Τα όρια της επιστήμης είναι καθορισμένα εκ των προτέρων και πεπερασμένα. Δεν μπορεί να μας πει αν υπάρχει ή δεν υπάρχει Θεός. Δεν είναι αρμόδια. Η επιστήμη έχει παλινδρομήσεις κι αβεβαιότητες, δεν έχει πάντα μία πορεία σταθερή και σίγουρη. Υπάρχει η πίστη, άσχετη προς την επιστήμη. Πράγματι, ούτε η θεοκρατία υπάρχει τώρα, ούτε η επιστήμη «μπαίνει σε ξένα χωράφια», για να τα ερμηνεύσει!
Ας φανταστούμε τις γνώσεις του ανθρώπου στην επιφάνεια ενός στρογγυλού τραπεζιού. Στην πρωτόγονη περίοδο η διάμετρός του ήταν, ας πούμε, 10 μέτρα. Στην αρχαιότητα ήταν 100 μ. Στο μεσαίωνα η διάμετρος ήταν 1000 μ., στην αναγέννηση 10 χιλιόμετρα, στους νεώτερους χρόνους 100 χλμ. Και στους σύγχρονους χρόνους 1.000 χλμ. Αυτή η εικόνα σημαίνει ότι τα όρια των γνώσεων της επιστήμης είναι:
- Ακαθόριστα εκ των προτέρων, διαρκώς επεκτεινόμενα,
- Στην αρχή, ορατά από το μέσο άνθρωπο και προσιτά από κάθε σοφό, τύπου Αριστοτέλη,
- Από την Αναγέννηση και δώθε όλο και πιο αφανή ή φανταστικά για τον μέσο άνθρωπο, όλο και πιο προσιτά από ειδικούς για κάθε επιστήμη ή τομέα-ειδικότητα επιστήμης,
Ένας σοφός ιατροβιολόγος και φιλόσοφος συγγράφει το 1948 ένα βιβλίο που έγινε κλασικό: Ο άνθρωπος αυτός ο άγνωστος (Δρ. Αλέξις Καρέλ - Νόμπελ βιολογίας).
- Πάντα αποτελούν έναν φράχτη, που μας κρύβει το άγνωστο και που μετακινείται συνεχώς, καθώς, κυρίως από τους ερευνητές επιστήμονες, αυξάνουν οι γνώσεις που μπαίνουν μέσα στον φράχτη. Μεταβλητότητα υπάρχει κυρίως στον τομέα των επιστημονικών θεωριών ή ερμηνειών. Αλλά και στις γνώσεις εφόσον αλλάζουν τα τεχνικά μέσα και οι μέθοδοι –πρόσληψης ή περιγραφής ή αλληλεπίδρασης– των γνώσεων καθώς τελειοποιούνται. Μικροσκόπια, τηλεσκόπια, ηλεκτρονικά όργανα, πληροφορική, λέιζερ, διαστημόπλοια, βιοτεχνολογία, ερευνητές βυθού κ.ά.
Πάντως οι επιστήμες και οι γνώσεις τους –σταθερές ή μεταβλητές– βοήθησαν τον άνθρωπο στη ζωή του, εφόσον και καθόσον δεν λησμόνησε τον Πλάτωνα: «Επιστήμη, χωριζόμενη αρετής, πανουργία –και κακουργία!– γίνεται.».
Πάνω στο τραπέζι, μέσα στον φράκτη ή έξω, που μπορεί κάποτε να μπει μέσα, βρίσκεται η πραγματικότητα η αισθητή, ή προσιτή στις αισθήσεις και στα ποικίλα επιστημονικά μέσα του ανθρώπου.
Πάνω από το τραπέζι, στην τρίτη διάσταση, βρίσκεται μια άλλη πραγματικότητα, η υπεραισθητή. Εδώ λειτουργεί η έμπνευση των φιλοσόφων, ποιητών και καλλιτεχνών, η έκσταση, η ενόραση και τα οράματα των μυστικιστών, η πίστη, η ελπίδα, η αγάπη των ξεχωριστών και προικισμένων αγωνιστών του «Αγώνα του καλού» αλλά και των κοινών ανθρώπων που, μέσα από την καθημερινή ζωή, επιδιώκουν να σώζουν την ανθρωπιά τους και να επιτυγχάνουν, με μεγαλύτερη ή μικρότερη επίγνωση, την αγιότητα.
Η Χάρη του Θεού έχει προβλέψει δρόμους θαυμαστούς για όλους τους ανθρώπους, με τα όποια ελαττώματα ή χαρίσματά τους. Ο οβολός της χήρας του Ευαγγελίου, ο μετανοών εσταυρωμένος ληστής, η παραβολή του ασώτου –του μετανοούντος γιου, του μεγαλόκαρδου πατέρα, του στενόκαρδου, ζηλόφθονου αδελφού–, οι τόσο ανθρώπινοι τύποι του Ντοστογιέφσκι, αποτελούν τέτοια πρότυπα-σύμβολα που, διάσπαρτα μέσα στην ανθρωπότητα και μέσα στους αιώνες, οδοιπορούν προς τη λύτρωση. Αυτή η ψυχική, πνευματική οδοιπορία, μυστική και αόρατη –ή προσιτή με τα μάτια της καρδιάς και του πνεύματος– βρίσκεται στην πραγματικότητα πάνω από το τραπέζι –την υπεραισθητή.
Με αυτή την πραγματικότητα ο άνθρωπος βρίσκει τον προσανατολισμό στη ζωή του, αναζητάει και «γνωρίζει την αλήθεια, που ελευθερώνει», ανακαλύπτει την ενότητα των μέσων και των σκοπών, βρίσκει «νόημα ζωής κι ελευθερίας σ' ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης» (Βίκτορ Φρανκλ), όπως είναι ο σύγχρονος κόσμος. Τέλος απολαμβάνει τα πνευματικά αγαθά, που έχουν διάρκεια και χαρίζουν γαλήνη μέσα στην τύρβη της σύγχρονης ζωής με τα άγχη, τους ανταγωνισμούς, τις αβεβαιότητες, την απληστία... αισθητή και υπεραισθητή.
Οι δύο πραγματικότητες –πάνω στο τραπέζι και υπεράνω αυτού– συνδέονται μέσω της ανθρώπινης ύπαρξης και αλληλοεπηρεάζονται.
Το Επιστήμη και θαύμα του Αλέξις Καρέλ με πρόλογο του χειρουργού και ακαδημαϊκού Μαρίνου Γερουλάνου είναι ένα ντοκουμέντο –μία πραγματική ιστορία– για τη Μαρία Φεράν, βαριά άρρωστη από φυματιώδη περιτονίτιδα και αποφασισμένη και από το τελευταίο νοσοκομείο. Έγινε καλά μέσα σε 10 λεπτά την ώρα που προσεύχονταν μαζί με πολλούς ασθενείς στην όχθη της λίμνης, στην Παναγία της Λούρδης...
Η ιστορία αυτή της πίστης, γραμμένη και προλογισμένη από δύο επιστήμονες, μας παραπέμπει σ' έναν ορισμό του καθηγητή Τσιριντάνη: «Η προσωπικότητα δημιουργείται στο σημείο συνάντησης του αισθητού με το υπεραισθητό, του φυσικού με το μεταφυσικό, του πρόσκαιρου με το αιώνιο.».
Μπλεζ Πασκάλ (Blaise Pascal, 1623-1662). Γάλλος μαθηματικός, φυσικός και φιλόσοφος που θυμίζει την ηρακλειτική σκέψη των αντιθέτων: Το άπειρα μικρό και άπειρα μεγάλο στη φυσική και ηθική ζωή. Από τους θεμελιωτές της υδροστατικής –θεμελιώδης νόμος Πασκάλ, της μαθηματικής πιθανοθεωρίας, «την αρχή της μαθηματικής επαγωγής» και του απειροστικού λογισμού. Υπήρξε και μεγάλος στην τέχνη και τη θρησκευτική φιλοσοφία –Επιστολές. Μεγάλος και στην πίστη του –ξεχωριστός ανάμεσα στους πιστούς φυσικομαθηματικούς της εποχής του έδωσε με τις Σκέψεις του λαμπρό δείγμα του γαλλικού κλασικισμού, μοναδικές λογοτεχνικές σελίδες αλλά και στιγμές μυστικής ποιητικής έκστασης:
«Ο Ιησούς βρίσκεται στην αγωνία ως που να 'ρθει του κόσμου η συντέλεια. Στο διάστημα τούτο δεν πρέπει να μας πάρει ο ύπνος.»«Για τη θεώρηση του κόσμου καμιά σκοπιά δεν είναι πιο ψηλή από το ύψος ενός σταυρού.»
Ο Πασκάλ σημάδεψε έντονα την πορεία της σκέψης από τον 17ο αιώνα και υπήρξε πρότυπο της ενότητας επιστήμης και πίστης: «Ο άνθρωπος με τον λόγο γίνεται βασιλιάς της κτίσης και σώζεται με τη θεία Χάρη. Λόγος και ψυχή αποτελούν δύο λειτουργικά ενοποιημένες περιοχές της ανθρώπινης ύπαρξης.».
Π.Δ. Ροζάκης
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Το άρθρο είναι εμπνευσμένο από το βιβλίο του Αλέξις Καρέλ Επιστήμη και θαύμα.
