Πρόσφατα περιηγήθηκα στις σελίδες μιας απίστευτα συναισθηματικής και κοινωνικής νουβέλας, ένα από τα τελευταία «πνευματικά παιδιά» του συγγραφέα Κώστα Γραμματικόπουλου.
Οι ήρωές του, όπως σε κάθε μυθιστορία που καταπιάνεται, αν και πλάσματα που ανήκουν στη σφαίρα του φανταστικού, κινούνται ανάμεσά μας, χαίρονται, λυπούνται, ερωτεύονται παθιασμένα, μάχονται, πληγώνονται, βιώνοντας έτσι όλο το φάσμα των συναισθημάτων που τους επιφυλάσσει η ζωή. Τολμώ να πω ότι θα μπορούσαν να ανήκουν στον κόσμο του Τσέχοφ ή του Ντίκενς, με τόσα πάθη και διλήμματα να τους κυνηγούν.
Η Φρύνη και ο Ιάσονας, το απόλυτα ερωτευμένο ζευγάρι, που αγαπιούνται χωρίς να γνωρίζουν τι μέλλει γενέσθαι –από τη μοίρα ή καλύτερα από την πένα του δημιουργού τους– άνετα θα χαρακτηρίζονταν διαχρονικά πρόσωπα ή ήρωες κλασσικής λογοτεχνίας. Μάλλον κάτι τέτοιο θα 'χε κατά νου ο συγγραφέας, άμα τη σύλληψη της ιστορίας τους... αφήνοντάς μας όμως για το τέλος την πικρή της επίγευση.
Μα ας πάρουμε τα πράγματα απ' την αρχή. Η Φρύνη και ο Ιάσονας, παρά την μεγάλη διαφορά της ηλικίας –εκείνος στη δύση των πενήντα και κάτι χρόνων κι εκείνη ένα δροσερό εικοσάχρονο κορίτσι– γνωρίζονται και ερωτεύονται, πρώτα πλατωνικά και μετά δίνονται ολοκληρωτικά και καταστροφικά στο μεγαλείο του σαρκικού πόθου. Παράλληλα με τη δική τους γνωριμία, έχουμε την ευκαιρία να συναντηθούμε με τον γερο-άστεγο Λαέρτη, που τριγυρνά στην σύγχρονη Αθήνα έχοντας στο πλάι μια σκυλίτσα που ακούει στ' όνομα Καστάνκα και ένα νεαρό χαμίνι, που έχει υπό τη σκέπη του, τον δωδεκάχρονο Θησέα.
Αν σας θυμίζουν κάτι αυτά τα ονόματα, ναι σωστά μαντέψατε. Η ονοματολογία όλων των προσώπων αντλήθηκε πολύ σοφά από την αρχαία ελληνική μυθολογία, μ' εξαίρεση αυτή της Καστάνκα, της πασίγνωστης σκυλίτσας από το διήγημα του Τσέχοφ. Από τα πρώτα λεπτά ανάγνωσης, γίνεται έκδηλη η αγάπη και ο θαυμασμός του γράφοντα για τους κλασσικούς συγγραφείς, το βικτοριανό ρομάντζο, την αρχαία τραγωδία.
Γι' αυτό βάζει εύστοχα τους ήρωές του στο σήμερα, να τσαλακωθούν και να ματώσουν στα χνάρια των προκατόχων τους, απ' τις ιστορίες του Τσέχοφ, του Ντίκενς, του Τολστόι και γιατί όχι των αρχαίων κλασσικών.
Η Φρύνη είναι εταίρα, όπως εταίρα ήταν και η αρχαία συνονόματή της. Μια πόρνη καλόκαρδη, αφελής, ρομαντική, που αγαπά τα βιβλία και την κουλτούρα. Η γενναιόδωρη ψυχή και η αφέλειά της, μου έφεραν στον νου την Κατερίνα Μάσλοβα, την άλλη τραγική πόρνη, της Ανάστασης του Τολστόι. Ο άστεγος θυμόσοφος Λαέρτης θυμίζει τον πατέρα του μυθικού Οδυσσέα. Ο μικρός τετραπέρατος, αεικίνητος Θησέας μοιάζει αδελφάκι του Όλιβερ Τουίστ, τόσο στη γρηγοράδα (απ' το twist που σημαίνει στρίβω γρήγορα), όσο και στην εξυπνάδα, το ήθος, την εντιμότητα και το σθένος.
Ο δε Ιάγος, που πολύ λίγο παρουσιάζεται, (συγκεκριμένα στη σκηνή που χτυπά με μανία τη Φρύνη) μου θύμισε ακαριαία τον Billy Sikes, τον σκληρό ανάλγητο τύπο που κακοποιούσε τη Νάνσυ, στον Όλιβερ Τουίστ του Ντίκενς. Ο Ιάσονας, ο περιπλανώμενος βιβλιοπώλης, παραμένει ως το τέλος μια απόλυτα τραγική φιγούρα, μοναχικός και μελαγχολικός, θυμωμένος με τους ανθρώπους, αποξενωμένος απ' τον άστεγο αδελφό του και δοσμένος μόνο στην ολοκληρωτική αγάπη που τρέφει για την Φρύνη κι εκείνη γι' αυτόν.
Όμως, όπως επισημαίνει ο συγγραφέας, οι ήρωές του είναι βαθύτατα τραγικά πρόσωπα. Διαπράττουν την ύβρι, για ν' ακολουθήσει η νέμεσις και, σε κάποιους από αυτούς, η κάθαρσις.
Μόνο ο σοφός, πράος και στωικός απέναντι στη μοίρα Λαέρτης, μοιάζει να λυτρώνεται και να προχωρά με θάρρος. Ίσως γιατί στο πέρασμα των χρόνων κατέκτησε τη σοφία του με πόνο. Από αυτό το περίσσευμα αγάπης που ξεχειλίζει, θα τραφεί και θ' αναγεννηθεί ο μικρός Θησέας.
Κάπου εδώ ας μου επιτρέψει ο συγγραφέας ν' αμφιβάλλω αν αυτοί οι δύο είναι πράγματι απόκληροι. Για την κοινωνία μπορεί, μα για τη ζωή είναι ήδη νικητές. Παλεύουν με το σκοτάδι, με την όποια αντιξοότητα, για ν' αναδυθούν ολόλαμπροι και καθαροί στο φως. Μαθαίνουν απ' τα λάθη και συνεχίζουν με χαμόγελο, χωρίς να κοιτάξουν πίσω.
Αν θέλετε να θυμάστε κάτι κι εσείς απ' τη νουβέλα, κάτι με το οποίο θα πορεύεστε στις δυσκολίες και θα σας γίνει βίωμα, ας είναι τουλάχιστον αυτό.
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Η νουβέλα του Κώστα Γραμματικόπουλου, Οι απόκληροι, κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Βακχικόν.
Επίσης: Οι απόκληροι
Στην εργογραφία του ίδιου: