koukidaki: Τα κύματα

Η ακούραστη, ρυθμική περιοδικότητα των κυμάτων θυμίζει τις ζωές των ανθρώπων... που ...αν και διαφορετικοί, είμαστε διαφορετικές εκδοχές ενός ανθρώπου, ο κάθε εαυτός ενέχει διαφορετικά πρόσωπα. [...] Η αδιάκοπη, αέναη κίνηση του νερού αποδίδει τη ρευστότητα του χρόνου, του εαυτού και της ζωής, προσφέροντας στον σιωπηλό αναγνώστη, ακροατή και θεατή μια υπαρξιακή εμπειρία. [...] Η οργάνωση άπτεται των νόμων της μουσικής κι όχι της μυθοπλασίας.

Μερικά από τα τόσο εμπεριστατωμένα, που έχει αναφέρει στην εισαγωγή της η μεταφράστρια Άννα Βασιάδη, για Τα κύματα της Βιρτζίνια Γουλφ, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Συρτάρι.

Τα πρώτα πράγματα που θυμάμαι από την ανάγνωση είναι οι σουρεαλιστικές παρομοιώσεις με τα στοιχεία της φύσης, ο ρέων λόγος που αντανακλά τον ψυχισμό των ηρώων και οι πρωτοπρόσωπες εξομολογήσεις(;) των έξι, που μιλούν λες και βρίσκονται έξω από τα σώματά τους, σε μια ιδιαίτερη σχέση με τον εαυτό τους, σαν να παρακολουθούν απ' έξω ενώ αισθάνονται άπαντα μέσα τους ή λες και μιλούν/βρίσκονται μέσα στους άλλους.

Αρχικά είναι έξι παιδιά που όμως μοιάζουν μεγάλοι ένεκα των χρωματισμών του λόγου τους και της μεστής σκέψης που εκφέρουν ενώ, παράλληλα, δείχνουν άχρονοι, χωρίς ηλικία –ουσιαστική· παρά μόνο ταυτότητας– ή χωρίς στέρεη υπόσταση: περιφέρονται όπως τα αερικά, οι σκιές, τα πνεύματα... Είναι περισσότερο πνεύμα, νους και συναίσθημα παρά όγκος και σχήμα.

Βέβαια, και το συνολικό μυθογράφημα είναι κάπως άχρονο. Δεν υπάρχει σαφής προσδιορισμός του χρόνου (ποιο έτος, ποια μέρα, ποιος μήνας) παρά σε εξαιρέσεις όπου είναι και συγκριτικό (δηλαδή εφόσον ο ήρωας ξεκίνησε παιδάκι κι έφτασε είκοσι πέντε ή σαράντα ή εβδομήντα εννοείται πως έχει περάσει ένα χρονικό διάστημα). Άπαντα είναι σχετικά και αέναα· μια εντύπωση που ενδυναμώνεται από τον συσχετισμό με το κύμα, που χαρακτηρίζεται από την περιοδικότητα, την επανάληψη, την αιώνια φύση του νερού και του κύκλου του.

Παράλληλα, όλα είναι ρεαλιστικά και παραμυθένια μαζί. Γήινα αλλά και ονειρικά. Φανταστικά αλλά άκρως προσγειωμένα. Το μοναδικό ύφος της Γουλφ μας χαρίζει ένα πόνημα που ξεχωρίζει, μη κοινότυπο, που γοητεύει και ενεργοποιεί νευρώνες.

Ήδη από τη δεύτερη εικόνα σκέφτομαι αν καθένας είναι κι ένα κύμα ή αν όλοι «στέκονται» απέναντι στο κύμα. Αν καθένας έχει και μια ιστορία να μοιραστεί ή αν όλοι μαζί αφηγούνται μία ιστορία... και άλλα τέτοια ζητήματα ενώ νομίζω πως εντοπίζω ένα κομμάτι της συγγραφέως μέσα σε κάθε έναν τους. Σκέψεις και φράσεις τους είναι σαν να απευθύνονται ή ν' αφορούν τη Γουλφ και, μοιραία, ένα ακόμη ερώτημα προκύπτει: Ποιος μιλάει στα πλαγιογραμμένα εδάφια; Αυτά αφορούν τις εννέα φάσεις του ήλιου που εμβολίζονται ή διαχωρίζουν τις πρωτοπρόσωπες μαρτυρίες των ηρώων.

Κι έτσι όπως καθένας περιγράφει την ατομική του ιστορία και όλοι μαζί την κοινή τους... αλλού νομίζω πως μιλούν για το παρελθόν τους κι αλλού για το μέλλον... σε κάθε περίπτωση, το μόνο που έχουν είναι το παρόν καθώς μόνο το παρόν μπορεί να περιέχει τόση ανάλυση. Η Γουλφ έχει καταφέρει το δυσκολότερο στη δόμηση: ενώ υπάρχει μια ιστορία που αφηγείται, δηλαδή εξελίσσεται, τα πρόσωπα αναφέρονται στις διάφορες φάσεις της ζωής τους σε παρόντα χρόνο, τη στιγμή που βιώνουν κάτι ή τη στιγμή που βίωσαν κάτι, εξού και είναι σε θέση να μεταφέρουν ως και την πιο μικρή λεπτομέρεια, τον κάθε κόκκο άμμου, για να το πω ποιητικά. Έτσι οι στιγμές διαστέλλονται κι αναλύονται σε απειροελάχιστα σημεία. Άρα και ο χρόνος διαστέλλεται κι αναλύεται σε απειροελάχιστα μέρη.

Το θρυμματισμένο μου μυαλό βρίσκει τα κομμάτια του από μια ξαφνική αντίληψη.

Κάποιες εκφράσεις, εδώ κι εκεί, αφορούν τους δημιουργούς εν τω συνόλω, όπως όταν θα πει (ο ήρωας και η Γουλφ μαζί): Γεμίζω το μυαλό μου με ό,τι τυχαίνει να υπάρχει σ' ένα δωμάτιο ή σ' ένα βαγόνι, όπως κάποιος γεμίζει την πένα του απ' το μελανοδοχείο. Ή όταν: Το να μιλήσω ακόμα και για το κρασί στον σερβιτόρο, είναι σαν να προκαλώ μια έκρηξη. Αν μη τι άλλο, έτσι λειτουργούν όλοι οι δημιουργοί ή έτσι θα έπρεπε να λειτουργούν.

Πολλά έχουν ειπωθεί σχετικά με τον πώς προσδιορίζεται αυτό το κείμενο. Ποιητικό, σύμφωνα με κάποιους. Πεζογράφημα (αποστασιοποιημένα) κατά άλλους. Ψυχαναλυτικό, μη κλασικό κ.ο.κ. Κάποιοι μιλούν για θεατρικό, αφού δεν υπάρχουν περιγραφικά σημεία. Αποτελείται εξ ολοκλήρου από διαδοχικές, πρωτοπρόσωπες περιγραφές-μαρτυρίες και θα μπορούσε κάλλιστα να θεωρηθεί θέατρο αν δεν υπήρχε μια μικρή φράση, δύο λέξεων, που το τοποθετεί στο «ράφι» με τα μεγάλα και σημαντικά μυθιστορήματα: «είπε ο...». Αυτές τις δύο λέξεις ακολουθούμενες από το όνομα του εκάστοτε χαρακτήρα δίνουν στο βιβλίο έναν ξεκάθαρο μυθιστορηματικό χαρακτήρα.

Ο ρυθμός είναι το βασικότερο στοιχείο στο γράψιμο.

Διαβάζοντας, ένα θεμελιακό ερώτημα προκύπτει. Ποιος είναι ο Πέρσιβαλ; Ο Πέρσιβαλ είναι το έβδομο πρόσωπο της ιστορίας χωρίς ωστόσο ν' αποτελεί ήρωα αυτής, αφού δεν τον συναντάμε ποτέ, ενώ το μόνο σίγουρο για εκείνον είναι ότι αποτελεί τον κοινό παρονομαστή των άλλων έξι. Το σημαντικότερο που μοιράζονται μεταξύ τους, που τους ενδιαφέρει και τους αγγίζει εξίσου. Ενδεχομένως, και το σημείο τομής τους, όπως και άλλες ιδέες που μπορεί να έχει κανείς γι' αυτόν. Για παράδειγμα: η νιότη τους, ο διακαής πόθος, το άλτερ έγκο, η αγάπη, ο έρωτας, ο θεός... Το νόημα! Ό,τι ή όποιος κι αν είναι, αποτελεί το νόημα της ιστορίας (τους), το σημείο αναφοράς τους και όλο το βιβλίο αποκτά (νέο) ενδιαφέρον μόλις αποκωδικοποιήσεις τον Πέρσιβαλ.

Ο Πέρσιβαλ είναι εκείνος που εμπνέει την ποίηση.

Η διαστολή του χρόνου σε νανοσημεία, όπως προείπα, δημιουργεί μια στατικότητα ή, αν θέλετε, αφαιρεί την κίνηση ή την επιβραδύνει τόσο πολύ που γίνεται ανύπαρκτη.

Όλα αυτά συμβαίνουν σε μια στιγμή, όμως κρατούν για πάντα.

Τα πάντα στον κόσμο της Γουλφ είναι πάγχρωμα όμως κυριαρχεί η θλίψη. Οι ήρωες δεν βιώνουν τις χαρές τους (τους έρωτες, τις επιτυχίες τους...). Βιώνουν τις στεναχώριες, τον θάνατο, τους προβληματισμούς τους... τις μάταιες αναμονές, τις αδιάφορες μέρες, τις σκιές, τους εφιάλτες τους... (Όπως και η συγγραφέας;)

Τα χρώματα πάντα λερώνουν τη σελίδα· τα σύννεφα περνούν από πάνω. Και το ποίημα, νομίζω, είναι μόνο η φωνή σου που μιλάει.

Σ' αυτόν τον κόσμο ανήκω. Εδώ είναι το ρίσκο μου, εδώ είναι η περιπέτειά μου.

Η εισαγωγική φάση του ήλιου στο εμβόλιμο εικοσιτετράωρο μοιάζει με τον κύκλο της ζωής των όντων που ζουν για μια μέρα αλλά μεταφορικά είναι ο κύκλος της κάθε ζωής, του κάθε πλάσματος ξεχωριστά –μεταξύ άλλων.

Ποντάρει στο συναίσθημα, στο ψυχογράφημα, στην ψυχοσύνθεση, στη θέαση του κόσμου ή της ζωής των προσώπων μέσα σ' αυτόν, η Γουλφ. Και το κάνει αισθαντικά με την ποιητική της χροιά χωρίς ωστόσο ν' αφήνει τον εαυτό της απ' έξω. Δεν θα κάνει ούτε μία μικρή αναφορά, ο λόγος δίνεται μόνο στους ήρωές της, όμως καταλαβαίνεις τη σύνδεσή της με τα λεγόμενά τους, την εμπλοκή της. Ή, ενδεχομένως να καταλαβαίνεις όλα τα παραπάνω επειδή έχει καταφέρει να σε βάλει μέσα στη συνθήκη της.

Έχω γεμίσει αμέτρητα σημειωματάρια με φράσεις που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν, όταν βρω την αληθινή ιστορία, αυτή τη μία ιστορία στην οποία όλες αυτές οι φράσεις αναφέρονται, αλλά δεν την έχω βρει ακόμα αυτή την ιστορία. Κι αρχίζω ν' αναρωτιέμαι. Υπάρχουν ιστορίες;

Κι έτσι, προχωρά ο απροσδιόριστος χρόνος, οι ήρωες μεγαλώνουν και μεγαλώνουν... και η μέρα προχωρά παράλληλα... και η ανάγνωση γίνεται όλο και πιο εθιστική και με παρασέρνει... Κι εκεί, λίγο πριν την «αυλαία» ανατριχιάζω κάνοντας διάφορες σκέψεις ή υποθέτοντας μερικές απαντήσεις. Ποιος είναι ο αφηγητής; Ποια είναι η φύση των ηρώων; Λες να είναι όλοι το ίδιο; Λες να είναι όλοι ένας; Λες ένα πρόσωπο να είναι οι ήρωές του; Λες να είναι κύμα;

Ήμουν σαν εκείνον που του επιτρέπουν να μπει στα παρασκήνια: που του έδειξαν πώς γίνονται τα εφέ.

Απέκτησα και κάποιες έμμονες ιδέες που μας κάνουν να φαινόμαστε ανεπανόρθωτα λοξοί.

Ας προσποιηθούμε πως μπορούμε να ζήσουμε μια απλή και λογική ιστορία, έτσι ώστε, όταν κάποιο ζήτημα πάει στραβά –ο έρωτας για παράδειγμα– θα προχωρήσουμε παρακάτω, στο επόμενο στάδιο, με ειρηνικό τρόπο.

Δεν είμαι ένας· είμαι πολλοί· δεν ξέρω ποιος είμαι [...] Πώς να ξεχωρίσω τη ζωή μου απ' τη δική τους;

Υποφέραμε φριχτά, καθώς χωρίζαμε και γινόμασταν ξεχωριστά άτομα.

Εμείς που βυθιστήκαμε σ' αυτόν τον κόσμο, συνειδητοποιούμε την ύπαρξη ενός άλλου.

Και τώρα ρωτώ, "Ποιος είμαι;" [...] Είμαι όλοι αυτοί; Είμαι ένας και μοναδικός;

Κοιτάς, τρως, χαμογελάς, βαριέσαι, ικανοποιείσαι, ενοχλείσαι –αυτά ξέρω όλα κι όλα.

Μόνο η στιγμή είχε σημασία· αυτή η στιγμή ήταν αρκετή.

Δεν θα ήθελα να προδώσω κάτι από την υπόθεση, δεν θα μπορούσα να δώσω καμία απάντηση. Ανίκανη όμως ν' αντισταθώ, θα γράψω μονάχα πως (ο) ένας συγγραφέας (μπορεί να) δημιουργεί χαρακτήρες και (να) νιώθει καλύτερα όταν είναι μόνος. Δημιουργεί κόσμους αλλά δεν μπορεί να υπάρξει μέσα σε κανέναν. Όπως και η Γουλφ.