φορές βέβαια αλλά μία επανάληψη δεν θα με έβλαπτε.
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Παραπομπές:
[1] Τα αποσπάσματα από το βιβλίο Λώρενς Φερλινγκέττι: Ποιήματα, εκδ. Νεφέλη, 1982
[2] Αποσπάσματα από συνεντεύξεις ή αποφθέγματα (απόδοση από τον υπογράφοντα)
[3] Αποσπάσματα από το βιβλίο που μελετάμε (απόδοση από τον υπογράφοντα)
