Αν ψάχνετε ένα σπουδαίο σύγχρονο θεατρικό, αναζητήστε αυτό το βιβλίο. Πρόκειται για το έργο του Νίκου Γκίκα, Ο μέγας εσπερινός, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις του Θεοδόση Αγγ. Παπαδημητρόπουλου. Ο ίδιος συγγραφέας, με είχε ενθουσιάσει τότε που διάβασα το προηγούμενο θεατρικό του, το Flatiron, στις ίδιες εκδόσεις, και για το οποίο είχα σημειώσει την υπεραπολαυστική εμπειρία που προσφέρει χαρακτηρίζοντάς το ως εξαίσιο. Σήμερα δεν θα άλλαζα ούτε μία πρόθεση από εκείνο το κείμενο, απόδειξη ότι εξακολουθούν οι ίδιες εντυπώσεις. Και είναι αυτές οι εντυπώσεις που –τι καλά!– έρχεται να ανανεώσει ο δημιουργός με το νεοκυκλοφόρητο αυτό πόνημα.
Όλα ξεκινούν με τον προσωποποιημένο Μέγα Εσπερινό να εμφανίζεται στο μέσον της σκηνής και μας εισάγει στο έργο. Ο πρόλογός του αποτελεί και τη μοναδική απεύθυνση προς τους θεατές/αναγνώστες που θα συναντήσουμε, μια διάδραση που συναντάμε πιο σπάνια στο θέατρο, όπου λέει μεταξύ άλλων: Σεις που θα γίνετε μάρτυρες αυτής της ιστορίας μην αναζητείτε να βρείτε τι έχει γίνει... [...] Ν' αναζητήσετε, όσο προχωρεί η ιστορία, να βρείτε μόνοι τον Μέγαν εσπερινόν. [...] Όμοιοι Θεού αν μείνετε, όσο θα ξετυλίγεται το κουβάρι της ιστορίας, θ' αναγνωρίσετε τον «Μέγαν εσπερινόν» όσων δεν επίστευσαν. Το έργο θα ξεκινήσει μετά, από εκεί και πέρα θα παρακολουθήσουμε τα τεκταινόμενα και θα γνωριστούμε με τα πρόσωπα της ιστορίας όμως καθ' όλη τη διάρκεια η «καυτή πατάτα» στα χέρια και τα μάτια μας θα είναι η αναζήτηση του Μέγα εσπερινού και η εύρεσή του. Δεν θα σας πω πώς θα τον βρείτε, δεν θα σας πω αν τον βρήκα ή αν υπάρχει ή πού βρίσκεται κ.ο.κ. όμως θα σας επιστήσω την προσοχή ώστε να «υπογραμμίσετε» όλες τις ενδείξεις διαβάζοντας (ή παρακολουθώντας) γιατί το δύσκολο δεν είναι να τον αποκτήσεις, να τον κάνεις κτήμα σου. Όχι, το δύσκολο είναι να τον εντοπίσεις ή να τον αναγνωρίσεις. Κι αυτό ακριβώς είναι που «καίει» τους ήρωες, όπως και όλους τους ανθρώπους διαχρονικά.
Στην υπόθεση διαβάζουμε: Τέσσερεις ἑσπερινοὶ καὶ τέσσερα ἀδέλφια σὲ μιὰν οἰκογένεια διχασμένη ἀπὸ τὸν Ἐμφύλιο ἐν μέσῳ τῆς Δικτατορίας τοῦ ’67, ἐφ’ ὅσον ἀλληλοσυμπληρωθοῦν, σχηματίζουν τὸν Μέγαν ἑσπερινὸν τῆς ἀγγελικῆς ἁρμονίας καὶ ἀγάπης…
Βρισκόμαστε σε μια κωμόπολη της ελληνικής επικράτειας όπου δεσπόζει τοπογραφικά η πλατεία, με την εκκλησία και το καφενείο. Τα δύο πιο καίρια σημεία ενός χωριού, μιας πόλης, μιας γειτονιάς –κατ' επέκταση μιας κοινωνίας– τα οποία αποτελούν κεντρικά σημεία αυτής, τόπο συνάντησης των κατοίκων κι αλληλεπίδρασης· έχουν δε μια σημαίνουσα φύση: ούτε εντελώς ιδιωτικά μέρη αλλά ούτε και εντελώς δημόσια, προορίζονται για όλους βέβαια και συγκεντρώνουν κάθε προβληματισμό τους ή ανάγκη. Εκεί θα γίνουν όλα. Εκεί θα γίνει η ανατροπή, εκεί θα ξεκινήσει η αναζήτηση, εκεί θα λήξει. Το αν η έκβαση (θα) είναι αίσια δεν θα σας το πω, ούτε όμως θα το μαντέψετε ενστικτωδώς, και στην τελική, η έκβαση σε αυτή την ιστορία δεν είναι το πιο σημαντικό, γιατί υπάρχει άλλο, σημαντικότερο, ζήτημα κι αυτό αφορά στην σημειολογία του Μέγα εσπερινού, το τι εκπροσωπεί, τι πρεσβεύει.
Πέρασε καιρός για να ξεχάσουμε· και από χτες πούρθες, γύρισ' ο χρόνος πάλι πίσω.Ποτέ δεν τελειώνει ο πόλεμος! Ποτέ δεν τ έ λ ε ι ω σ ε.
Στις τέσσερις πράξεις του έργου θα βρούμε πολλές σύντομες μα καίριες σκηνές. Ουσιαστικές και περιεκτικές, πλούσιες υλικού, γεμάτες από: δράση, κοινωνικά μηνύματα, ιστορικό πλαίσιο, διδάγματα, έξαψη ενδιαφέροντος, αγωνία... Από τις πρώτες σελίδες σιγοβράζει η αναστάτωση, η φλόγα. Γρήγορα περιμένεις μια ανατροπή, ο αναβρασμός κερδίζει έδαφος, το παρελθόν (τους) δηλώνει παρόν, υποβόσκουν όσα έμειναν μισοτελειωμένα ή άλυτα... Όλες οι στιγμές είναι καίριες και όλες οι εικόνες έντονες και σημαντικές. Η αγωνία κλιμακώνεται σταθερά όσο διαβάζουμε, στη σελίδα 57 τίθεται το θεμελιώδες ερώτημα. Ποιος είναι «Ο μέγας εσπερινός»; Όμως δεν μένει μόνο σε αυτό, ο κύριος Γκίκας δίνει κίνητρο προς κάθε χαρακτήρα που θα τον αποκαλύψει και το ίδιο και προς κάθε αναγνώστη!
Τι νόημα έχει να πολεμάς, όταν ο μισεμός δε φεύγει;Η διχόνοια, η μεγαλύτερη σκλαβιά!Ή όλοι μαζί θ' αναστηθείτε ή όλοι θα πεθάνετε.
Αυτό το θεατρικό έχει δομημένους χαρακτήρες, σοκαριστικές αποκαλύψεις, αινίγματα, εντάσεις, κάματο... βία, βασανισμό, φόνο, θάνατο... όπως έχει και σύνεση και σοφία, που γόνιμα κι απλόχερα τη μοιράζεται μαζί μας. Έχει διδάγματα για την έννοια της συνεργασίας, της ομόνοιας, της συμφιλίωσης, της σύμπλευσης... ένα υπέροχο εξώφυλλο –που μόνο όσοι το διαβάσουν θα μπορέσουν να εκτιμήσουν όπως του πρέπει–, συνεχές ενδιαφέρον και όμορφη πλοκή.
Εμφύλιο μεταξύ τους δεν κάνουν ούτε τ' άγρια θηρία... [...] Άνθρωπος που τρώει τα παιδιά του, θα φάει και τις σάρκες του –ούτε Θεός τον δέχεται ούτε διάβολος τον υπομένει!
Ένα άξιο, μεγάλο έργο. Διαβάστε το!