Ο άνθρωπος του μέλλοντος
Η επερχόμενη ενοποίηση ανθρώπου και μηχανής
Πώς άραγε βλέπει ένας εξωγήινος –αν βέβαια υποθέσουμε πως υπάρχει– εμάς τους ανθρώπους; Τι θα σκεφτόταν άραγε για τους κατοίκους της Γης ένα νοήμον ον από τον πλανήτη Άρη ή από κάποιο άλλο αστρικό σύστημα στις εσχατιές αυτού του γαλαξία; Ποιο είναι το μεγαλύτερο αναπάντητο ερώτημα της σύγχρονης βιολογίας; Μήπως θα πρέπει να προετοιμαστούμε, εμείς οι κάτοικοι της υδρογείου, για μια μελλοντική κοινωνία στην οποία θα υπάρχουν μορφές ζωής πιο έξυπνες από εμάς, που θα κατοικούν τόσο στην υδρόγειο όσο και στα πιο απομακρυσμένα άστρα του γαλαξία;
Οι σύγχρονοι επιστήμονες πιστεύουν πως δεν υπάρχει κάποιο ιδιαίτερο «ανθρώπινο» γονίδιο. Μια τέτοια απάντηση όμως εξαρτάται από την οπτική γωνία του παρατηρητή. Ένα νοήμον ον από κάποιον άλλον πλανήτη θα κατέτασσε πιθανότατα τους ανθρώπους ως ένα είδος που μοιάζει έντονα στο χιμπαντζή. Εμείς όμως γνωρίζουμε ότι υπάρχει κάτι σ' εμάς που μας κάνει εντελώς διαφορετικούς από τα υπόλοιπα πρωτεύοντα. Κι αυτό το κάτι είναι η πανίσχυρη έννοια του να είναι κανείς άνθρωπος. Δεν είναι σίγουρα κάποιο γονίδιο.
Αν όμως αρχίζαμε μια προσπάθεια βελτίωσης ορισμένων ανθρώπων με σκοπό να σταλούν στον Άρη και να ιδρύσουν εκεί αποικίες, τότε θα προέκυπτε αναπόφευκτα ένα νέο κι εντελώς διαφορετικό είδος ανθρώπων. Αυτό βέβαια θα συνέβαινε αναγκαστικά, επειδή ο σημερινός ανθρώπινος οργανισμός δεν μπορεί να αντεπεξέλθει στις αντιξοότητες του αρειανού περιβάλλοντος. Ωστόσο, εμείς οι άνθρωποι, κρύβουμε μέσα μας άπειρες δυνατότητες. Μάλιστα, όπως τονίζει και ο συγγραφέας και καθηγητής της γενετικής Στιβ Τζόουνς: «Να θυμάστε πάντοτε πως όλες οι δυνατότητες υπάρχουν μέσα μας! Απλώς οι πολιτιστικές συνθήκες έρχονται κάθε φορά και ανασύρουν μερικές!».
Ένας φυσιολογικός τρόπος δημιουργίας βελτιωμένων ανθρώπων είναι αναμφίβολα το σεξ. Το σεξ εξασφαλίζει την ανάμειξη του γενετικού υλικού του αρσενικού και του θηλυκού κι έτσι ευνοεί την επιβίωση, τη διαφοροποίηση των οργανισμών και τη δημιουργία νέων, βελτιωμένων, καλύτερα προσαρμοσμένων συνδυασμών γονιδίων, που φέρουν οι απόγονοι. Όλα αυτά όμως, ίσως μια μέρα, υποκατασταθούν από την τεχνολογία. Οι καλύτεροι συνδυασμοί γονιδίων θα δημιουργούνται μέσα σε εργαστήρια! Επομένως ο άνθρωπος ενδέχεται να εγκαταλείψει για λίγο καιρό το σεξ. Μόνο για λίγο καιρό όμως. Σύντομα θα επιστρέψει σε αυτό. Κι αυτό, γιατί μπορεί όλες οι εξηγήσεις γύρω από το σεξ να φαίνονται επαρκείς, αλλά η αλήθεια είναι ότι κανένας μας δεν κάνει σεξ έχοντας στο μυαλό του τη βελτίωση του είδους.
Ένας άλλος τρόπος δημιουργίας μιας ανώτερης ανθρώπινης ζωής από την ήδη υπάρχουσα είναι η ενσωμάτωση ανθρώπου και υπολογιστή.
Γεννήθηκα άνθρωπος. Αυτό όμως ήταν μονάχα ένα ατύχημα της μοίρας, μια σύμπτωση τόπου και χρόνου. Πιστεύω ότι πρόκειται για κάτι που έχουμε τη δύναμη να αλλάξουμε και θα σας αποδείξω γιατί!
Αυτό ισχυρίστηκε ο Κέβιν Γουόρουικ, καθηγητής της Κυβερνητικής στο Πανεπιστήμιο του Ρέντινγκ στη Βρετανία. Στις 24 Αυγούστου 1998 ο Κέβιν Γουόργουικ, μπήκε στο χειρουργείο και λίγο αργότερα έγινε ο πρώτος άνθρωπος, που έφερε στο σώμα του ένα μικροτσίπ με τη βοήθεια του οποίου μπορούσε να επικοινωνήσει με έναν υπολογιστή. Στις 2 Σεπτεμβρίου ξαναμπήκε στο χειρουργείο, αυτή τη φορά για να του αφαιρέσουν το μικροτσίπ. Το πείραμα είχε τελειώσει. Εκείνο που αποδείχθηκε είναι ότι ο άνθρωπος μπορεί να επικοινωνήσει και σ' ένα άλλο επίπεδο με τον υπολογιστή, να τον καταστήσει σχεδόν προέκταση του εαυτού του. Σύμφωνα με τον ίδιο τον Γουόργουικ: «Η κυβερνητική είναι η επιστήμη για την ενοποίηση των ανθρωπίνων όντων και της τεχνολογίας. Ο άνθρωπος μπορεί να γίνει cyborg: μισός άνθρωπος, μισός μηχανή.». Οι έρευνες του Γουόργουικ επικεντρώνονται στην τεχνητή νοημοσύνη και στη ρομποτική. Όνειρό του είναι ένας κόσμος όπου ο ανθρώπινος εγκέφαλος θα είναι συνδεδεμένος απευθείας με τον υπολογιστή, ένας κόσμος όπου τα πληκτρολόγια και τα τηλέφωνα θα θεωρούνται απαρχαιωμένα. Σε πρώτη φάση το πείραμα του Γουόργουικ στέφθηκε με επιτυχία. Το σώμα του κατάφερε να επικοινωνήσει κατευθείαν με τον υπολογιστή. Το επόμενο βήμα ήταν να συνδεθεί το μόσχευμα με το νευρικό σύστημα. Κι αυτό έγινε πραγματικότητα. Ο καθηγητής της επιστήμης της Κυβερνητικής (Cybernetics) Κέβιν Γουόργουικ, είναι το πρώτο cyborg (προφέρεται σάιμποργκ και προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις κυβερνητικός οργανισμός: cyb-ernetic org-anism).
Ο καθηγητής είναι πλέον, εκτός από ένα βιολογικό πλάσμα, και μηχανή κατά ένα μέρος του, καθώς έχει υποβληθεί σε μια επαναστατική εγχείρηση, που του έδωσε τη δυνατότητα να συνδέει το νευρικό σύστημά του σε ηλεκτρονικά συστήματα. Η εμφύτευση στο χέρι του μετατρέπει τα ηλεκτρικά σήματα, που μεταδίδονται μέσω των νεύρων του, σε δεδομένα κι έτσι, για πρώτη φορά, οι νευρικές διαταγές που μετακινούν τους μυς, αλλά και τα νευρικά ερεθίσματα, όπως αυτά του πόνου ή του πανικού, μπορούν να μεταδοθούν σ' έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή. Οι γιατροί πιστεύουν ότι αυτή η πρωτοποριακή εγχείρηση θα οδηγήσει σε μια ιατρική επανάσταση, που θα θεραπεύσει τους ανθρώπους οι οποίοι έχουν μείνει παράλυτοι από ζημιά του νωτιαίου μυελού, όπως ο ηθοποιός που ενσάρκωσε για πρώτη φορά τον Superman, ο Κρίστοφερ Ριβ.
Ο καθηγητής Γουόργουικ ή Κάπτεν Σάιμποργκ, όπως έχει βαπτιστεί πλέον από τα ΜΜΕ, πιστεύει πως με την εγχείρησή του ανοίγει ο δρόμος για τον κόσμο, που προέβλεψε η επιστημονική φαντασία, όπου το ανθρώπινο μυαλό θα μπορεί να ανελιχθεί με εμφυτεύματα μεγάλης ποσότητας αλάνθαστης μνήμης, μεγαλύτερη νοημοσύνη και τεράστια ικανότητα να συλλέγει περισσότερες πληροφορίες από το περιβάλλον του. Με τα εμφυτεύματα ο άνθρωπος θα μπορεί να αποκτήσει όραση με ακτίνες Xι, υπερηχητική και υποηχητική ακοή, «ηλεκτρονική τηλεπάθεια», μέσω εμφυτευμένων συσκευών επικοινωνίας, και πολλές άλλες δυνατότητες οι οποίες μέχρι σήμερα ανήκουν στη σφαίρα της φαντασίας.
Δεν πρόκειται όμως για φαντασία, απλώς πρέπει να διαρκέσει και να εξελιχθεί η επιτυχία της σύνδεσης. Αυτό μπορεί να αποτελέσει κάλλιστα την επανάσταση του αιώνα που διανύουμε, η οποία θα εξαφανίσει τηλέφωνα, πληκτρολόγια και ποντίκια, ενώ θα προσφέρει νέες δυνατότητες στον άνθρωπο για εξερεύνηση και αποίκιση του διαστήματος. Προς το παρόν πάντως οι πιστωτικές κάρτες-μικροτσίπ και η ηλεκτρονική παρακολούθηση είναι ήδη πραγματικότητα. Τεχνολογικά δεν απαιτείται τίποτε παραπάνω από ό,τι έγινε στο πείραμα. Το ζήτημα ωστόσο έχει και ηθικές προεκτάσεις. Όταν επιτευχθεί η σύνδεση ανθρώπινου εγκεφάλου και υπολογιστή, το σύστημα θα λειτουργεί αμφίδρομα: θα μπορούν δηλαδή και οι υπολογιστές να ελέγχουν τους ανθρώπους. Τεχνολογικά είναι δυνατόν, αν και προς το παρόν δεν είναι γνωστό τι ακριβώς μπορεί να επακολουθήσει. Είναι συναρπαστικό και συνάμα πολύ τρομακτικό.
Ο πασίγνωστος και μεγαλοφυής επιστήμονας Stephen Hawking, παρατηρώντας τις εξελίξεις της ρομποτικής, προειδοποίησε τους επιστήμονες να επέμβουν άμεσα στο ανθρώπινο DNA, «έτσι ώστε το είδος μας να μείνει στην αιχμή των τεχνολογικών εξελίξεων, διαφορετικά οι έξυπνες μηχανές θα καταλάβουν τον κόσμο. Πρέπει να μεταλλαχθούμε ή θα μας κατακτήσουν τα ρομπότ!», τόνισε. Ο Hawking εξήγησε ότι η τεχνολογία προχωρά πολύ γρήγορα και οι υπολογιστές διπλασιάζουν την απόδοσή τους σχεδόν κάθε μήνα. Αντίθετα οι άνθρωποι αναπτύσσονται εκατομμύρια φορές πιο αργά. Έτσι πρέπει να αλλάξουν το DNA τους με τεχνητούς τρόπους, ειδάλλως θα μείνουν πολύ πίσω.
«Με μία καλοσχεδιασμένη μετατροπή των ανθρώπινων γονιδίων, οι άνθρωποι μπορούν να βελτιωθούν. Ο δρόμος προς την πλήρη γενετική μετάλλαξη είναι μακρύς, πρέπει όμως να τον ακολουθήσουμε, αν θέλουμε τα βιολογικά συστήματα να παραμείνουν ανώτερα από τα ηλεκτρονικά.»
Επίσης ο αείμνηστος Hawking υποστήριξε την πλήρη σύνδεση του ανθρώπου με τις μηχανές: «Πρέπει, όσο το δυνατόν πιο γρήγορα, να αναπτύξουμε τεχνολογίες που θα επιτρέπουν την απευθείας σύνδεση ανάμεσα στον εγκέφαλο και τον υπολογιστή, έτσι ώστε οι τεχνητοί εγκέφαλοι να συνεισφέρουν στην ανθρώπινη νοημοσύνη, παρά να είναι τελείως ξένοι προς αυτήν.».
Ασφαλώς η αγωνιώδης αυτή προτροπή του Hawking εμπεριέχει κι ένα δυσάρεστο στοιχείο: «Ο κίνδυνος είναι υπαρκτός. Η τεχνητή νοημοσύνη θα αναπτυχθεί και θα καταλάβει τον κόσμο.». Παρόλα αυτά, πολλοί συνάδελφοί του δεν φαίνεται να μοιράζονται τις ανησυχίες του και πιστεύουν ότι ο διάσημος επιστήμονας παραλογιζόταν. Άλλοι πάλι τον υποστήριζαν ανεπιφύλακτα, όπως ο Χανς Μόραβετς, ένας από τους πιο γνωστούς επιστήμονες που ασχολείται με τη ρομποτική και την τεχνητή νοημοσύνη. Ο Μόραβετς ισχυρίζεται, ότι «ως το 2050 ο γρήγορος ρυθμός ανάπτυξης της πληροφορικής θα οδηγήσει στη δημιουργία ρομπότ, που θα είναι πιο έξυπνα από τον άνθρωπο. Το βέβαιο είναι ότι κάποια στιγμή τα ρομπότ θα γίνουν αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης κοινωνίας, με τις δυνατότητές τους να ξεπερνούν κατά πολύ αυτές του μέσου ανθρώπου». Τα ερωτήματα που γεννώνται είναι φυσικά πολλά και δε βρίσκουν άμεση απάντηση. Ίσως τα ρομπότ του μέλλοντος να μοιάζουν με αυτά, που περιέγραψε ο Ισαάκ Ασίμοφ στα βιβλία του. Ρομπότ που θα υπηρετούν και θα αγαπούν τον άνθρωπο και, πιθανώς, μια μέρα να αποκτήσουν και ανθρώπινα δικαιώματα, όπως ο Άντριου Μάρτιν, το ρομπότ που βγήκε από το μυαλό του Ασίμοφ και το οποίο ενσάρκωσε μοναδικά στη μεγάλη οθόνη ο Ρόμπιν Γουίλιαμς στον «Άνθρωπο της χιλιετίας». Ίσως πάλι τα ρομπότ να αντιληφθούν τη δύναμή τους, να αποφασίσουν ότι δε μας χρειάζονται πια και το σενάριο να είναι το ίδιο εφιαλτικό με αυτό που έγραψε και σκηνοθέτησε ο Τζέιμς Κάμερον στον φοβερό και τρομερό «Εξολοθρευτή», που ενσάρκωσε ο θηριώδης Άρνολντ Σβαρτσενέιγκερ και όπου τα ρομπότ κατακυριεύουν τον κόσμο κι εξαφανίζουν κάθε άνθρωπο, που στέκεται εμπόδιο στο πέρασμά τους. Κι όλα αυτά, παρόλο που ο Ισαάκ Ασίμοφ συνέταξε κώδικες ηθικής, τους οποίους τα ρομπότ θα είναι υποχρεωμένα να ακολουθήσουν. Οι κώδικες αυτοί, που άλλοι τους αποκαλούν «θεμελιώδεις νόμους της ρομποτικής», είναι οι εξής:
- Δεν επιτρέπεται στο ρομπότ να βλάπτει τον άνθρωπο ή με την αδράνειά του να αφήσει να πάθει κακό,
- Το ρομπότ πρέπει να υπακούει στις διαταγές, που λαμβάνει από τον άνθρωπο, εκτός αν αυτές οι διαταγές έρχονται σε αντίθεση με τον πρώτο νόμο,
- Το ρομπότ πρέπει να προστατεύει την ύπαρξή του, εφόσον η φροντίδα αυτή δεν συγκρούεται με τον πρώτο και τον δεύτερο νόμο.
Αναμφισβήτητα πάντως υπάρχουν δυνάμεις μέσα και γύρω μας, που είναι θετικές και αρνητικές. Δυνάμεις που θα μας ευεργετήσουν και δυνάμεις που θα μας καταστρέψουν. Χρειάζεται μια σύνεση για να μπορέσουμε ή να ελέγξουμε αυτές τις δυνάμεις και να τις βάλουμε να υπηρετούν το καλό της ανθρωπότητας ή να τις δεσμεύουμε, όταν βλέπουμε ότι δεν μπορούμε να ενεργήσουμε έτσι. Διότι χρειάζεται μια πνευματική σύνεση και ωριμότητα για να γνωρίζουμε πως θα χρησιμοποιήσουμε τις δυνάμεις που μας περιβάλλουν. Καθημερινά κατασκευάζονται καινούργιες μηχανές και συσκευές και διάφορες τεχνικές διδάσκονται πρόθυμα από αυτούς που προσμένουν να κερδίσουν κάτι. Άραγε συμβιβάζεται η ηθική ζωή με την παράλληλη καθημερινή έκθεσή μας στις καθοριστικές επιδράσεις της τεχνολογίας; Ένα είναι σίγουρο: δεν μπορούμε να ενοχοποιήσουμε την ανάπτυξη της επιστήμης, αλλά μονάχα την αρνητική χρήση της.
Παραθέτω πέντε, σχετικά με το άρθρο, ποιήματά μου:
ΡΟΜΠΟΤΙΚΗ ΑΓΑΠΗ
Για εσένα γράφω που με γνωρίζεις
Έχεις χαθεί μαζί μου
μέσα στην αιώνια νύχτα του Σύμπαντος
μ' ένα βουητό που ερεθίζει την τρέλα μου
Έξαλλη μεταλλική παρουσία
σκορπάς στο άπειρο
τα ηλεκτρονικά σου μάτια
Με μια μηχανική κίνηση ξεσχίζεις
τις σελίδες απ' το Ευαγγέλιο του σπέρματός μου
που διηγούνται το ψέμα της δημιουργίας
των ανώτατων όντων
🌰
ΜΕΤΑΛΛΙΚΟΙ ΕΡΩΤΕΣ
Τι να πρωτοθυμηθώ από τότε που στριφογύριζα
ευτυχισμένος μέσα στα εξώκοσμα λιβάδια;
Αυτό που μου κεντρίζει ακόμη την προσοχή
είναι το τρέξιμο ανάμεσα
στις μεταλλικές κατασκευές των ονείρων
που κάθε φορά με πρόδιδαν
καθώς τις πλησίαζα
Ποτέ δεν αισθάνθηκα τελείως ξένοιαστος,
βαθυστόχαστος τις νύχτες ξάγρυπνος
από πόθους την ημέρα
Ονειρευόμουν συχνά τον νου μου
να περιπλανιέται άδοξα
ανάμεσα σε μεταλλικές φυλακές
Το φως των διπλών φεγγαριών σερνόταν
επάνω στο κορμί μου με μια μεταλλική αίσθηση
Οι κόγχες των ματιών μου έσταζαν
μεταλλική πικρία και αλουμινένια αγανάκτηση
Στο σώμα μου συναντιόντουσαν
οι παρωχημένες μου αγάπες
γεμάτες ζωή μηχανική
Μέσα στης νύχτας την σιωπή
ένιωθα το φέγγος και τη μεταλλική ζωή τους
Μάτια γλυκά αισθησιακά χείλη
Μαλλιά λαμπερά γεμάτα στιγμές αλήθειας
Καρδιά μηχανική
Ένας ατέλειωτος κύκλος
ρομποτικών εικόνων και αισθήσεων
🌰
ΤΑ ΜΗΧΑΝΙΚΑ ΜΟΥ ΟΜΟΙΩΜΑΤΑ
Ήταν σε κάθε γαλαξία η μεταλλική μορφή σας,
σε καθένα απ' τα παράλληλα Σύμπαντα
Απ' την πρώτη σας δημιουργία έως την τελευταία
ήταν σε κάθε μνήμη μου,
στον πόθο, στην πίκρα, στον καημό,
στο καθένα απ' τα δάχτυλά μου,
στο χώμα του εξωπλανήτη που πατούσα,
σε κάθε μόριο σκόνης μέσα στο διάστημα,
στις πολύχρωμες αποικίες που ίδρυσα,
στο θάνατο, στην αναγέννηση, στην ανάστασή μου
Ήσασταν σε κάθε άγγιγμα της αιώνιας νύχτας,
σε κάθε σταγόνα της διαστημικής καταιγίδας,
σε κάθε νέα μου αρχή,
σε κάθε απουσία μου
Ήσασταν σε κάθε αποχαιρετισμό μου,
σε κάθε νέο κόσμο που δημιουργούσα
Ήσασταν τα προϊόντα
της πιο άρτιας μηχανικής κλωνοποίησής μου,
τεχνητά ομοιώματα του εαυτού μου
στον πληθυντικό αριθμό ταυτοποίησης
🌰
ΑΥΤΟΣ, ΤΟ CYBORG
Αυτός που βλέπεις μπροστά σου
να κρατάει ένα αστέρι στα μηχανικά του δάχτυλα
είναι ένα cyborg, ένα ανδροειδές επιτυχημένο
Ξέρει να δέχεται τις προγραμματισμένες εντολές μέσα του
Ξέρει να δέχεται μέσα του
προγραμματισμένες επιθυμίες και όνειρα
Ξέρει να φυλάγει βαθιά μέσα του
τους προγραμματισμένους πόθους
Ποιος θα τον προγραμματίσει όμως ν' αντέχει
τις αποτυχημένες ενέργειες,
τ' απρογραμμάτιστα λάθη,
το βραχυκύκλωμα των ηλεκτρονικών οραμάτων του;
🌰
ΕΣΥ, ΤΟ CYBORG
Το Σύμπαν γεμίζει
με τις μεταλλικές λάμψεις των ματιών σου
Οι μηχανικές αρθρώσεις σου
μήπως είναι η αρχή του τέλους μου;
Φοβάμαι μήπως στον ύπνο μου
κλέψεις το τσιπ που έχω
για τον προγραμματισμό σου
Μήπως απελευθερωμένος διψάσεις
για κυριαρχία και αυτεξούσιο
Με τ' ατσάλινα νύχια φοβάμαι
μήπως ξύσεις τα τοιχώματα του Σύμπαντος
και αδέσμευτος αποδράσεις σε άλλον εξωπλανήτη,
παριστάνοντας μ' επιτυχία
πως είσαι ανθρώπινο ον
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε έργο Raoul Hausmann (Taltin at home, 1920, φωτομοντάζ και ακουαρέλα, Μοντέρνο Μουσείο Στοκχόλμης)