Κωμικός ποιητής του 5ου αιώνα π.Χ.
Πέρασε τη ζωή του στην Αθήνα και στην Αίγινα. Είναι ο μοναδικός εκπρόσωπος της αρχαίας αττικής κωμωδίας που ολόκληρα έργα του έφτασαν σε εμάς. Αυτό αποδίδεται στο ότι ήταν ο πιο δημοφιλής ανάμεσα σε ομότεχνούς του –όχι μόνο στον καιρό του αλλά και αργότερα. Στην περίοδο της νέας αττικής κωμωδίας ο Μένανδρος τον είχε επισκιάσει, όμως από τον Μένανδρο έχουμε μόνο δυόμισι κωμωδίες ενώ από τον Αριστοφάνη έχουν διασωθεί έντεκα, καθώς και πολλά απόσπασμα από δεκάδες άλλες κωμωδίες του.
Γεννήθηκε γύρω στα 450 με 445 π.Χ. και άρχισε τη σταδιοδρομία του στις αρχές του Πελοποννησιακού Πολέμου με το έργο του Δαιταλείς το 427 π.Χ. κερδίζοντας δεύτερη νίκη στα Λήναια.
Το θέμα του έργου του –διαχρονικό πάντα– είναι το χάσμα ανάμεσα σε πατεράδες και παιδιά –θεματολογία που τον απασχόλησε και σε άλλα του έργα.
Το 428 π.Χ. πήρε μέρος στα Μεγάλα Διονύσια με τους Βαβυλώνιους, που αποτέλεσαν το ξεκίνημα της θεατρικής εκστρατείας κατά του πολέμου έχοντας κύριο στόχο τον Κλέωνα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να απαγορευτεί στον Αριστοφάνη να πάρει μέρος στην μεγάλη γιορτή.
Συνεχίζει λοιπόν στα Λήναια με τους Αχαρνείς το 425 π.Χ. και αποσπάει την νίκη από δύο ταλαντούχους ομότεχνούς του, τον Κρατίνο και τον Εύπολη. Τα έργα αυτά ο Αριστοφάνης τα ανέβαζε χωρίς το δικό του όνομα, το όνομα κάποιου Καλλίστρατου είχε δηλωθεί για την πατρότητα των έργων, όπως επίσης αυτός ο Καλλίστρατος ήταν υπεύθυνος και για τη διδασκαλία τους.
Από τα τρία αυτά έργα Δαιταλείς, Βαβυλώνιους και Αχαρνείς μόνο το τελευταίο σώζεται.
Το 424 π.Χ. ο Αριστοφάνης με το δικό του πλέον όνομα ανεβάζει τούς Ιππείς του παίζοντας ο ίδιος –σύμφωνα με τα αρχαία ανέκδοτα– τον ρόλο του Παφλαγόνα που συμβολίζει τον Κλέωνα κερδίζοντας την τρίτη, κατά σειρά, πρώτη νίκη με βασικό αντίπαλο τον Κρατίνο.
Παρουσιάζει τις Νεφέλες (Με το όνομα του συνεργάτη του Φιλωνίδη).
Οι Νεφέλες είναι μια παρωδία των σοφιστών που είχανε γεμίσει την Αθήνα με τα φροντιστήρια τους και όλοι αυτοί παίρνουν θεατρική υπόσταση στον ρόλο του Σωκράτη.
Παίρνει την τρίτη νίκη το 423 π.Χ. ενώ την πρώτη νίκη την δίνουν στον Κρατίνο.
Στα Λήναια του 422 π.Χ. ανεβάζει τις Σφήκες, πάλι με το όνομα του Φιλωνίδη και παίρνει τη δεύτερη νίκη.
Διαγωνίζεται πάλι στα μεγάλα Διονύσια αφού δεν βρίσκεται πια στη ζωή ο Κλέωνας. Εκεί παίζεται η Ειρήνη λίγους μήνες προτού γιορταστεί η αληθινή Ειρήνη του Νικία (421 π.Χ.).
Βρίσκουμε τον Αριστοφάνη το 414 π.Χ. να δίνει στα Διονύσια τους Όρνιθες με το όνομα του Καλλίστρατου και στα Λήναια να δίνει το χαμένο έργο Αμφιάραο (με το όνομα του Φιλωνίδη) χωρίς να εισπράξει καμιά πρώτη νίκη.
Το 411 π.Χ. παρουσιάζει την Λυσιστράτη και ένα χρόνο μετά τις Θεσμοφοριάζουσες.
Το 405 π.Χ. στο στόχαστρό του μπαίνουν ο Αισχύλος και περισσότερο ο Ευριπίδης. Θα κερδίσει μεγάλη νίκη η κωμωδία αυτή στα Λήναια όχι τόσο για τη θεματολογία της αλλά για την παράβασή της που κάνει έκκληση στους Αθηναίους να μονοιάσουν.
Το 392 π.Χ. είναι η χρονιά για τις Εκκλησιάζουσες.
Ο Πλούτος είναι η τελευταία από τις γνωστές κωμωδίες του και ανέβηκε το 388 π.Χ.
Ο Αριστοφάνης έφυγε από τη ζωή γύρω στα 385 π.Χ. έχοντας ανοίξει τον δρόμο για την Νέα Κωμωδία που ακολούθησαν ο Μένανδρος και ο Φιλήμονας.
Κανείς όμως και από τους επόμενους, που πέρασαν στην κωμωδία, δεν μπόρεσε να ξεπεράσει τον ίδιο τον Αριστοφάνη.
Τα έργα του εξακολουθούν και παίζονται με μεγάλη επιτυχία.
Τα δύο τελευταία έργα του τα δίδαξε ο γιος του και ήταν ο Αιολοσίκων και ο Κώκαλος.
Από την χαμένη αριστοφάνικη παραγωγή υπάρχουν, εκτός από τους Δαιταλείς, τους Βαβυλώνιους και τους Αχαρνείς και των δύο προαναφερθέντων έργων τίτλοι και αποσπάσματα από τα έργα: Γεωργοί, Κένταυρος, Προάγων, Σκήνας Καταλαμβάνουσι, Ανάγυρος, Γήρας, Πελαργοί, Ήρωες, Ώραι, Λήμνιαι, Δαναΐδες, Φοίνισσαι, Δαίδαλος, Ολκάδες, Πολύιδος, Τριφάλλης, Ταγηνισταί, Γηρυτάδης και τα όχι σίγουρα τα: Δις ναυαγός, Νήσοι. Μνημονεύονται επίσης: Δεύτεραι Νεφέλαι, Δευτέρα Ειρήνη, Πρότερος Πλούτος, Δεύτερος Αιολοσίκων καθώς και μια παρωδία για τον Ευριπίδη Θεσμοφοριάσασαι.
Στην Ελλάδα είχαμε πολλούς αξιόλογους ηθοποιούς που έπαιξαν Αριστοφάνη όπως η Μαίρη Αρώνη κι η Άννα Συνοδινού. Αυτοί όμως που ασχολήθηκαν πολύ και καταπιάστηκαν με το έργο του είναι ο Χριστόφορος Νέζερ και αργότερα ο Θύμιος Καρακατσάνης με τον Γιώργο Μιχαλακοπούλο.
Ο Αλέξης Σολομός έγραψε το 1960 το βιβλίο Ο ζωντανός Αριστοφάνης.
Οι πληροφορίες καθώς και η φωτογραφία ανήκουν στο Θεατρικό λεξικό του Αλέξη Σολομού, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κέδρος.
Στη φωτογραφία μακέτα του Χατζηκυριάκου-Γκίκα για τις Νεφέλες του 1951.
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
