Οπωσδήποτε έχετε διαβάσει μια αρχαία τραγωδία. Ακόμα και ο λιγότερο διαβαστερός φιλαναγνώστης έχει τύχει να καταπιαστεί –συνήθως η αφορμή δίνεται από μια θεατρική παράσταση. Μια αρχαία τραγωδία, όπως τα περισσότερα θεατρικά κείμενα, ολοκληρώνεται σε μερικές σελίδες, σωστά; Και λογικά διαβάζεται μέσα σε μία ώρα. Πώς στο καλό αυτός ο Οιδίπους Τύραννος κάλυψε σχεδόν πεντακόσιες σελίδες;
Ήταν το πρώτο πράγμα που αναρωτήθηκα κρατώντας στα χέρια μου την νέα αυτή έκδοση από τον Θεοδόση Αγγ. Παπαδημητρόπουλο ο οποίος ευθύνεται για το κείμενο, την έμμετρη παραγραμμική μεταγραφή, τα διαγραμμικά σχόλια και την ερμηνεία του.
Αυτή η έκδοση λοιπόν, μονολεκτικά, μπορεί να χαρακτηριστεί ως πλήρης. Κι ειλικρινά, δεν μπορώ να σκεφτώ ούτε μια λεπτομέρεια που θα μπορούσε να προστεθεί στο περιεχόμενο ακόμα και πλεονάζουσα (αλλά ούτε και το αντίθετο προφανώς). Πρόκειται για την πιο άρτια, ολοκληρωμένη, σφαιρική έκδοση που θα βρείτε είτε επειδή σας αφορά ο Οιδίποδας είτε επειδή σας αρέσουν οι τραγωδίες ή σας ενδιαφέρει το αρχαίο δράμα ή τα αρχαία ελληνικά κ.ο.κ. Όμως, δεν χρειάζεται να γνωρίζετε αρχαία ελληνικά ή να μελετάτε την αρχαία τραγωδία για να ασχοληθείτε. Οι συγγραφείς για παράδειγμα, οι μυθοπλάστες, οι ποιητές, θα βρουν εδώ ένα «σύστημα» αξιώσεων που θα τους βοηθήσει στην έκφραση, στην κατανόηση της γλώσσας, στη ροή του λόγου, στον εμπλουτισμό του λεξιλογίου κ.α.
Αλλά ας τα πάρουμε από την αρχή, ένα ένα. Στις γενικές σημειώσεις αναφέρεται από τον κύριο Παπαδημητρόπουλο ότι η εργασία επιδιώκει συνειδητώς να διατηρήσει το μέγιστο εκ της αρχαίας φράσεως, προβάλλουσα την διαχρονία της ελληνικής. Παιδαγωγικώς, ο συγκεκριμένος τρόπος καθιστά το αρχαίο κείμενο ευπροσιτώτερο και τις μεταγραφικές επιλογές διαφανείς. [...] Σκοπεύοντας να φανεί –ει δυνατόν– η ζωντανή κίνηση του λόγου κατά την συντακτική λειτουργία. Δεν χρειάζεται να έχει εντρυφήσει κανείς στη γλωσσολογία ή στη φιλολογία για να κατανοήσει τον σκοπό.
Επίσης, η παραγραμμική μεταγραφή βοηθά τα μάλα στην ομαλή κι ανεμπόδιστη ανάγνωση ενώ σου δίνει τη δυνατότητα να έχεις τον έλεγχο χωρίς χρονοτριβές που αποσυντονίζουν τελικά και διαταράσσουν την ομορφιά του βιώματος (αυτό το «τρέχα» ψάξε το λήμμα ή την πληροφορία και όταν το βρεις επανέλα εκεί που ήσουν για να προχωρήσεις στην ιστόρηση...).
Επιπλέον, τώρα που έχω ολοκληρώσει την ανάγνωση, οφείλω να προσθέσω πως αυτός ο χειρισμός, εμένα προσωπικά, με βοήθησε να αντιπαραβάλω νοερά τα δύο ιδιώματα και να μάθω με τρόπο ανεπιτήδευτο και εύκολο αρκετές λέξεις της αρχαίας ελληνικής διαλέκτου –μην πω φράσεις!
Στο τέλος, έχεις δει εμπράκτως αυτό που σου έχει τύχει να διαβάσεις σε βιβλία, άρθρα ή έχεις ακούσει από ακαδημαϊκά στόματα, ότι η ελληνική γλώσσα είναι μία, αδιαίρετη και τέλεια. Βλέπεις στην πράξη τη διαχρονικότητα και την προσαρμοστικότητα.
Ο τόμος προσφέρει και πλήθος πληροφοριών ξεκινώντας από μια σεβαστή βιβλιογραφία (καλύπτει αρκετές σελίδες, αφορά άπαντες και δίνει λύσεις σε μια γκάμα θεμάτων που προκύπτουν κατά τη συγγραφή ή την έρευνα ή τη μελέτη) για να ακολουθήσει το βιογραφικό σημείωμα του Σοφοκλή (γένος και βίος) και απαντήσεις σε διάφορα ζητήματα όπως για παράδειγμα στο «γιατί Τύραννος;». Μετά από όλα αυτά τα πεδία μπορείς να διαβάσεις το θεατρικό σε έμμετρη παραγραμμική μεταγραφή.
Η πλοκή του έργου επιγραμματικά έχει ως εξής: ο Οιδίποδας καταριέται τον φονιά του Λάιου με σκληρά λόγια χωρίς να γνωρίζει την αλήθεια, ότι αφενός πρόκειται για τον πατέρα του κι αφετέρου ότι την ίδια στιγμή καταριέται τον ίδιο του τον εαυτό. Υπόσχεται να κάνει ό,τι χρειαστεί για να βρει τον δράστη ενώ ο Τειρεσίας προβλέπει τα μελλούμενα με εξαιρετική ακρίβεια. Η ένταση κορυφώνεται καθώς ο Άγγελος αποκαλύπτει τη μη πατρότητα του Πολύβου και ο Οιδίποδας αφαιρεί τα μάτια του. Προς τι η όραση για εμένα αν με αυτή δεν πρόκειται να δω κάτι καλό; Κι όταν ο χορός ανταπαντά γιατί αν είναι να ζεις τυφλός καλύτερα να μη ζούσες εκείνος εξηγεί πως δεν αντέχει να αντικρίσει τον πατέρα του στον Άδη, ούτε τη μητέρα του.
Τα γραφιστικά που περιέχονται προσφέρουν εικονογραφημένη την παραστασιοποίηση, αναδημιουργούν τη θέαση του δράματος αλλά το πιο ενδιαφέρον τμήμα του βιβλίου είναι εκείνο που ακολουθεί αμέσως μετά. Το παραγραμμικό κείμενο μαζί με τα διαγραμμικά σχόλια. Οι μετρικές σημειώσεις έχουν πολλαπλή λειτουργικότητα: προσφέρουν χρηστικές πληροφορίες, διδασκαλία μέτρων αλλά και κατανόηση του τρόπου εργασίας του μεταγραφιστή. Εκεί βλέπουμε στην πράξη ότι έγινε τόσο νοηματική αντιστοίχηση όσο και ρυθμική κι όπου το ιδανικό δεν ήταν εφικτό, ο Θεοδόσης Παπαδημητρόπουλος, μάς εξηγεί τις μεταγραφικές λύσεις που υιοθέτησε. Εκεί είναι που μπορούμε να κατανοήσουμε σε βάθος το δράμα, να «δούμε» και τις πιο λεπτές αποχρώσεις, όλα αυτά που μόνο ένας μυημένος καταλαβαίνει και που σίγουρα ξεφεύγουν κατά τη γρήγορη, επιφανειακή ανάγνωση.
Ως αυτό το σημείο, έχεις διαβάσει μια φορά όλο το έργο ώστε, άμεσα, να έχεις όλη την εικόνα, τη δομή, τα μέρη, την υπόθεση και μετά το ξαναδιαβάζεις μετά σχολίων και πληροφοριακού πλούτου για την εμβάθυνση.
Ακολουθεί μια αξιολόγηση του δράματος η οποία θα καταλήξει στην κομβική σημαντικότητα και τον ρόλο του Απόλλωνα, παρόλο που ο ίδιος δεν εμφανίζεται ποτέ στη σκηνή –ως φυσική παρουσία– ούτε έχει κάποια ατάκα! Επίσης τη σύνδεση του Θεού με τον Τειρεσία και πώς ο δεύτερος φέρει το θείο στοιχείο εντός του σκηνικού διαλόγου.
Ο τόμος ολοκληρώνεται με εγκυκλοπαιδικές γνώσεις και τη διαγραμματική ανάλυση του δράματος.
Για να δώσω ένα παράδειγμα γνωστικού πλούτου, που προσφέρει το βιβλίο, αναφέρω την υποσημείωση σχετικά με όσα παρατηρεί ο Πολυλάς για τις αδυναμίες των μετρικών ενώ ο ίδιος καταλήγει ότι ο δεκατρισύλλαβος είναι αυτός που μπορεί να μεταχειριστεί ως ο πιο κατάλληλος για τη δραματική ποίηση ένεκα κάποιων πολύ σημαντικών λόγων: το μέτρο αυτό επιδέχεται ποικιλία ρυθμού, μπορεί να πιάσει μια μεγάλη γκάμα διαβαθμίσεων, επιτυχαίνοντας λυρικότερη ένταση αλλά και τον τόνο της καθομιλουμένης.
Τελικά, πρόκειται για άψογη, ολοκληρωμένη έκδοση μέσω της οποίας έρχεσαι σε άμεση επαφή με το αρχαίο δράμα και τα αρχαία ελληνικά αλλά χωρίς τον κίνδυνο της σύγχυσης, διευρύνεις ορίζοντες κι εμπλουτίζεσαι. Ένα βιβλίο-διαμάντι που φυλάς όπως το πιο πολύτιμο κόσμημα. Ίσως ακόμα να σε ωθήσει ν' αναζητήσεις περαιτέρω· κι αυτό είναι μέγα κέρδος.
