Έρχεται νέο έτος και όπως όλα τα νέα, οφείλει να αφήσει πίσω του κάθε λάθος, σαθρό ή άσχημο και να κρατήσει ό,τι καλό, σωστό και όμορφο. Επίσης, όταν ο άνθρωπος γυρίζει σελίδα, παρατηρείται ένα ξεσκαρτάρισμα –έτσι δεν είναι;– στο πλαίσιο του οποίου αποδεσμεύεσαι από άχρηστα, άσκοπα, αχρείαστα και άλλα τέτοια πράγματα. Μετά θυμήθηκα την περίπτωση του Καμίλ Κορό, που στην εποχή μας θεωρείται ο πιο πλαστογραφημένος καλλιτέχνης (στις ΗΠΑ υπάρχουν εκατό χιλιάδες έργα που του αποδίδονται ενώ λέγεται ότι ο ίδιος δημιούργησε μόνο τρεις χιλιάδες!) και αποφάσισα να αναζητήσω κι άλλες τέτοιες περιπτώσεις στην τέχνη. Έτσι, για να ξέρουμε τι μας γίνεται, να ξεσκαρτάρουμε κάθε ψεύτικο, παραπλανητικό ή κίβδηλο και από εκεί.
Αναζητώντας λοιπόν διάφορες πηγές, κάπου διάβασα πως το FAEI (Ελβετικό Ινστιτούτο Εικαστικών Τεχνών) το οποίο –για να σας προλάβω– είναι ανεξάρτητη εταιρεία, που χρησιμοποιεί υπέρυθρες σαρώσεις, ακτινογραφίες και ραδιοάνθρακες, έχει υπολογίσει πως το 50% της τέχνης που κυκλοφορεί είναι πλαστό ή αποδίδεται σε λάθος δημιουργό. Σε έναν τέτοιο κόσμο, σκέφτεσαι ότι έχεις πάρα πολλές πιθανότητες να παραπλανηθείς, ως απλός φιλότεχνος, αλλά ευτυχώς υπάρχουν οι ειδικοί και τα μουσεία όπου μπορείς στ' αλήθεια να απολαύσεις αυθεντικά έργα. Τι; Όχι;
Από τους είκοσι έναν πίνακες του Μοντιλιάνι, που εκτέθηκαν στο Παλάτσο Ντουκάλε της Γένοβας, μόνο ένας ήταν αυθεντικός![1] Καλά διαβάσατε. Υπολογίζεται ότι υπάρχουν χίλιοι Μοντιλιάνι στον κόσμο που δεν είναι Μοντιλιάνι ενώ ο ίδιος θεωρείται από τους πιο αντιγραμμένους· ένας βασικότατος λόγος είναι επειδή οι πίνακές του αξίζουν εκατομμύρια ευρώ.
Το παραπάνω πορτραίτο της Σελίν Χάουαρντ, για παράδειγμα, συμπεριλαμβάνονταν στην έκθεση του Παλάτσο Ντουκάλε αλλά –μαντέψτε– δεν ανήκει στον Αμεντέο Μοντιλιάνι. Τα είκοσι πλαστά κατασχέθηκαν όπως ήταν αναμενόμενο με το κοινό να απαιτεί επιστροφή των χρημάτων του όμως, στο μεταξύ, είμαι σίγουρη ότι έχετε δει κάμποσες φορές στο διαδίκτυο τον πίνακα της κυρίας Χάουαρντ να φιγουράρει ως έργο δικό του.
Η περίπτωση αυτή δεν είναι η μοναδική στον μουσειακό εκθεσιακό χώρο. «Ο Σωτήρας του κόσμου» του Ντα Βίντσι (Salvator Mundi) κόστισε 450 εκατομμύρια δολάρια, το Λούβρο απέφυγε να τον εκθέσει δίπλα στη Μόνα Λίζα (του) ενώ εξαφανίστηκε από προσώπου γης αμέσως μετά. Σήμερα λένε πως ο Λεονάρντο είχε συμβάλει στη δημιουργία του κατά ένα ποσοστό –στην καλύτερη περίπτωση.
Ένας διάσημος πλαστογράφος του Ρόθκο, ο Πέι Σεν Κιαν, που διακίνησε πλαστά έργα αξίας δεκάδων εκατομμυρίων ευθύνεται και για την ύπαρξη του παραπάνω ο οποίος και συμπεριλήφθηκε στον επίσημο κατάλογο έργων του Ρόθκο αλλά εκτέθηκε και στην Ελβετία στην γκαλερί του ιδρύματος Μπεγιελέ!
Δε θέλετε να σας πω πού έχει εκτεθεί ο πίνακας «Σαμψών και Δαλιδά» του Ρούμπενς ούτε πόσο κόστισε, όμως δεν είναι Ρούμπενς ή, όπως έδειξε το σύστημα τεχνητής νοημοσύνης, δεν είναι Ρούμπενς σε ποσοστό 91,78%. Η διαμάχη για την πρωτοτυπία του συγκεκριμένου είναι από τις πιο χαρακτηριστικές στον χώρο και κράτησε πολλά έτη. Κύριο επιχείρημα των αρνητών αποτέλεσαν τα «κομμένα» δάχτυλα του δεξιού ποδιού του Σαμψών, ένα λάθος που δεν θα έκανε ποτέ ο καταξιωμένος δημιουργός και, μεταξύ μας τώρα, έχετε δει ποτέ μεγάλο δημιουργό αυτής της περιόδου να αφήνει (αψυχολόγητα) μέλη σώματος εκτός κάδρου;
Στην εποχή μας έχει αναβιώσει το μήνυμα ενός ποιήματος του Μπέρτολντ Μπρεχτ (1898-1956), που περιγράφει με τον πιο εμβληματικό τρόπο την βαθμιαία επέλαση της φρίκης του Ναζισμού: το «Ήλθαν πρώτα», που έφθασε να χαραχθεί και σε μία μαρμάρινη στήλη στο Μνημείο του Ολοκαυτώματος στη Βοστόνη.
Όμως εκείνος που έγραψε τους σπαρακτικούς στίχους:
«Πρώτα ήλθαν για τους κομμουνιστέςόμως εγώ δεν είπα τίποτε γιατί δεν ήμουν κομμουνιστής.Μετά ήλθαν για τους Εβραίουςκι εγώ δεν είπα λέξη γιατί δεν ήμουν Εβραίος.Κατόπιν ήλθαν για τους συνδικαλιστέςκι εγώ πάλι δεν είπα τίποτε γιατί δεν ήμουν συνδικαλιστής.Μετά ήλθαν για τους Καθολικούςκαι τίποτε δεν είπα ελόγου μου, γιατί Καθολικός δεν ήμουν.Όταν στο τέλος ήλθαν για μέναπλέον δεν είχε μείνει κανείς για να με υπερασπισθεί»
δεν ήταν ο Μπρεχτ! Ήταν ο λουθηρανός πάστορας Μάρτιν Νιμέλερ, που από το 1937 κήρυττε αυτούς τους λόγους στο ποίμνιό του, στην ενορία του στο Βερολίνο, πασχίζοντας να τους παρακινεί να αντιταχθούν στη δικτατορία που από τότε φαινόταν ότι επρόκειτο να αιματοκυλήσει τη χώρα και την Ευρώπη. Ο Νιμέλερ αποφυλακίσθηκε μετά τον πόλεμο και ξανάρχισε να κηρύττει το ίδιο μήνυμα στη Φρανκφούρτη του 1946, ένα κήρυγμα που ήδη είχε γίνει διάσημο ως σάλπισμα της αντίστασης στον ναζισμό. Ο ίδιος το περιέλαβε αργότερα στην πιο εύπεπτη και δημοφιλή μορφή του, στη συλλογή των γραπτών του με τίτλο «Ενοχή και Ελπίδα». Τα τελευταία χρόνια, τα λόγια αυτά έχουν πλημμυρίσει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, εσφαλμένα όμως αποδίδοντας την πατρότητά τους στον Μπρεχτ.
Ελάτε να δούμε και την ακόλουθη περίπτωση.
Αργοπεθαίνει(Muere lentamente)Αργοπεθαίνειόποιος γίνεται σκλάβος της συνήθειας,επαναλαμβάνοντας κάθε μέρα τις ίδιες διαδρομές,όποιος δεν αλλάζει το βήμα του,όποιος δεν ρισκάρει να αλλάξει χρώμα στα ρούχα του,όποιος δεν μιλάει σε όποιον δεν γνωρίζει.Αργοπεθαίνειόποιος έχει την τηλεόραση για μέντορά τουΑργοπεθαίνειόποιος αποφεύγει ένα πάθος,όποιος προτιμά το μαύρο αντί του άσπρουκαι τα διαλυτικά σημεία στο «ι» αντί τη δίνη της συγκίνησηςαυτήν ακριβώς που δίνει την λάμψη στα μάτια,που μετατρέπει ένα χασμουρητό σε χαμόγελο,που κάνει την καρδιά να κτυπά στα λάθη και στα συναισθήματα.Αργοπεθαίνειόποιος δεν «αναποδογυρίζει το τραπέζι» όταν δεν είναι ευτυχισμένος στη δουλειά του,όποιος δεν ρισκάρει τη σιγουριά του, για την αβεβαιότητα του να τρέξεις πίσω από ένα όνειρο,όποιος δεν επιτρέπει στον εαυτό του, έστω για μια φορά στη ζωή του, να ξεγλιστρήσει απ' τις πάνσοφες συμβουλές.Αργοπεθαίνειόποιος δεν ταξιδεύει,όποιος δεν διαβάζει,όποιος δεν ακούει μουσική,όποιος δεν βρίσκει το μεγαλείο μέσα τουΑργοπεθαίνειόποιος καταστρέφει τον έρωτά του,όποιος δεν αφήνει να τον βοηθήσουν,όποιος περνάει τις μέρες του παραπονούμενος για τη κακή του τύχηή για τη βροχή την ασταμάτητηΑργοπεθαίνειόποιος εγκαταλείπει την ιδέα του πριν καν την αρχίσει,όποιος δεν ρωτά για πράγματα που δεν γνωρίζειή δεν απαντά όταν τον ρωτάν για όσα ξέρειΑποφεύγουμε τον θάνατο σε μικρές δόσεις,όταν θυμόμαστε πάντα πως για να 'σαι ζωντανόςχρειάζεται μια προσπάθεια πολύ μεγαλύτερηαπό το απλό αυτό δεδομένο της αναπνοής.Μονάχα με μια φλογερή υπομονήθα κατακτήσουμε την θαυμάσια ευτυχία.
Ένα πολύ αισθαντικό ποίημα του οποίου η πατρότητα αποδόθηκε το 2009 στον Χιλιανό Πάμπλο Νερούδα και μάλιστα έγινε viral στο διαδίκτυο. Μαντέψτε! Δεν είμαστε βέβαιοι ότι είναι του Νερούδα. Για το συγκεκριμένο υπήρξε έγγραφη ένσταση της Βραζιλιάνας Martha Medeiros. Η Medeiros έπρεπε να επικοινωνήσει με το ίδρυμα Πάμπλο Νερούδα προκειμένου να διαλευκανθεί η «αστοχία» και να της αποδοθεί ο τίτλος της δημιουργού του εν λόγω –αλλά φευ... Η ίδια κατέθεσε ως απόδειξη το έργο της «A Morte Devagar» (Αργά προς τον θάνατο) το οποίο δημοσιεύθηκε το 2000 –άρα εννέα ολόκληρα έτη πριν– όμως το Ίδρυμα, αναφερόμενο σχετικά, είπε ότι δεν έχει ιδέα πώς ξεκίνησε το ζήτημα, υπάρχουν κι άλλα ποιήματα που αποδίδονται λανθασμένα στον Νερούδα και πως δεν μπορεί να κάνει τίποτα για να αποκαταστήσει την αλήθεια ένεκα της τεράστιας δυναμικής του διαδικτύου.
Θα θέλατε και κάτι ελληνικό; Αν έχετε δει κι εσείς μια τέτοια ή παρόμοια εικόνα στα κοινωνικά δίκτυα έχω να σας πω ότι στα άπαντα του Κωνσταντίνου Καβάφη δεν υπάρχει πουθενά το παραπάνω ποίημα![3] Μέχρι τούτη τη στιγμή, που πληκτρολογώ αυτές τις αράδες, δεν κατάφερα να εντοπίσω τον δημιουργό αλλά κλείνω προς την περίπτωση μιας πολύ περιορισμένης έκδοσης (αυτοέκδοσης ή ιδιωτικής) λίγων αντιτύπων από όπου ενδέχεται ν' αντιγράφτηκε και να πρωτοξεκίνησε μια τάση κοινοποίησης (από το 2014 υπάρχουν κοινοποιήσεις άνευ αναφοράς δημιουργού) και που αργότερα απόκτησε και την προσθήκη της αυθαίρετης «υπογραφής» (από το 2015 και μετά) σαν νοικιασμένη (υπερ-)αξία.
[1] Πηγή: Telegraph
[2] Πηγή: Επίσημη σελίδα Matisse στο Facebook
[3] Επιπλέον, ως αυταπόδεικτο, μπορούμε να αποκλείσουμε τον Κ. Καβάφη καθώς οι στίχοι δεν ταιριάζουν ούτε με το ύφος του, ούτε με κάποιο άλλο έργο του
Στη συνοδευτική (πρώτη) εικόνα βλέπετε πίνακα Δημήτρη Πετρολέκα, ο οποίος είναι πέρα για πέρα δικός του
