Λογοτεχνικά, τη Χαρά Ανδρεΐδου, την γνώρισα Στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα –πόσα χρόνια από τότε! πώς περνά ο καιρός!– και αργότερα σΤα άδεια κουτιά. Πολλούς έχει γοητεύσει αυτή η πένα κι εξακολουθεί με την ίδια διαπεραστικότητα και μαζί με αυτούς και εμένα.
Το νέο της μυθιστόρημα, Ένα χνάρι στο χώμα, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κάκτος, πραγματοποιεί όλα εκείνα που υπόσχεται η γραφίδα της κυρίας Ανδρεΐδου και ακόμα περισσότερα.
Στο οπισθόφυλλο, η περίληψη ξεκινά με ένα ερώτημα. Ποιος δεν θέλει, περνώντας από αυτή τη ζωή, να αφήσει πίσω του ένα χνάρι του στο χώμα; Οι προεκτάσεις ενός τέτοιου ερωτήματος είναι διάφορες, φιλοσοφικές, πολλαπλών σημείων, άλλες κυριολεκτικές και άλλες μεταφορικές... αλλά, προφανώς, εμείς «ποντάρουμε» στις μεταφορικές ή σε αυτό που λέμε «στίγμα». Τα «πράγματα» που αφήνει κανείς στο θνητό πέρασμά του είναι το έργο του (ελπίζοντας ότι θα προκύψει έργο άξιο λόγου), οι φυσικοί του διάδοχοι κι αν είναι και πιο τυχερός το στίγμα του, δηλαδή κάτι (υλικό ή άυλο) που θα τον ενθυμίζει παντοτινά, αέναα. Για κάποιους είναι μια καινοτομία, για άλλους μια ιδέα, μια ανακάλυψη κ.ο.κ. Μα για τους αρχαιολόγους είναι η ανακάλυψη της ανθρώπινης ιστορίας, οι ρίζες του ανθρώπου, του πολιτισμού και της ιστορίας του.
Σε μια αρχαιολογική ανασκαφή θα μεταφερθούμε νοερά, στις σελίδες του μυθιστορήματος, για να γνωρίσουμε τους ανθρώπους που πασχίζουν εκεί και μαζί με αυτούς θα έρθουμε πιο κοντά και στη Θάλεια. Η Θάλεια είναι μία από αυτούς, εργάζεται ακάματα κάθε μέρα· πλήρως αφοσιωμένη στο έργο της, κάνει όνειρα, έχει προσδοκίες και απεριόριστη αγάπη για την επιστήμη της. Η Θάλεια είναι κι εκείνη ένας από τους δισεκατομμύρια ανθρώπους που θα πολεμήσει για ό,τι αγαπά κι υπερασπίζεται, προσδοκώντας –ίσως, μια μέρα– να αφήσει το δικό της σημάδι.
Το βιβλίο γοητεύει με την τόσο καλή του αφήγηση, η ανάγνωση είναι πέρα για πέρα απολαυστική, η εμπειρία άκρως ενδιαφέρουσα. Η συγγραφέας έχει το χάρισμα της καλής ιστόρησης κι εσύ απολαμβάνεις τα μάλα. Οι πρωτοπρόσωπες, εμβόλιμες μαρτυρίες κι εξομολογήσεις ώστε να γνωρίσουμε καλύτερα τους χαρακτήρες αποτελούν το τέλειο καρύκευμα και ουσιαστικά μας φέρνουν πιο κοντά τους. Η πρόθεση της δημιουργού είναι να δώσει σφαιρικά την εικόνα, και το πετυχαίνει, ενώ η αναλυτική, διεξοδική της ματιά παράγει πολλές πληροφορίες σε κάθε επίπεδο. Στο τέλος, αισθάνεσαι ότι έχεις γνωρίσει εις βάθος τα πρόσωπα και όχι επιφανειακά και διεκπεραιωτικά. Η ενδελεχής ανάλυση χρειάζεται τεχνική για να μην κουράσει ή βαρύνει το πόνημα, όμως η Χαρά Ανδρεΐδου στ' αλήθεια δεν έχει να φοβηθεί κάτι τέτοιο. Από την άλλη, ούτε η αρχαιολογία έχει να φοβηθεί το οτιδήποτε γιατί είναι εμφανές το πόσο αγαπά η συγγραφέας τους ανθρώπους της.
Στους ανθρώπους που σκάβουν και συνομιλούν με το χώμα δεν ισχύει ο κανόνας της επιφανειακής αβροφροσύνης και της υπόγειας υπονόμευσης... γιατί βλέπετε αυτοί γνωρίζουν τη μυστική γλώσσα όσων συνομιλούν με τον χρόνο.Σε μια ανασκαφή το καθετί είναι άρρηκτα και αναπόδραστα εξαρτημένο από το σύνολό του. Και περιμένει υπομονετικά να έρθει η μέρα –η σειρά του– όταν: σαν την Ωραία Κοιμωμένη να του δώσουμε ξανά ζωή με ένα φιλί.
Κάπως έτσι μας εισάγει σε έναν τόπο όπου λέξεις όπως ανασκαφικό σύνολο, οξυπύθμενοι αμφορείς, εφυάλωση, κτερίσματα, ρινοχόες, μικροχρόνος κ.π.ά. πρωτοστατούν... όσο εμείς περιφερόμαστε στον αρχαιολογικό κόσμο. Η εισαγωγή μας σε μια ανασκαφή και όλα όσα την αφορούν είναι γόνιμη, ενδιαφέρουσα και αφήνει απόσταγμα, αφού είναι ευκαιρία να μάθουμε και κάποιους όρους πέρα από τη μεθοδολογία που ακολουθείται.
Όμως το μυθιστόρημα δεν είναι μόνο αυτό. Καθόλου. Μπορεί ο έρωτας για την αρχαιολογία και όσα την χαρακτηρίζουν να γεμίζουν τις αισθήσεις μας, ωστόσο ο έρωτας μεταξύ των ανθρώπων στήνει και εδώ το δίχτυ του, ρίχνει το βέλος του και μαγκώνει τους ήρωες της μυθοπλασίας. Συγκεκριμένα, έχουμε ένα ερωτικό τρίγωνο. Καθένας τους έχει έναν στόχο, μια φιλοδοξία, κάτι να πετύχει το οποίο είναι υπεράνω όλων των άλλων. Και οι τρεις έχουν πείσμα κι αφοσίωση. Οπωσδήποτε θέλουν και χρειάζονται την νίκη.
Η νίκη αυτή, ωστόσο, δεν είναι μόνο η ερωτική αλλά και η εργασιακή, εκείνη που σχετίζεται με την επιστημονική καριέρα. Εδώ βρίσκεται το κλειδί της ιστορίας. Ποια επιθυμία άραγε είναι πιο ισχυρή; Ποια επιτυχία πιο μεγάλη; Ο έρωτας ή η εργασία; Ποιος είναι πιο ευτυχισμένος; Εκείνος που έχει βρει το άλλο του μισό ή αυτός που είναι σε θέση να εξελιχθεί; Ποιο τίμημα είσαι αποφασισμένος ή αντέχεις να πληρώσεις για να πάρεις/έχεις αυτό που θέλεις;
Με αυτά τα ζητήματα και πάνω σε αυτές τις απαντήσεις δομείται η ιστορία των ηρώων. Ο απόλυτα πειθαρχημένος επιστήμονας/εργάτης αντιμάχεται με το ερωτικό πάθος, που μπορεί να σε βγάλει εκτός τροχιάς ή να σε κάνει απρόβλεπτο, και το ρομαντικό ειδύλλιο που κάνει την καρδιά σου να χτυπά δυνατά με τον γειωμένο χαρακτήρα που πατά γερά στη γη. Απόλυτα συγκροτημένοι και ιδιαιτέρως φλογεροί. Γη και φωτιά, τα στοιχεία, μαζί.
Το παιχνίδι ακόμη παίζεται, κι όλοι είναι θύματα του εαυτού τους. Και οι τρεις.Όλα έχουν το τίμημά τους.
Τα πρόσωπα σκιαγραφούνται στο απόλυτο κι άψογα, όπως και οι αναμεταξύ τους συσχετισμοί, ενώ μεγάλο ρόλο σε αυτό έχουν οι διεξοδικές τους σκέψεις καθώς το κείμενο βρίθει συλλογισμών. Μην σκεφτείτε πως πολυλογεί. Η πολυλογία έχει πάντα μια αρνητική χροιά, συνδέεται με πράγματα περιττά ή ανούσια ή επαναλαμβανόμενα, όμως εδώ ό,τι έχει γραφτεί κρατά το ενδιαφέρον, ομορφαίνει τη ροή του λόγου, προσφέρει στο σύνολο. Η συγγραφέας έχει τον έλεγχο σε κάθε αράδα και ξέρει πώς να δομεί γόνιμα μια αφήγηση παρά τη σχολαστικότητά της.
Κλείνοντας το βιβλίο έχεις γοητευτεί, έχεις γνωρίσει μια χαρισματική πένα, έχεις διαβάσει μια ιστορία γεμάτη εντάσεις συναισθηματικής φύσης με μπόλικη αρχαιολογία και έχεις «δει» μια γλαφυρή εικόνα ανασκαφής –πράγμα σπάνιο αν δεν σχετίζεσαι με τον χώρο. Το συγκινητικό κι εξίσου φορτισμένο τέλος θα σε κάνει να ανυπομονείς για το επόμενο λογοτεχνικό (της) ταξίδι.
Τεράστιο ναι!
