Ο τρόμος του DNA
Αγοράζοντας και πουλώντας DNA
Στην εποχή μας συμβαίνει κάτι τρομερό. Κάποτε οι άνθρωποι φρόντιζαν για την τιμή τους και για την περιουσία τους. Σήμερα όμως, εκτός των άλλων, συνειδητοποιήσαμε ότι είμαστε κάτοχοι ενός DNA, το οποίο έχει αποκωδικοποιηθεί. Κι επειδή μάλλον οι εξελίξεις μας πρόλαβαν κι ο καθένας ακόμη είναι απροστάτευτος μπροστά στο ενδεχόμενο να του κλέψει κάποιος το γενετικό του κώδικα, κάποιοι προθυμοποιούνται να αναλάβουν την κατοχύρωσή του. Η αμερικάνικη εταιρεία DNA COPYRIGHT INSTITUTE αναλαμβάνει, λοιπόν, έναντι 1.500 δολαρίων αυτό το έργο και απευθύνεται κυρίως στους διάσημους και ισχυρούς αυτού του κόσμου, οι οποίοι πλέον κινδυνεύουν να δουν τον εαυτό τους να κυκλοφορεί σε αντίτυπα, αν κάποιος έχει στην κατοχή του έστω και μια τρίχα από τα μαλλιά τους! Η εργασία των υπαλλήλων της εταιρείας είναι η ανάλυση του γενετικού προφίλ των πελατών, το οποίο καταγράφουν και κατοχυρώνουν τα πνευματικά δικαιώματα για την αναπαραγωγή του.
Το συγκεκριμένο εγχείρημα δημιουργεί μερικά λογικά ερωτηματικά: Τι σημαίνει στην πράξη για τον ενδιαφερόμενο η κατοχύρωση του προσωπικού του DNA; Αποτελεί πραγματικά μιαν ασφαλιστική δικλείδα, που οι ενδιαφερόμενοι πρέπει να λάβουν υπόψη τους ή άλλη μια πανέξυπνη κομπίνα, που θα αποφέρει στους εμπνευστές της πακτωλό χρημάτων;
Τα ερωτήματα αυτά έχουν αρχίσει να απασχολούν την επιστημονική κοινότητα, καθώς δεν υπάρχει ακόμη νομοθεσία, που να προσδιορίζει ζητήματα, όπως η ιδιοκτησία και η εκμετάλλευση του γενετικού κώδικα. Μέχρι τη στιγμή που θα γίνει κάτι τέτοιο, οι εφαρμογές του DNA αποτελούν ελεύθερο πεδίο, στο οποίο όλοι μπορούν να επιδίδονται σε πειραματισμούς και εφαρμογές ιδεών, φυσικά με το αζημίωτο. Επιπλέον, ο γνωστός γενετιστής Στίβεν Μπάρνετ υποστηρίζει ότι «ακόμη και από την επιστημονική οπτική γωνία δεν ευσταθεί η κατοχύρωση του DNA, καθώς οι κλώνοι δεν είναι πανομοιότυποι με το πρωτότυπο. Διαφέρουν στο DNA των μιτοχονδρίων τους. Επομένως δεν θεωρούνται προέκταση του ανθρώπου, από τον οποίο προέρχονται. Σε περίπτωση κατοχύρωσης του γενετικού κώδικα, ένας κλωνοποιημένος άνθρωπος θα θεωρείται ιδιοκτησία του ατόμου, από το οποίο προέρχεται!» Αυτό ασφαλώς θα μας οδηγούσε πίσω χρονικά, στην εποχή των σκλάβων, ενώ ο σκοπός μας είναι η δημιουργία ενός άρτιου τύπου ανθρώπου, του λεγόμενου μετανθρώπου.
Οι αιώνιοι νόμοι της φυσικής δεν μπορούν να εξηγήσουν τη δικτυωμένη πραγματικότητα της τρίτης χιλιετίας. Οι ιδεολογίες είναι ανίκανες πια να βοηθήσουν τον Homo Cyber να αποκτήσει συνείδηση του νέου του εαυτού. Η ιδιοκτησία δεν αρκεί ως κινητήρια δύναμη σ' έναν κόσμο που βασίζεται όλο και περισσότερο στο διαδίκτυο.
Σήμερα η παγκοσμιοποίηση είναι η πιο υπερτιμημένη και συνάμα παρεξηγημένη έννοια του νέου αιώνα. Η προοπτική της έχει προκαλέσει την οργή και συνάμα την ευφορία σ' έναν κόσμο που καθορίζεται από τις παραδόσεις του και δρομολογείται από τα επιτεύγματά του. Τώρα που η οικονομία, η επικοινωνία, ο πολιτισμός εισέρχονται σε μια μετατεχνολογική φάση εξέλιξης, νέες τάσεις, ανησυχίες, ελπίδες αναδύονται μέσα από τον ωκεανό της πλανητικής κοινωνίας. Η νέα Βαβέλ είναι ο καρπός της τεχνολογίας και ο νέος άνθρωπος επιχειρεί να εξοικειωθεί με τις μεταμορφωμένες αξίες, που απειλούν την παράδοση και προεξοφλούν την καινοτομία. Ο 21ος αιώνας θα σημαδευτεί από την έλευση μιας νέας εποχής, μιας νέας κοσμοαντίληψης και ενός νέου τύπου ανθρώπου, που ήδη έχει καταφθάσει.
Πραγματικά ένα νέο ανθρώπινο αρχέτυπο ανοίγει τα φτερά του. Οι νέοι άνδρες και οι νέες γυναίκες του 21ου αιώνα ανήκουν ήδη σε διαφορετικό είδος από τους αστούς γονείς και παππούδες τους της βιομηχανικής εποχής. Ο νέος άνθρωπος περνά με άνεση ένα μέρος της ζωής του σε εικονικούς κόσμους στον κυβερνοχώρο, έχει συνηθίσει την οικονομία των δικτύων, τον ενδιαφέρει λιγότερο να συσσωρεύει πράγματα και περισσότερο να αποκτήσει συναρπαστικές και ψυχαγωγικές εμπειρίες, έχει την ικανότητα να αλληλεπιδρά σε παράλληλους κόσμους ταυτοχρόνως και τη δυνατότητα να αλλάζει γρήγορα ρόλους και να τους προσαρμόζει σε όποια νέα πραγματικότητα αντιμετωπίσει –προσομοιωμένη ή πραγματική. Ο Απόστολος Παύλος φαίνεται σα να είχε προφητεύει αυτόν το νέο τύπο ανθρώπου με την πολλαπλή προσωπικότητα, όταν έλεγε ότι: «Είμαι ελεύθερος, χωρίς εξάρτηση από κανέναν· κι όμως έκανα τον εαυτό μου σκλάβο όλων για να κερδίσω όσο το δυνατόν πιο πολλούς. Ανάμεσα στους Ιουδαίους συμπεριφέρθηκα σαν Ιουδαίος για να τους κερδίσω για το Χριστό· κι ενώ εγώ ο ίδιος δεν είμαι πια κάτω από την αυθεντία του νόμου, ανάμεσα σ' αυτούς που είναι συμπεριφέρθηκα σαν να ήμουν και εγώ, για να τους κερδίσω για το Χριστό. Παρόμοια, όταν βρισκόμουν μ' αυτούς που αγνοούν τον νόμο του Μωυσή, για να τους κερδίσω ζούσα κι εγώ σαν ξένος προς τον νόμο, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν υπακούω στον νόμο του Θεού, αφού είμαι δεμένος με τον νόμο του Χριστού. Με όσους έχουν πίστη αδύνατη, έγινα το ίδιο, για να κερδίσω τους αδύνατους στην πίστη. Για τους πάντες έγινα τα πάντα, έτσι ώστε με κάθε τρόπο να σώσω μερικούς. Κι όλα αυτά τα κάνω για το ευαγγέλιο ώστε να μπορέσω και εγώ να συμμετάσχω στα αγαθά του.» (Προς Κορινθίους Α' 9: 19-23).
Αν παραφράσουμε το κείμενο αυτό του Αποστόλου Παύλου, που ανήκει στην Α' Επιστολή του προς την Εκκλησία της Κορίνθου, και ιδιαίτερα τον τελευταίο στίχο, τον 23ο, έχουμε την εξής πρόταση: Κι όλα αυτά τα κάνω για το διαδίκτυο ώστε να μπορέσω και εγώ να συμμετάσχω στα αγαθά του.
Ας επιστρέψω όμως στη δική μας εποχή. Στις μέρες μας ο ψυχολόγος Ρόμπερτ Τζ. Λίφτον ονομάζει τη νέα γενιά «πρωτεϊκά ανθρώπινα όντα». «Τα "όντα" αυτά έχουν μεγαλώσει με υπηρεσίες κοινής ωφελείας. Η περίθαλψή τους εξαρτάται από Οργανισμούς Υγείας. Επίσης μισθώνουν τα αυτοκίνητά τους, αγοράζουν προϊόντα online, αποκτούν δωρεάν το λογισμικό των υπολογιστών τους, αλλά είναι πρόθυμοι να πληρώσουν για υπηρεσίες και βελτιώσεις. Ζουν σ' έναν κόσμο επτά δευτερολέπτων, έχουν συνηθίσει στη γρήγορη πρόσβαση και στη γρήγορη ανάκτηση της πληροφορίας, η συγκέντρωση της προσοχής τους διαρκεί ελάχιστα, είναι λιγότερο στοχαστικοί και πιο αυθόρμητοι. Βλέπουν τον εαυτό τους περισσότερο σαν πρωταγωνιστή παρά σαν εργάτη και θέλουν οι άλλοι να τους θεωρούν μάλλον δημιουργικούς παρά φιλόπονους. Έχουν μεγαλώσει σ' έναν κόσμο εργασίας της τελευταίας στιγμής και έχουν συνηθίσει να ζουν με προσωρινή απασχόληση. Η αλήθεια είναι ότι η ίδια τους η ζωή είναι περισσότερο προσωρινή και κινητική και λιγότερο σταθερή από τη ζωή των γονιών τους. Πιστεύουν περισσότερο σε θεραπευτικά παρά σε ιδεολογικά μοντέλα και σκέφτονται περισσότερο με εικόνες παρά με λέξεις. Ενώ είναι λιγότερο ικανοί να συντάξουν μια γραπτή πρόταση, είναι περισσότερο ικανοί να επεξεργαστούν ηλεκτρονικά δεδομένα. Επίσης είναι λιγότερο αναλυτικοί και περισσότερο συναισθηματικοί. Πιστεύουν ότι η Disney World και το Club Med είναι η αληθινή ζωή, ότι το εμπορικό κέντρο είναι η δημόσια πλατεία και εξισώνουν την κυριαρχία του καταναλωτή με τη δημοκρατία. Περνούν πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα με φανταστικούς χαρακτήρες στην τηλεόραση, στον κινηματογράφο και στον κυβερνοχώρο όσο με τους άλλους ανθρώπους στον πραγματικό χώρο και ενσωματώνουν τους φανταστικούς χαρακτήρες και τις εμπειρίες τους στις κοινωνικές συζητήσεις, μετατρέποντάς τα σε τμήματα της προσωπικής τους ιστορίας. Ο κόσμος τους είναι λιγότερο περιορισμένος και περισσότερο ρευστός. Μεγάλωσαν με υπερκείμενα, με διαδικτυακές συνδέσεις και αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα με έναν τρόπο που είναι περισσότερο συστημικός και συμμετοχικός παρά γραμμικός και αντικειμενικός. Μπορούν να στέλνουν γράμματα με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο σε εικονικές διευθύνσεις, χωρίς βέβαια να ενδιαφέρονται καν να μάθουν για τις γεωγραφικές διευθύνσεις των παραληπτών. Αντικρίζουν τον κόσμο σαν μια σκηνή τηλεταινίας και τη ζωή τους, σαν σειρά παραστάσεων. Αναπλάθουν διαρκώς τον εαυτό τους καθώς δοκιμάζουν νέους τρόπους ζωής σε κάθε νέο στάδιο της ζωής τους. Αυτοί οι πρωτεϊκοί άνδρες και γυναίκες ενδιαφέρονται λιγότερο για την ιστορία, αλλά έχουν εμμονή με το στιλ και τη μόδα. Τους αρέσει να πειραματίζονται και υποδέχονται ευχάριστα τους νεωτερισμούς. Έθιμα, συνθήκες και παραδόσεις είναι σχεδόν ανύπαρκτα στο περιβάλλον τους, που κινείται με γρήγορους ρυθμούς και αλλάζει συνεχώς. Αυτοί οι νέοι άνθρωποι αρχίζουν μόλις τώρα να εγκαταλείπουν την ιδιοκτησία. Ο κόσμος τους βασίζεται όλο και πιο πολύ στο υπερ-πραγματικό γεγονός και στη στιγμιαία εμπειρία –είναι ένας κόσμος δικτύων, πυλών και συνδέσεων.» Σε αυτό μάλλον οφείλεται και η προτίμησή τους σε ό,τι παράξενο, φαντασιακό, πρωτότυπο κυκλοφορεί στον κόσμο των βιβλίων και των περιοδικών. Γι' αυτούς, εκείνο που μετράει είναι η πρόσβαση. Η αποσύνδεση είναι ο θάνατος. Είναι οι πρώτοι που ζουν στη Μετανεωτερική Εποχή. Ο όρος ανήκει στον Βρετανό ιστορικό Άρνολντ Τόινμπι. Αυτή η καινούργια εποχή διαφέρει εντελώς από τη Νεωτερική, όπου οι σχέσεις της ατομικής ιδιοκτησίας κυριαρχούσαν σε κάθε οικονομική συναλλαγή και διαμόρφωναν τις περισσότερες κοινωνικές σχέσεις. Οι διακρίσεις στη Μετανεωτερική Εποχή είναι όλο και περισσότερο ζήτημα πρόσβασης και λιγότερο ιδιοκτησίας.
Ποιο είναι εκείνο το στοιχείο, που κάνει τη Μετανεωτερική Εποχή να διαφέρει τόσο από τη Νεωτερική; Η απλή αλλά σύνθετη απάντηση βρίσκεται στο γεγονός ότι η Μετανεωτερικότητα συνδέεται με ένα νέο στάδιο του καπιταλισμού, το οποίο βασίζεται στην εμπορευματοποίηση του χρόνου, του πολιτισμού και της βιωμένης εμπειρίας, σε αντίθεση με την προηγούμενη εποχή, που αντιπροσώπευε ένα προγενέστερο στάδιο καπιταλισμού, το οποίο βασιζόταν στην εμπορευματοποίηση της γης και των πόρων, στη μίσθωση της ανθρώπινης εργασίας, στη βιομηχανία αγαθών και στην παραγωγή βασικών υπηρεσιών. Εκείνο που αξίζει πραγματικά να τονίσω είναι ότι εάν οι άνθρωποι του νεωτερικού κόσμου αναζήτησαν έναν σκοπό, οι άνθρωποι στον μετανεωτερικό κόσμο αναζητούν το παιχνίδι. Η κάθε είδους τάξη θεωρείται περιοριστική, ακόμη και ασφυκτική. Η δημιουργική αναρχία, αντιθέτως, είναι επιθυμητή. Ο αυθορμητισμός είναι η μόνη πραγματική επιταγή της εποχής. Τα πάντα είναι λιγότερο σοβαρά στο μετανεωτερικό περιβάλλον. Η ειρωνεία, το παράδοξο και ο σκεπτικισμός τρέχουν πολλές φορές με ιλιγγιώδεις ταχύτητες. Οι άνθρωποι δεν επιδιώκουν να γράψουν ιστορία. Εκείνο που τους ενδιαφέρει περισσότερο είναι να δημιουργήσουν ενδιαφέρουσες ιστορίες για να ζήσουν τη ζωή τους. Επειδή δεν υπάρχει υπερκείμενο ιστορικό πλαίσιο για τη φύση ή για την κοινωνία, το ενδιαφέρον για την ιστορία αυτήν καθ' αυτήν ολοένα φθίνει. Η ιστορία δεν είναι πια σημείο αναφοράς για την κατανόηση του παρελθόντος και για την προβολή του εαυτού μας στο μέλλον, αλλά μάλλον χαλαρά αποσπάσματα ιστοριών, που μπορούν να ανακυκλωθούν και να γίνουν μέρος σύγχρονων κοινωνικών σεναρίων.
Οι γρήγοροι ρυθμοί μιας υπερπραγματικής κουλτούρας των νανοδευτερολέπτων συρρικνώνει τον ατομικό και τον συλλογικό χρονικό ορίζοντα στο τώρα. Οι παραδόσεις και η πολιτισμική κληρονομιά είναι ενδιαφέροντα που φθίνουν. Αυτό που μετρά είναι το «τώρα» και αυτό που έχει σημασία είναι να μπορεί κανείς να νιώσει και να βιώσει τη στιγμή. Η κορύφωση και η κάθαρση υπάγουν την αποτελεσματικότητα και την παραγωγικότητα στην προσωπική και στην κοινωνική ζωή. Πρόκειται για έναν κόσμο γεμάτο θεάματα, ψυχαγωγία και παραστάσεις, που διαδραματίζονται σε πολύπλοκες σκηνές. Σε αυτήν τη νέα εποχή, η «αρχή της πραγματικότητας», που κυριάρχησε στην ανθρώπινη συμπεριφορά από την προτεσταντική μεταρρύθμιση μέχρι τη βιομηχανική επανάσταση, έχει εγκαταλειφθεί. Τώρα κυριαρχεί η «αρχή της ευχαρίστησης». Ο κοινωνικός φιλόσοφος Κρίστοφερ Λας έγραψε ότι «η αναζήτηση του ατομικού συμφέροντος, που ταυτίστηκε προηγουμένως με την ορθολογική αναζήτηση του κέρδους και τη συσσώρευση του πλούτου, έχει γίνει αναζήτηση της ευχαρίστησης και της ψυχικής επιβίωσης». Η θεραπευτική συνείδηση έχει ετοιμάσει το έδαφος για τον νέο άνδρα και τη νέα γυναίκα, δηλαδή για το μετανεωτερικό ανθρώπινο ον. Παράλληλα ο ηλεκτρονικός υπολογιστής οργανώνει τις επικοινωνίες με έναν επαναστατικό τρόπο, που τον καθιστά ιδανικό εργαλείο για τη διαχείριση μιας οικονομίας, η οποία βασίζεται στις σχέσεις της πρόσβασης και στο μάρκετινγκ των μέσων της κουλτούρας και των βιωμένων εμπειριών. Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής αλλάζει έτσι σιγά σιγά την ίδια τη φύση της ανθρώπινης συνείδησης. Η τηλεόραση και ο κυβερνοχώρος έχουν γίνει οι τόποι όπου περνάμε μεγάλο μέρος του χρόνου μας και όπου δημιουργούμε μεγάλο μέρος της ατομικής και συλλογικής ιστορίας της ζωής μας. Η σημερινή γενιά μπορεί να συγκρίνει τον πραγματικό κόσμο και τα γεγονότα που συμβαίνουν σε αυτόν με κάτι που είδαν ή βίωσαν οι άνθρωποι στην τηλεόραση. Ο ειδικός σε θέματα πολιτισμού Ο. Μπ. Χάρισον έγραψε ότι «για πολλούς ανθρώπους σήμερα, ένα γεγονός δεν έχει αυθεντικότητα –δεν είναι «πραγματικό»– εκτός εάν το έχουμε δει στην τηλεόραση». Επομένως γεννάται το εξής ερώτημα: Ποια είναι η πραγματικότητα και ποια είναι η ψευδαίσθηση; Η απάντηση, όπως ισχυρίζονται οι μετανεωτερικοί, εξαρτάται πάντα από το ποια εμπειρία είναι πιο δυνατή. Για όλο και περισσότερους νέους ανθρώπους η πιο ισχυρή εμπειρία είναι συχνά η προσομοίωση. Ο Μποντριγιάρ τονίζει ότι «σήμερα ζούμε στο φανταστικό κόσμο της οθόνης, της αλληλόδρασης και των δικτύων. Όλα μας τα μηχανήματα είναι οθόνες. Έχουμε γίνει και εμείς οθόνες και η αλληλεπίδραση των ανθρώπων έχει γίνει αλληλεπίδραση οθονών…Ζούμε ήδη παντού σε μια "αισθητική" παραίσθηση της πραγματικότητας».
Ένας ιδιαίτερος και μονοσήμαντος διαφωτισμός σχετικά με όλα σχεδόν τα προϊόντα και τις δραστηριότητες, που επιτυγχάνουν τα σύγχρονα μέσα δημοσιότητας, είναι ότι οδηγούν τον άνθρωπο να θεωρεί και να τείνει να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του σαν να μην προέρχονται αυτές από μία ενιαία προσωπικότητα που την ανασυνθέτουν συνεχώς, αλλά σαν να αποτελούν ένα εξωτερικό άθροισμα αναγκών, που γίνονται αντιληπτές και βιώνονται η καθεμιά τους ανεξάρτητα και ξέχωρα από οποιαδήποτε βαθύτερη ανθρώπινη και συνολική δομή και ενότητα.
Έτσι ο άνθρωπος εμφανίζεται να έχει σωματικές και σεξουαλικές ανάγκες, ξέχωρες από τις βαθιές ερωτικές ανάγκες της ψυχής, ανάγκες διασκέδασης, διατροφής και ένδυσης, συναισθηματικές ή και πνευματικές, αποκομμένες από τις ανάγκες συνεχούς παιδείας, καλλιέργειας και ταυτόχρονης ολοκλήρωσης της ψυχής, του σώματος και του νου. Ανάγκες δηλαδή που διαμορφώνονται και ικανοποιούνται όλες, απομονωμένες μεταξύ τους, με τρόπους, μεθόδους, υπηρεσίες και προϊόντα μικρής επένδυσης ή μιας χρήσης. Με άλλα λόγια ο άνθρωπος, χωρίς να έχει πλήρη συνείδηση του γεγονότος, μετατράπηκε για τον συνάνθρωπό του σε προϊόν μιας χρήσης ή μιας υπηρεσίας, εύκολα φθαρτό και αναλώσιμο, σε προϊόν κάλυψης εξωτερικά τυποποιημένων και διαχωρισμένων μεταξύ τους ψυχικών, πνευματικών και βιολογικών αναγκών, που όμως μόνον συνολικά είναι δυνατόν να ικανοποιηθούν πραγματικά. Μάλιστα στους θεωρητικούς και στους κοινωνιολόγους της μετανεωτερικότητας αρέσει να μιλούν για τη «γενιά του dotcom» –την πρώτη γενιά που μεγαλώνει σ' έναν προσομοιωμένο εμπορικό κόσμο.
Πόσο διαφορετικά όμως είναι τα σημερινά παιδιά από τα παιδιά των αστών του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα; Ενώ υπάρχουν πολλές ομοιότητες, οι διαφορές είναι βαθιές και δείχνουν ότι ένας νέος τύπος ανθρώπινου όντος προετοιμάζεται για τον 21ο αιώνα –άτομα που θα βασίζουν την αίσθηση, που έχουν για τον εαυτό τους, λιγότερο στο πόσα πράγματα παράγουν και πόση περιουσία αποκτούν και περισσότερο στο πόση πρόσβαση θα έχουν σε ζωντανές εμπειρίες και σχέσεις.
Στις κοινωνικές επιστήμες, οι μετανεωτερικοί λένε ότι η προσπάθεια της νεωτερικότητας να δημιουργήσει ένα ενοποιημένο όραμα της ανθρώπινης συμπεριφοράς δεν οδήγησε παρά στις ιδεολογίες του ταξισμού, του ρατσισμού και της αποικιοκρατίας. Η μετανεωτερική κοινωνιολογία αναδεικνύει τον πλουραλισμό και την αμφισημία και κηρύττει την ανεκτικότητα απέναντι στις πολλές και διαφορετικές ιστορίες, που συνθέτουν την ανθρώπινη εμπειρία. Δεν υπάρχει ένα μοναδικό, ιδανικό κοινωνικό σύστημα προς το οποίο πρέπει να προοδεύσουμε, αλλά πολλά πολιτισμικά πειράματα, όλα εξίσου έγκυρα.
Η ιδέα της αναπόφευκτης γραμμικής προόδου προς ένα προσυμφωνημένο μελλοντικό και ουτοπικό ταυτόχρονα ιδεώδες, είναι κάτι ξένο για τη μετανεωτερική εποχή. Οι μετανεωτερικοί αναδεικνύουν την ποικιλία των τοπικών εμπειριών, που όλες μαζί συνθέτουν μια οικολογία της ανθρώπινης ύπαρξης. Η νέα εποχή είναι διφορούμενη και ποικίλη, διασκεδαστική και χιουμοριστική, ανεκτική και χαοτική. Επίσης είναι εκλεκτική και ασεβής. Η ιδεολογία, οι αιώνιες αλήθειες και οι αμετάλλακτοι νόμοι εξαφανίζονται από το προσκήνιο για να αφήσουν χώρο σε παραστάσεις κάθε είδους, οι οποίες θα διαδραματιστούν επάνω στη σκηνή, που δημιούργησαν οι τεράστιες αλλαγές στις τεχνολογίες της επικοινωνίας και του εμπορίου.
«Η Μετανεωτερική Εποχή χαρακτηρίζεται από τη φιλοπαίγμονα διάθεση, ενώ η Νεωτερική Εποχή χαρακτηριζόταν από τη φιλοπονία. Σ' ένα καθεστώς που οργανώθηκε γύρω από την εργασία, η παραγωγή είναι το λειτουργικό παράδειγμα και η ιδιοκτησία αντιπροσωπεύει τους καρπούς της ανθρώπινης εργασίας. Σ' έναν κόσμο ενορχηστρωμένο γύρω από το παιχνίδι, κυριαρχεί η παράσταση και η εμπορική πρόσβαση στις πολιτισμικές εμπειρίες γίνεται ο στόχος της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η παραγωγή πραγμάτων, η ανταλλαγή και η συσσώρευση περιουσίας είναι πλέον δευτερεύοντα πράγματα στην Εποχή της Πρόσβασης», σύμφωνα με τον διάσημο μελλοντολόγο Τζέρεμι Ρίφκιν. Τον πρώτο ρόλο έχει η δημιουργία του σεναρίου, η αφήγηση των ιστοριών και η πραγμάτωση των φαντασιώσεων. Οι «σκληροί βράχοι» μιας εποχής, που αφοσιώθηκε στην εκμετάλλευση και στη μεταμόρφωση των φυσικών πόρων, έχουν πια συντριβεί. Η μετανεωτερική εποχή είναι πιο αφράτη, πιο ελαφριά, ενδιαφέρεται για τα συναισθήματα και τις νοοτροπίες. Είναι ένας κόσμος στον οποίο τα πάντα έχουν αντιστραφεί. Ο συνειδητός νους της ορθολογικής και αναλυτικής σκέψης είναι ύποπτος, ενώ ο ασυνείδητος νους των ερωτικών επιθυμιών, των ψευδαισθήσεων και των ονειρικών καταστάσεων έρχεται στο προσκήνιο και γίνεται στο τέλος υπερπραγματικότητα. Ο καταπιεσμένος κόσμος των φαντασιώσεων δοξάζεται και αναδύεται στην επιφάνεια. Ας ετοιμαστούμε να τον υποδεχθούμε!
Ο Μποντριγιάρ, επιζητώντας να τονίσει αυτήν την νέα κατάσταση, λέει ότι «η τηλεόραση δεν είναι πλέον υποκατάστατο της πραγματικότητας. Η τηλεόραση δεν ερμηνεύει και δεν δραματοποιεί πλέον τον κόσμο. Η τηλεόραση είναι ο κόσμος». Έρευνα με τίτλο «Παιδιά και ΜΜΕ στη νέα χιλιετία» που διενήργησε το Kaiser Family Foundation το 1999, έδειξε ότι τα παιδιά στις ΗΠΑ περνούν σήμερα πεντέμισι ώρες κατά μέσο όρο την ημέρα, επτά ημέρες την εβδομάδα, αλληλοδρώντας με ηλεκτρονικά μέσα για διασκέδαση. Για τα μικρά παιδιά ηλικίας έως οκτώ ετών ο μέσος όρος είναι ακόμη υψηλότερος, καθώς το μέσο παιδί περνά έξι ώρες και σαράντα πέντε λεπτά την ημέρα στην τηλεόραση, στον υπολογιστή, στα ηλεκτρονικά παιχνίδια, στο ίντερνετ και άλλα μέσα (εκτός της σχολικής τάξης) ως μέρος της δραστηριότητάς του στον ελεύθερο χρόνο του. Η έρευνα έδειξε κάτι ακόμη πιο σημαντικό: τα περισσότερα παιδιά αλληλεπιδρούν με τα ηλεκτρονικά μέσα μόνα τους. Τα μεγαλύτερα παιδιά, για παράδειγμα, παρακολουθούν μόνα τους τηλεόραση κατά το 95% του χρόνου τους, ενώ τα παιδιά ηλικίας δύο έως επτά ετών παρακολουθούν τηλεόραση μόνα τους κατά το 81% του χρόνου τους. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί κάτι που επηρέασε άμεσα τη θεματική των παιδικών κι εφηβικών εκπομπών. Οι ραγδαίες εξελίξεις στην πληροφορική, τη βιολογία και τη γενετική, με αποκορύφωμα την ανάπτυξη της γενετικής μηχανικής ή βιοτεχνολογίας, είχαν ως αποτέλεσμα τη διαρκώς αναπτυσσόμενη μεθοδολογία της κλωνοποίησης κυττάρων ανώτερων θηλαστικών και τη δημιουργία των λεγόμενων χιμαιρικών ζώων (εργαστηριακά ζώα με τροποποιημένο γενετικό υλικό).
Στο μέλλον που περιγράφουν οι διάφοροι αναλυτές, οι άνθρωποι σταδιακά θα εξαφανιστούν και τη θέση τους θα πάρουν κάποια νέα είδη, εξελιγμένα και μεταλλαγμένα, όχι μέσα από τις μακροχρόνιες και φυσικές διαδικασίες της φύσης, αλλά μέσα από συνεχείς πειραματισμούς των επιστημόνων. Τεχνητά δημιουργήματα όπως κλώνοι, ανθρώπινα υβρίδια (cloned), χιμαιρικά είδη (chimeric) και γενετικά μεταλλαγμένοι άνθρωποι (transenic) θα εμφανιστούν, σηματοδοτώντας το τέλος του ανθρώπου και την αρχή του μετανθρώπου.
Πραγματικά, σταδιακά και σταθερά, ο νέος τύπος του γενετικά μεταλλαγμένου ανθρώπου θα κάνει την εμφάνισή του και θα εδραιώσει την κυριαρχία του στον πλανήτη. Τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα, αλλά και τα πανίσχυρα φάρμακα με τις εκπληκτικές θεραπευτικές ιδιότητές τους, θα κάνουν εφικτή τη ριζική μεταλλαγή της μέχρι τώρα φυσιολογικής λειτουργίας του ανθρώπινου σώματος. Οι συνέπειες για την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους μόνο ανυπολόγιστες θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν, καθώς οι φαρμακοβιομηχανίες θα είναι εκείνες που θα διασφαλίζουν το απαιτούμενο για τον Υπεράνθρωπο του μέλλοντος επίπεδο υλικής ευημερίας, χωρίς βέβαια να του γνωστοποιούν τις ριζικές αλλαγές που θα συντελεστούν στο σώμα του. Τα νέα φάρμακα και τα νέα εμβόλια θα απαλλάξουν τον ανθρώπινο οργανισμό από το δυσβάστακτο βάρος των ασθενειών, ενώ την ίδια στιγμή τα συμπληρώματα διατροφής και τα προϊόντα καλλωπισμού θα προσφέρουν την εξωτερική εικόνα που θα αρμόζει στον νέο τύπο ανθρώπου, τον περισσότερο αποδοτικό και ανθεκτικό σε οριακές συνθήκες.
Η εποχή κατά την οποία θα αρχίσουν σταδιακά να παρουσιάζονται διαφορετικοί φαινότυποι, έχει ήδη καταφθάσει. Η μεταβολή του ανθρώπου είναι πλέον εφικτή, αλλά και εξαιρετικά επικερδής για τους κατόχους της αρχέγονης γνώσης της δομής των στοιχείων της ύπαρξης. Οι νέες γενιές θα είναι αυτές των γενετικά μεταλλαγμένων ατόμων, τα οποία θα ομαδοποιούνται ανάλογα με τα γονιδιακά τους χαρακτηριστικά. Αυτό θα δημιουργήσει στους ανθρώπους την πεποίθηση ότι πρέπει να επιδοθούν στην εκούσια κατανάλωση των νέων υπερφαρμάκων με τις ιδιότητες που θα προκαλέσουν την ουσιαστική μετάλλαξή τους. Η παγκόσμια φαρμακοβιομηχανία αρχίζει να υλοποιεί τα σχέδιά της για την αποφασιστική επικράτηση του Υπερανθρώπου. Οι συνέπειες από τις νέες επιστημονικές εξελίξεις σίγουρα θα πάρουν τη μορφή του κυκλώνα και θα σαρώσουν τα πάντα: ιδέες, συναισθήματα, ηθική. Ένας νέος όρος, η γενετική ρύπανση (genetic pollution) εκφράζει σήμερα τους πρώτους φόβους των γενετιστών και των περιβαλλοντολόγων. Άνθρωποι-χελώνες, ποντίκια με ουρά ψαριών, γουρούνια με κεφάλι ελέφαντα και πολλά άλλα παράξενα εργαστηριακά είδη, σύμφωνα με την τολμηρή άποψη ορισμένων, έχουν δημιουργηθεί στα εργαστήρια και πρόκειται σύντομα να παραχθούν μαζικά, προκαλώντας μια τεράστια γενετική αλλοίωση. Ωστόσο αυτό που βρίσκεται πέρα από τα όρια της πρόβλεψης είναι η κοινωνική αναστάτωση που θα προκληθεί όταν θα εμφανιστούν τα πρώτα μετα-ανθρώπινα πλάσματα. Η εμφάνισή τους θα σημάνει συνάμα και το τέλος μιας εποχής, στην οποία κυριάρχησε το ανθρώπινο είδος. Την ίδια στιγμή η κοινωνία και ιδιαίτερα οι νέες γενιές προετοιμάζονται για να αποδεχθούν αισθητικά τα νέα αυτά μετα-ανθρώπινα και χιμαιρικά είδη. Δεν είναι καθόλου τυχαία, λοιπόν, η επιλογή των παιδικών κι εφηβικών σειρών, που προβάλλονται στην τηλεόραση τελευταία. Εδώ και δύο δεκαετίες τουλάχιστον εξοικειωνόμαστε σταδιακά με τα τερατόμορφα καρτούνς. Η μεγάλη επιτυχία που γνωρίζουν –λόγω μάρκετινγκ– τα χελωνονιντζάκια και τα πόκεμον (διασταυρώσεις ζώων και φυτών), αποτελούν τα πρώτα βήματα της μεγάλης συνάντησης του ανθρώπου με τα νέα εργαστηριακά είδη, με μορφές μεταλλαγμένων ειδών, που δεν αποτελούν δημιουργήματα της φύσης. Τι θα γίνει όμως αν τα είδη αυτά ξεφύγουν από τον έλεγχο των επιστημόνων; Ποιες θα είναι οι νέες ηθικές δομές επάνω στις οποίες θα αναπτυχθούν οι νέες αυτές οντότητες;
Ο καθηγητής Νευρολογίας Σταύρος Μπαλογιάννης σε διάλεξή του γύρω από το θέμα, τονίζει ότι: «Τα νέα χιμαιρικά είδη, που θα δημιουργηθούν στα εργαστήρια των γενετιστών, θα ανατρέψουν όλα όσα ξέραμε για τη ζωή και τους νόμους της ηθικής τάξης. Ποιος μπορεί να πει ότι ένα ανθρωποειδές με ουρά ψαριού, θα στερείται νόησης και ψυχής; Και εάν αυτό ισχύει, με ποιο δικαίωμα ο άνθρωπος θα μπορεί να το θανατώσει για να χρησιμοποιήσει τα όργανά του; Ποιος έχει το δικαίωμα να ορίσει τη φύση; Και με ποιο κόστος; Ποιος μπορεί να πει τι είναι καλό και τι όχι; Ή αν πρέπει ένα είδος να θυσιαστεί για να επιβιώσει ένα άλλο; Με βάση ποιον φυσικό νόμο; Και εάν αυτά τα νέα εργαστηριακά είδη γίνουν ανεξέλεγκτα, ποιος θα μπορούσε να ορίσει την ηθική τους; Σε ποιους κανόνες θα υπακούουν;».
Παραθέτω σχετικά ποιήματά μου:
Η ΜΑΤΑΙΟΤΗΤΑ
Μέσα στην ακινησία του αιώνιου
ματωμένου χρόνου,
στην απόλυτη σιωπή του απείρου
σπάνε οι ψίθυροι των μύθων
για όντα από άλλες διαστάσεις
Τα σώματά τους αντικρίζουμε τώρα
γεμάτα λάμψεις μυστηρίου
σταλμένες από έναν άοκνο Θεό
και απ' την αλαζονεία των ανθρώπων
Στο χαμόγελό τους η ψυχή μας γαληνεύει
Στον θάνατο μπροστά μας μαθαίνουν
να κάνουμε υπομονή
Θάρρος να δείχνουμε, όταν αποτρόπαιες σκιές
βασανίζουν το αύριο,
όταν η ελπίδα δεν μπορεί να πετάξει
με φτερά τσαλακωμένα,
όταν τα πρόσωπά μας ξεθωριάζουν
απ' τα όνειρα που ποδοπατιούνται,
όταν οι κραυγές μας απλώνονται
στο τραχύ δέρμα του Σύμπαντος
Τα οστά μας νεανικά
μα τα κουφάρια των νεκρών μας
στα πεδία των μαχών σαπισμένα εδώ και αιώνες
Μέσα στο χιόνι βλέπουμε ακόμη
ίχνη απ' το αίμα τους
και τα μεταλλαγμένα γονίδιά τους
Ακούμε τα εξασθενημένα βογγητά τους
μέσα στην πολεμική δυσαρμονία του τοπίου
όπου σταλάζει ο πικρός χυμός της ιστορίας
Καθόμαστε κάτω από παράξενα δέντρα
με αλλόκοσμους καρπούς
Τα χέρια σηκώνουμε ψηλά
να πιάσουμε τα όνειρά μας
μα όλα έχουν χαθεί
μέσα στη ματαιότητα των στιγμών
🌰
ΔΡΟΜΟΙ ΤΟΥ ΓΟΛΓΟΘΑ
Τον αλλόκοσμο κοίτα
που μπροστά μας τώρα στέκει
Πλάσμα διασταυρωμένων γονιδίων
ανθρώπου και απείρου
Τη φωνή μας κλέβει
με το δίχτυ της λογικής του
Στις κλίμακες των ουρανών μας ανεβάζει,
στο δρόμο του κόκκινου ήλιου
για να σφαγιάσει τις ημέρες μας
χωρίς κανέναν οίκτο
Το φρικτό αυτό δρόμο προσφέρει στο μέλλον μας
Μας οδηγεί στον αέναο θάνατο
με τη σοφή του τόσων αιώνων εμπειρία,
αγνοώντας τα ξακουστά κατορθώματά μας
Τότε που γκρεμίζαμε με το θάρρος μας
κυκλώπεια τείχη,
αλείφαμε με μέλι τις πληγές μας
Μα δεν κλαίγαμε
για τους πιο γενναίους από εμάς που έφευγαν
ούτε για τους καιρούς που άλλαζαν
χωρίς να μας ρωτήσουν
Τότε πολεμούσαμε για τη λύτρωση του γαλαξία
από μεταλλαγμένες φιγούρες κυριαρχίας
Ανυποχώρητοι μαχητές ήμασταν
που γαλουχούσαμε άξιους απογόνους
Τώρα νικήθηκε η αείφωτη ελπίδα
για ένα Σύμπαν εξαγνισμένο
Πέρα απ' τα συντρίμμια του πολέμου
γινόμαστε τρόπαια σκοτεινών μορφών
που έχουν επάνω στην στολή τους χαραγμένα
τα σύμβολα του ολέθρου
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε πίνακα Vera Kober (Abstract rose on canvas)