koukidaki: Αντιγόνη

Αντιγόνη, Ζαν Ανούιγ, σε σκηνοθεσία Μαρίας Πρωτόπαππα

Ουσιαστικά παρακολουθούμε μια μοντέρνα παράσταση ενός έργου, που γράφτηκε το 1942, και που βασίζεται σε ένα έργο που αρχικά γράφτηκε τον 5ο αιώνα π.Χ. Φυσικά μιλάμε για την Αντιγόνη του Σοφοκλή, ίσως του πιο εμβληματικού έργου της αρχαίας τραγωδίας. Πιστεύω ότι δεν υπάρχει Έλληνας που να μην γνωρίζει τον μύθο της Αντιγόνης· ακόμα και αυτοί που δεν έχουν πατήσει ποτέ το πόδι τους στο θέατρο, σίγουρα θα έχουν ακούσει για τον Θηβαϊκό κύκλο ή έστω θα θυμούνται την Αλίκη Βουγιουκλάκη να προσπαθεί να μεταφράσει τον μεγαλύτερο ύμνο στον έρωτα, το «Έρωτας ανίκατε μάχαν»!

Αλλά τι μας διηγείται ο μύθος; Ο Οιδίποδας έχει πεθάνει. Οι δυο γιοι του, ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης, αποφασίζουν να βασιλέψουν στη Θήβα εναλλάξ: έναν χρόνο ο ένας και έναν χρόνο ο άλλος. Αρχικά βασιλεύει ο Ετεοκλής ως πρωτότοκος. Όταν έρχεται όμως η σειρά του Πολυνείκη, ο Ετεοκλής αρνείται να του παραδώσει την εξουσία. Ο Πολυνείκης ζητά τη βοήθεια του Άργους και με τη βοήθεια των Αργειτών στρέφεται εναντίον της πόλης της Θήβας. Εμφύλιος πολύνεκρος πόλεμος ξεσπά και σε αυτόν σκοτώνονται και τα δύο αδέλφια. Τη βασιλεία αναλαμβάνει ο Κρέοντας, αδελφός της Ιοκάστης και θείος των δύο σκοτωμένων αδελφών. Ο Κρέοντας θάβει με τιμές τον Ετεοκλή, θεωρώντας ότι πέθανε για να υπερασπίσει την πατρίδα του αλλά βγάζει διαταγή να μείνει άταφος ο Πολυνείκης, που εναντιώθηκε στον νόμο και στους δικούς του ανθρώπους. Η Αντιγόνη, αδελφή των δύο σκοτωμένων δελφίνων και αρραβωνιαστικιά του Αίμονα ( γιου του Κρέοντα), αποφασίζει να παρακούσει τη διαταγή του βασιλιά και θείου της Κρέοντα και να θάψει τον Πολυνείκη. Ο Κρέοντας, παρά τις παρακλήσεις του ίδιου του γιου του, καταδικάζει την Αντιγόνη σε θάνατο, θέλοντας να κρατήσει σταθερά την εξουσία. Ο νόμος είναι νόμος και πρέπει να κρατηθεί για όλους, σύμφωνα με τον Κρέοντα. Για την Αντιγόνη όμως, πάνω από όλα είναι η ηθική και ο νόμος του Θεού και όχι αυτός των ανθρώπων.

Ο Ζαν Ανούιγ διασκεύασε τον πασίγνωστο μύθο το 1942, όταν η Γαλλία είχε ήδη κατακτηθεί από τους ναζιστές. Δεν είναι τυχαίο που επέλεξε αυτή ακριβώς την τραγωδία: η Αντιγόνη πάντα συμβόλιζε, και ακόμη συμβολίζει, την επανάσταση των πολιτών στην εξουσία· στην άδικη και καταπιεστική εξουσία. Η Αντιγόνη είναι η ιδεαλίστρια, η φεμινίστρια, η ατρόμητη επαναστάτρια που ενεργεί βασιζόμενη στην ηθική. Σε μια Γαλλία υποδουλωμένη από τους Γερμανούς κατακτητές ο Ζαν Ανούιγ επιστρέφει στην αρχαία τραγωδία και την χρησιμοποιεί θέλοντας να κάνει τη δική του επανάσταση. Στη διασκευή του Ανούιγ, τα γεγονότα είναι πιο στρογγυλεμένα: η Αντιγόνη δεν είναι η επαναστάτρια ηρωίδα αλλά μια αδύναμη κοπέλα. Η περιγραφή της είναι χαρακτηριστική: ένα κοκκαλιάρικο κορίτσι. Αντλεί τη δύναμή της πιο πολύ από αδελφική αγάπη και από παιδικές, όμορφες αναμνήσεις και όχι από το αίσθημα του δικαίου. Αλλά και ο Κρέοντας δεν είναι η απόλυτη εξουσία, ο απόλυτος δυνάστης, αλλά ένας πιο συμπαθητικός άνθρωπος, που εξηγεί με λογικά επιχειρήματα στην Αντιγόνη την απόφασή του. Της εξηγεί ότι ο Πολυνείκης δεν ήταν άγιος, στράφηκε κατά της πατρίδας του και ότι ήταν βίαιος πολύ πριν την αδικία που υπέστη από τον Ετεοκλή. Της εξηγεί ότι και ο Ετεοκλής υπήρξε βίαιος. Μετά από τη μάχη, που σκοτώθηκαν και οι δυο, οι σοροί τους ήταν τόσο αλλοιωμένοι που και ο ίδιος ο Κρέοντας δεν ήταν σίγουρος για το ποια σορός ανήκε σε ποιον! Έτσι διάλεξε στην τύχη μια από τις δύο για να την θάψει! Και ποιο το νόημα της ταφής; Η Αντιγόνη συνειδητοποιεί ότι τελικά έχει κάποιο δίκιο ο θείος της, παρόλα αυτά προτιμά να πεθάνει, αφού είναι παγιδευμένη στη ρομαντική, παιδική της φύση και αφού συνειδητά δεν θέλει να ζήσει σε έναν κόσμο ενηλίκων.

Την σκηνοθεσία της παράστασης έχει αναλάβει η Μαρία Πρωτόπαππα, η οποία έχει επιλέξει έναν γρήγορο, πρωτοποριακό τρόπο να μας δείξει όλη την ιστορία. Οι ηθοποιοί είναι καθισμένοι μπροστά στο κοινό και απευθύνονται κατευθείαν στο κοινό και όχι ο ένας στον άλλον. Η Μαρία Πρωτόπαππα έχει αναλάβει και τον ρόλο της τροφού της Αντιγόνης. Στην αρχή της παράστασης χρησιμοποιεί πολύ και την γλώσσα των κωφαλάλων κάνοντας κινήσεις με τα χέρια.

Κρέοντας είναι ο Γιάννης Τσορτέκης, που κυριολεκτικά παίρνει πάνω του όλη την δραματική κλιμάκωση του έργου. Είναι ο απόλυτος πρωταγωνιστής. Όπως είπαμε και πιο πριν, ο Ανούιγ δίνει μια πολύ πιο ρεαλιστική και σύγχρονη ματιά στον αρχαίο μύθο: ο Κρέοντας δεν είναι πλέον ο απόλυτος τύραννος αλλά ένας αρχηγός κράτους που πρέπει να κρατήσει ισορροπίες, να επιβάλλει τάξη μετά από έναν εμφύλιο πόλεμο. Και εδώ έχουμε το παράξενο: στη διασκευή του Ανούιγ, ο Κρέοντας πρωταγωνιστεί και όχι η Αντιγόνη.

Αφηγητής και κορυφαίος του χορού (όπως στις αρχαίες τραγωδίες), δηλαδή είναι ο Χρήστος Στέργιογλου, ο οποίος καταφέρνει να στέκεται ανάμεσα στο δράμα και στην ειρωνεία (η τραγωδία είναι ξεκούραστη αφού ξέρουμε ότι δεν υπάρχει ελπίδα). Δεν χρειάζεται να πω πολλά για αυτόν τον υπέροχο ηθοποιό, η ερμηνεία του είναι έξοχη!

Αντιγόνη είναι η Ηλέκτρα Μπαρούτα, νέα ηθοποιός που στέκεται επάξια δίπλα στους πολύπειρους συναδέλφους της και καταφέρνει να μας δώσει τον ιδεαλισμό της ηρωίδας της.

Οι Δημήτρης Μαμιός και Δημήτρης Μαργαρίτης συμπληρώνουν το καστ των ηθοποιών ως Αίμονας και φρουρός αντίστοιχα. Αξιοπρεπείς και οι δύο σε δύο σχετικά μικρούς ρόλους.

Τα σκηνικά και τα κουστούμια τα έχει επιμεληθεί η Εύα Νάθενα, ασπρόμαυρα ρούχα για τους περισσότερους χαρακτήρες. Στα άσπρα ο κορυφαίος του χορού, στα μαύρα ο Κρέοντας και η Αντιγόνη, στα γκρι η τροφός.

Τα σκηνικά είναι μόνον οι άσπρες καρέκλες που κάθονται οι χαρακτήρες αλλά και οι λευκές πλαστικές σακούλες, που μπαίνουν μέσα οι σοροί. Έξοχοι και οι φωτισμοί της σκηνής.

Εύη Ρούτουλα

Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου

Σημείωμα της σκηνοθέτιδος:

Σε ακραίες καταστάσεις της Ιστορίας, σαν αυτή που ζούμε τώρα, κατά τις οποίες συντελούνται κοσμογονικές αλλαγές, των οποίων την επίγνωση ΔΕΝ μπορούμε να έχουμε πριν ολοκληρωθούν, σε αυτά τα Απότομα Περάσματα - Μεταλλάξεις του ιστορικού ανθρώπου, το πλαίσιο και η ανάγκη για το Συλλογικό ΣΥΝΘΛΙΒΟΥΝ τα άτομα, αλλά και τον δημόσιο χαρακτήρα τους. Περνάμε απότομα στον καθηλωμένο τεχνολογικά, πολιτικά άνθρωπο, που ενώ απολαμβάνει δημόσιο λόγο, τον στερείται, όπως στερείται δημοκρατίας και ελέγχου του εαυτού και του βίου του. Πόσω δε μάλλον των ατομικών ελευθεριών και της ιδιωτικότητάς του, την στιγμή που «ηθελημένα» βρίσκεται εκτεθειμένος μαζί με όλους, στα μάτια όλων.
Οι μύθοι είναι ιστορίες που οι άνθρωποι διηγούνται ή ακούνε, μέσω των οποίων κάθε κοινωνία προσπαθεί να καταλάβει πώς είναι φτιαγμένη, τις σχέσεις της με τον εξωτερικό κόσμο και τη θέση του ανθρώπου στο σύνολο του σύμπαντος. Η αξία τους προέρχεται από το ότι τα γεγονότα, που υποτίθεται ότι εξελίχθηκαν σε μια δεδομένη στιγμή στο μακρινό παρελθόν, συγκροτούν μια δομή αναλλοίωτη στο παρόν, το παρελθόν και το μέλλον (Claude Lévi-Strauss).
Ο Ανούιγ καλεί τους θεατές να σκεφτούν πάνω στο νόημα της ζωής και να αρνηθούν κάθε μορφή συμβιβασμού. Ανήκει στα έργα του Pieces noires (Μαύρα Έργα), που ήταν γεμάτα ειρωνεία και σαρκασμό. Είχε βρει τρόπο να γελάει µε την κακοτυχία: «Τα έργα µου είναι περισσότερο Μολιερικά. Χάρη στον Μολιέρο, το γαλλικό θέατρο δεν είναι ζοφερό. Γελάμε, όπως οι φαντάροι στον πόλεμο, µε τη μιζέρια και τον τρόμο µας.».
Αν ήταν εύκολο να αποφασίσουμε ποια πλευρά έχει με το μέρος της το δίκαιο ή το άδικο δεν θα μιλούσαμε για τραγωδία. Η αξία της δεν έγκειται στη σύγκρουση του καλού με το κακό, της αθωότητας με την ενοχή, αλλά σε μια αντιπαράθεση ηθικών αρχών και πολιτικών θέσεων στην οποία είναι δύσκολο ο μέσος άνθρωπος να πάρει σαφή θέση. Στο ερώτημα: Αξίζει τον κόπο η θυσία της; Τα έργα του Σοφοκλή και του Ανούιγ δεν δίνουν οριστική και αδιαπραγμάτευτη απάντηση.
Μαρία Πρωτόπαππα

Συντελεστές:

Κείμενο: Ζαν Ανούιγ

Σκηνοθεσία: Μαρία Πρωτόπαππα

Μετάφραση: Μάριος Πλωρίτης

Σκηνοθεσία, Δραματουργική επεξεργασία: Μαρία Πρωτόπαππα

Σκηνικός χώρος - Κοστούμια: Εύα Νάθενα

Κίνηση: Κατερίνα Φωτιάδη

Μουσική: Λόλεκ

Φωτισμοί: Μελίνα Μάσχα

Βοηθοί σκηνοθέτη: Δημήτρης Σταυρόπουλος, Ορέστης Σταυρόπουλος

Βοηθός ενδυματολόγου: Έλσα Γκόγκογλου

Φωτογραφίες προώθησης: Ρούλα Ρέβη