Το 2023 έχει χαρακτηριστεί λογοτεχνικό έτος Άλκης Ζέη, για τον λόγο ότι έχουν συμπληρωθεί 100 χρόνια από τη γέννηση της συγγραφέως (1923-2023), θέλοντας με αυτόν τον τρόπο να τιμήσουμε την εμβληματική συγγραφέα παιδικών βιβλίων. Το βιβλίο της Ένα παιδί από το πουθενά είναι αρκετά ψηλά στη λίστα επιλογής βιβλίων της Άλκης Ζέη, τόσο για το περιεχόμενό του, όσο και για τη γάργαρη γραφή του.
Κεντρικός ήρωας του βιβλίου είναι ο Ίκαρος, ένας ανασφαλής, διάφανος σχεδόν νέος, ξανθός με γαλανά μάτια, που πηγαίνει στην 5η τάξη του δημοτικού σχολείου και είναι πολύ καλός στα μαθηματικά. Ζει με τη θεία του Ελένη-Ιοκάστη Καποδίστρια στο Παγκράτι και τον παπαγάλο της, το Αγόρι.
Για τη μητέρα του δεν γνωρίζει πολλά, για τον πατέρα του λίγα περισσότερα και δεν τολμά να ρωτήσει λεπτομέρειες μια θεία με ιδιαίτερη φυσιογνωμία, απόμακρη, που τους χωρίζει ένα τεράστιο χάσμα γενεών. Θέλει να μάθει πολλά και η μόνη του ευκαιρία είναι οι Πέμπτες. Ναι, οι Πέμπτες που η Ιοκάστη και οι φίλες της παίζουν μπιρίμπα και μιλούν ασταμάτητα για όλα. Μια τέτοια Πέμπτη θα μάθει για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, για τα ξανθά μαλλιά του που κανένας στο σόι δεν έχει και μια τέτοια Πέμπτη θ' ακούσει μια φράση που θα τον στοιχειώνει για πάντα: «Θαρρείς κι αυτό το παιδί ήρθε από το πουθενά.».
Την παρέα του απαρτίζουν η δυναμική και πρασινομάτα Ξένια με περίσσεια έφεση στις γνώσεις και ο Μίλτος που γράφει ποιήματα, δύο παιδιά που συμπάσχουν με τον Ίκαρο και του συμπαραστέκονται σθεναρά στα καθημερινά προβλήματα που αντιμετωπίζει στο σχολικό περιβάλλον.
Ο Πάνος, ο νταής της τάξης, ένας χοντρός, ψηλός και κακός μαθητής που εκφοβίζει τον Ίκαρο, η αξιαγάπητη δασκάλα κυρία Βάσω, το άθλημα παρκούρ, η δραστηριότητα που φάνταζε στα μάτια του σωτηρία, η ομοιότητά του με τον Νορβηγό συγγραφέα αστυνομικών μυθιστορημάτων Τζο Νέσμπο, ο άστεγος θείος Νώντας και η αρωγή του έναντι του σουγιά του Πάνου, ο φοιτητής και θείος της Ξένιας Γιάννης, ο γυμναστής κύριος Αργύρης και οι διακοπές στον Πάρνωνα, τα Adidas αθλητικά παπούτσια και το πρώτο αθώο φιλί στο παιδικό μάγουλο είναι μερικά από αυτά που θα διαβάσουμε στο βιβλίο που άλλοτε θα συγκινηθούμε και άλλοτε θα χαρούμε με τις απρόσμενες εξελίξεις.
Η ζωή του αλλάζει άρδην και όλα όσα βιώνει μοιάζουν ως μικρά θαύματα στα μάτια του. Ο παππούς Ροκ, ο πρόσφυγας Ασάντ από τη Συρία, ο Χάρης ο χαριτωμένος γάιδαρος και η πολύχρωμη κατσαρόλα-δώρο δίνουν μια διαφορετική χροιά στη ζωή του 10χρονου Ίκαρου και η επιστροφή από τις καλοκαιρινές διακοπές του επιφυλάσσει όμορφες εκπλήξεις.
Από τα βιβλία, που διαβάζω, επιλέγω μια φράση για να την μοιραστώ μαζί σας. Από το βιβλίο της Άλκης Ζέη, ένα μικρό βιογραφικό της οποίας θα βρείτε στο τέλος του άρθρου, επέλεξα την παρακάτω:
Τα πιο απλά πράγματα είναι και τα καλύτερα.
Τα περισσότερα βιβλία της συγγραφέως έχουν να διηγηθούν κάτι από τη ζωή της, κάτι από τις αναμνήσεις της. Αυτό το βιβλίο, όχι. Είναι το τελευταίο βιβλίο που έγραψε (πρώτο της βιβλίο ήταν Το καπλάνι της βιτρίνας) και θεωρώ πως είναι ένα μεστό βιβλίο που θίγει πάρα πολλά θέματα, όπως τη φιλία, το προσφυγικό ζήτημα, τους άστεγους, τον σχολικό εκφοβισμό, τον σεβασμό στον συνάνθρωπο αλλά και τη σεξουαλική ταυτότητα· θέματα επίκαιρα, θέματα που στις μέρες μας αναζητούν διακαώς να σκύψουμε πάνω τους και να τα αγκαλιάσουμε όπως τους αρμόζει.
Προτείνω το βιβλίο σε μικρούς και σε μεγάλους κι ευελπιστώ να παραδειγματίσει με τον τρόπο σκέψης του και να αγγίξει τις ευαισθησίες όλων μας.
Η Άλκη Ζέη γεννήθηκε στην Αθήνα. Ο πατέρας της καταγόταν από την Κρήτη και η μητέρα της από τη Σάμο, όπου πέρασε τα πρώτα παιδικά της χρόνια. Παντρεύτηκε τον θεατρικό συγγραφέα και σκηνοθέτη Γιώργο Σεβαστίκογλου, που πέθανε το 1991. Απέκτησαν δύο παιδιά. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, στη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών και στο Κινηματογραφικό Ινστιτούτο της Μόσχας, στο τμήμα σεναριογραφίας. Από το 1954 έως το 1964 έζησε ως πολιτική πρόσφυγας στη Σοβιετική Ένωση. Το 1964 επιστρέφει οικογενειακώς στην Ελλάδα, για να ξαναφύγουν πάλι όλοι μαζί με τον ερχομό της Χούντας το 1967. Αυτή τη φορά ο τόπος διαμονής τους είναι η Γαλλία και συγκεκριμένα το Παρίσι, απ’ όπου επιστρέφουν μετά τη δικτατορία. Από πολύ μικρή ασχολήθηκε με το γράψιμο. Στις πρώτες ακόμη τάξεις του Γυμνασίου άρχισε να γράφει κείμενα για το κουκλοθέατρο. Ένας από τους ήρωες που δημιούργησε, ο Κλούβιος, έγινε κατοπινά ο ήρωας του γνωστού κουκλοθέατρου «Μπαρμπα-Μυτούσης», εμπνεύστρια του οποίου ήταν η Ελένη Θεοχάρη-Περάκη. Πρώτο της μυθιστόρημα είναι Το καπλάνι της βιτρίνας (1963), που το έχει εμπνευστεί από τα παιδικά της χρόνια στη Σάμο και είναι σχεδόν αυτοβιογραφικό. Ακολουθεί μια σειρά μυθιστορημάτων για παιδιά και το 1987 κυκλοφορεί το πρώτο της βιβλίο για μεγάλους Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα. Το 2013 κυκλοφόρησε το αυτοβιογραφικό της βιβλίο Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο και το 2017 το Πόσο θα ζήσεις ακόμα, γιαγιά. Το 2010 τιμήθηκε με το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου της. Ο καθαρός τρόπος γραφής της, η γλωσσική αρτιότητα, η κριτική στάση απέναντι σε πρόσωπα και καταστάσεις, το χιούμορ και η διεισδυτική ματιά στα γεγονότα είναι τα χαρακτηριστικά των έργων της Άλκης Ζέη που το έχουν κάνει να αγαπηθεί από το ελληνικό και το ξένο αναγνωστικό κοινό. «Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα», «Το καπλάνι της βιτρίνας» και «Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου», συμπεριλαμβάνονται στα διαχρονικά ευπώλητα βιβλία της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας. Τα βιβλία της απευθύνονται κυρίως στα παιδιά και τους έφηβους, πάντα όμως διαβάζονται με μεγάλη ευχαρίστηση και από τους ενήλικες. Εμπνέονται από προσωπικές της εμπειρίες υφαίνοντας την υπόθεσή τους παράλληλα με ιστορικά γεγονότα. Τα θέματα που πραγματεύονται είναι καθημερινά και πανανθρώπινα. «Το καπλάνι της βιτρίνας», το πρώτο της μυθιστόρημα, υπήρξε έργο-σταθμός για την ελληνική παιδική λογοτεχνία και θεωρείται πλέον ένα κλασικό έργο της παγκόσμιας λογοτεχνίας για παιδιά, με συνεχείς επανεκδόσεις από το 1963 που πρωτοκυκλοφόρησε στην Ελλάδα και πολλές μεταφράσεις και διακρίσεις στο εξωτερικό. Η Άλκη Ζέη αποτελεί πρέσβειρα της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό, καθώς το σύνολο του έργου της είναι μεταφρασμένο και κυκλοφορεί σε πολλές χώρες ανά τον κόσμο. Η ίδια έχει επίσης μεταφράσει από τα γαλλικά, τα ιταλικά και τα ρωσικά αρκετά βιβλία. Το 2012 αναγορεύτηκε επίτιμη διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Κύπρου. Το 2014 αναγορεύτηκε επίτιμη διδάκτωρ του Τμήματος Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ενώ το 2015 απέσπασε την ίδια τιμή από το Πανεπιστήμιο Πατρών της Σχολής Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών. Τον Ιανουάριο του 2015 έλαβε τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος της Τιμής, διάκριση που αποδίδεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας σε διαπρεπείς προσωπικότητες των τεχνών, των επιστημών και των γραμμάτων, ενώ τον Σεπτέμβριο του 2015 τιμήθηκε από τη Γαλλία με τον τίτλο του Ταξιάρχη του Τάγματος των Τεχνών και των Γραμμάτων (Commandeur de l’Ordre des Arts et des Lettres). Έφυγε από τη ζωή πλήρης ημερών στις 27 Φεβρουαρίου 2020.
Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
