Με μεγάλη αναδρομική έκθεση της Έλλης Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη, γνωστή ως Nelly’s, το Μουσείο Μπενάκη, όπου φυλάσσεται στο Φωτογραφικό Αρχείο του το πολυσχιδές έργο της από το 1984 που το παραχώρησε η ίδια, επανασυστήνει την πολυσυζητημένη φωτογράφο στο σύγχρονο κοινό.
Η Νέλλη γεννήθηκε στο Αϊδίνι της Μικράς Ασίας το 1899. Μαθήτευσε σε γαλλικό σχολείο και έκανε μαθήματα ελληνικών. Ολοκλήρωσε το Λύκειο στο Ομήρειο Παρθεναγωγείο Σμύρνης. Αν και προσφυγοπούλα σπούδασε φωτογραφία στη Δρέσδη (1920-1923). Εκεί γνώρισε τον μελλοντικό της σύζυγο, τον πιανίστα Άγγελο Σεραϊδάρη. Ήρθε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1924 και άνοιξε μαζί με τον αδελφό της φωτογραφείο στην οδό Ερμού, απ' όπου παρέλασε η αστική τάξη της Αθήνας, καλλιτέχνες, και διανοούμενοι. Παράλληλα με την τέχνη του πορτρέτου φωτογράφισε κατ' αποκλειστικότητα τις Δελφικές Γιορτές του 1930 και αργότερα συνεργάστηκε με το υφυπουργείο Τύπου και Τουρισμού φωτογραφίζοντας την ελληνική ύπαιθρο, τους παραδοσιακούς οικισμούς, τους πρόσφυγες και σκηνές της καθημερινότητας. Παράλληλα φωτογράφισε σημαντικές προσωπικότητες της πολιτικής και της τέχνης όπως ο Κωστής Παλαμάς, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο βασιλιάς Γεώργιος Β', ο Ιωάννης Τσιριμώκος, ο Παύλος Κουντουριώτης, η Πηνελόπη Δέλτα, η πριγκίπισσα Ειρήνη, ο Αλέξανδρος Φιλαδελφεύς, η Αλίκη Διπλαράκου. Το 1936 παρακολούθησε στο Βερολίνο τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Το ξέσπασμα του Β' Παγκόσμιου Πολέμου την βρήκε στη Νέα Υόρκη όπου έμεινε 27 χρόνια από το 1939 μέχρι το 1966.
Η εκθεσιακή παρουσίαση του πολυδιάστατου έργου της από τα χρόνια της μαθητείας της στη Δρέσδη, την άφιξή της στην Αθήνα και τη δυναμική της παρουσία στα φωτογραφικά δρώμενα με άξονες τις τρεις πόλεις στις οποίες διαμόρφωσε το φωτογραφικό της «βλέμμα» μέχρι την συνταξιοδότηση της, είναι όντως εντυπωσιακή. Σημειωτέον ότι ενώ έζησε μέχρι το 1998, μετά την συνταξιοδότηση της το 1966, ως επαγγελματίας φωτογράφος, σταμάτησε τις φωτογραφίσεις και ασχολήθηκε με την πολύπλοκη περισυλλογή και διατήρηση των έργων της. Με σχεδόν 350 φωτογραφίες, επιλεγμένες από το ογκώδες αρχείο της που περιλαμβάνει 50 χιλιάδες αρνητικά, εκπροσωπούνται οι διαφορετικές αισθητικές τάσεις που υιοθέτησε και τομείς που ασχολήθηκε, αλλά και οι πειραματισμοί της στις τεχνικές φωτογραφίας.
Η ευρύτητα της ιδιοφυούς φωτογράφου αποκαλύπτεται με άξονες τις τρεις πόλεις στις οποίες διαμόρφωσε το φωτογραφικό της βλέμμα: Δρέσδη, Αθήνα, Νέα Υόρκη. Η κατανομή των φωτογραφιών αλλά και των εικαστικών έργων της –κεραμικά, επιζωγραφισμένα αντικείμενα, φωτοκολλάζ– σε υποενότητες εμπλουτίζουν το δημιουργικό της φάσμα. Φωτογραφίες γνωστές από τις πολλαπλές δημοσιεύσεις τους στο παρελθόν συμπληρώθηκαν με νέες, σε μια προσπάθεια να εκπροσωπηθούν οι διαφορετικές αισθητικές τάσεις που υιοθέτησε και οι πολυάριθμες τεχνικές, ασπρόμαυρης αλλά και έγχρωμης φωτογραφίας. Περιοδικά, αφίσες και επιστολικά δελτάρια, συμβάλλουν στην κατανόηση της χρήσης των φωτογραφιών της στην εποχή της, από σπάνιο κινηματογραφικό υλικό και δείγματα του φωτογραφικού εξοπλισμού της. Οι φωτογραφίες χορού και οι μελέτες γυμνού που επιδόθηκε από τα χρόνια των φωτογραφικών σπουδών της στη Δρέσδη καθώς και χορευτριών της σχολής Mary Wigman, στην ύπαιθρο της σαξονικής Ελβετίας, είναι από τις ιδιαίτερα σημαντικές πτυχές του έργου της. Οι αρχαιοπρεπείς φωτογραφικές συλλήψεις της με επίκεντρο το γυμνό σώμα παραπέμπουν εκλεκτικά στις φωτογραφίες του πρωτοπόρου φωτογράφου γυμνών στο αρχαιολογικό και φυσικό περιβάλλον, του Βίλχελμ Βαν Γκλόντεν αλλά και της Λένι Ρίφενσταλ.
«Η Νέλλη ήταν απλή και οραματική, χωρίς ίχνος έπαρσης, αντιλαμβανόταν τον κόσμο απλά όμως του απέδιδε πνευματικό βάθος υπό τολμηρές οπτικές γωνίες. Φωτογράφισε τις Καρυάτιδες σαν κορίτσια της διπλανής πόρτας, με τα μαλλιά συγκρατημένα χαμηλά στον λαιμό σα να τα θωπεύει το αεράκι της Αττικής», ανέφερε η δημοσιογράφος Μαρία Καραβία, η οποία γνώρισε τη Νέλλη στη Μεταπολίτευση και έγραψε αρκετές φορές για το έργο της, με την προτροπή της Ελένης Βλάχου.
Η έκθεση που πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Μπενάκη με επιμέλεια της Αλίκης Τσίργιαλου και σε σχεδιασμό της Ναταλίας Μπούρα και έχει αφιερωθεί στην Αιμιλία Γερουλάνου και τον Άγγελο Δεληβοριά θα διαρκέσει μέχρι τον Ιούλιο 2023.
Η δυναμική Nelly's, βασικά και ουσιαστικά, εμπνεύστηκε από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και σε σημαντικές περιόδους της δουλειάς της είχε κύριο μέλημα την ιδεατή σύζευξή του με την νεοελληνική ζωή και την προβολή του διεθνώς. Μια από τις πιο γνωστές σειρές φωτογραφιών της είναι αυτές των Δελφικών Γιορτών του Άγγελου Σικελιανού και της Εύας Πάλμερ-Σικελιανού το 1927 και το 1930 καθώς και οι δυο γυμνές φωτογραφίσεις χορευτριών που έκανε στην Ακρόπολη των Αθηνών. Η φωτογράφιση το 1925 με την χορεύτρια της Opera Comique του Παρισιού Mona Paiva, ολόγυμνη, σε συγκρατημένες χορευτικές κινήσεις ανάμεσα στις μνημειακές αρχαιότητες του ιερού βράχου της Ακρόπολης, προκάλεσε βαθιά αναστάτωση, σε σημείο να κάνουν λόγο για προκλητική βεβήλωση. Κι αν ο Παύλος Νιρβάνας δεν υπερασπιζόταν σε άρθρο του τη φωτογράφο με το επιχείρημα ότι το γυμνό σώμα επαινέθηκε ως ιδανικός αισθητικός και πνευματικός κανόνας από τους αρχαίους Έλληνες, το ζήτημα δεν θα καταλάγιαζε. Ακολούθησε η διάσημη φωτογράφιση με τη Ρωσίδα χορεύτρια Lila Nikolska το 1930, η οποία επίσης προξένησε σκάνδαλο στη συντηρητική κοινωνία του Μεσοπολέμου και έγινε μεγάλο θέμα στον ντόπιο και διεθνή τύπο. Από το 1939, που έφυγε με τον σύζυγο της στη Νέα Υόρκη, κατάφερε –κάνοντας ένα νέο ξεκίνημα– να εδραιωθεί στον χώρο του φωτογραφικού πορτρέτου. Ανάμεσα στις φωτογραφίες της αμερικανικής περιόδου ξεχωρίζουν πορτρέτα ξένων ηθοποιών, μοντέλων της μόδας, η κοινωνική ζωή της ελληνικής παροικίας, αλλά και οι ουρανοξύστες που φωτογράφισε γοητευμένη από τους τεράστιους όγκους και τη μορφή της αρχιτεκτονικής νεωτερικότητάς τους.
Η καθοριστική προσφορά της στην ανάπτυξη της νεοελληνικής φωτογραφικής τέχνης, με υψηλή αισθητική, τεχνική αρτιότητα και επαγγελματισμό, σε συνδυασμό με την προσωπική της συνθετική των οπτικών συλλήψεων, απαρτίζουν μια κορυφαία καλλιτεχνική κατάθεση που επηρέασε σαν πρότυπο αρκετούς νεότερους φωτογράφους καθώς και εικαστικούς με ανάλογες ελληνοκεντρικές απόψεις.
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Το κείμενο πρωτοδημοσιεύτηκε στο ένθετο της εφημ. ΑΞΙΑ
Oι φωτογραφίες προέρχονται από το φωτογραφικό αρχείο του Μουσείου Μπενάκη