koukidaki: Μοντγκόμερι Κλιφτ: Ο απολογισμός

Μάνου Καραβασίλη

Στοπ καρέ από την ταινία «Η εξομολόγηση» του Α. Χίτσκοκ

Στη σκηνή βρίσκεται ένα τραπέζι με ένα βιβλίο και δύο καρέκλες. Μπαίνει στα μαύρα ντυμένος ο Κλιφτ.

ΚΛΙΦΤ: Εδώ είμαι. Επιτέλους έφτασα. Επιτέλους; Όχι δεν βιαζόμουνα να 'ρθώ... και ας λένε κάποιοι. Με λένε... Με λέγανε... πώς να το πω; Με λένε, ναι με λένε Μοντγκόμερι Κλιφτ. Είμαι ηθοποιός.

Πριν από λίγο ήρθα εδώ. Ωραία είναι. Αλλά η ζωή είναι ακόμα πιο ωραία. Πολύ πιο ωραία. Ό,τι προβλήματα και να 'χεις, ό,τι δυσάρεστο και να σου χτυπάει την πόρτα σου, όσο επώδυνη και να είναι μια καθημερινότητα, είναι τόσο όμορφο να ζεις! Τόσο ωραίο! Το αστείο είναι ότι το θεωρούμε δεδομένο. Αλλά όχι δεν είναι, η ζωή δεν είναι δεδομένη. Εμείς την έχουμε πάρει σαν δεδομένη, αλλά όχι δεν είναι. Μόνο ο θάνατος είναι δεδομένος.

Γεννήθηκα 17 Οκτωβρίου του 1920 στην Ομάχα της Νεμπράσκα. Ήμουνα όμορφος. Αυτό είναι και καλό και άσχημο, ιδίως για έναν ηθοποιό. Και οι όμορφοι ηθοποιοί έχουν ταλέντο.

Δεν πρόλαβα να κάνω πολλές ταινίες. Λίγες γύρισα. Ο χρόνος ζωής οδηγεί στον θάνατο. Και ο θάνατος δεν έχει επιστροφή. Ούτε με αυτοκίνητο, ούτε με αεροπλάνο, ούτε με τίποτα. Γι' αυτό ζήστε, ζήστε το τώρα, να χαιρόμαστε με τα μικρά και ασήμαντα, για να γίνουν μεγάλα και σημαντικά. Ζήστε όσο το επιτρέπει ο χρόνος. Ο χρόνος σας. Κάθε άνθρωπος έχει τον χρόνο του και ο δικός μου χρόνος τελείωσε. Η μοίρα μου με έφερε ως εδώ. Αλλά η μοίρα συνεχίζεται και εδώ ή, μάλλον, ξεκινάει από εδώ. Πολύ σκοτάδι... Γιατί;

Σε όλη μου τη ζωή ήμουνα τραγικά μόνος. Ευαίσθητος. Το σώμα μεγάλωνε, η ψυχή όχι. Να 'μουνα παιδί, Να 'μουνα παιδί, έτσι έλεγα. Τώρα λέω να 'μουνα ζωντανός. Τώρα που τα έχασα όλα. Μέσα από τα χέρια μου κύλησε η ζωή σαν νερό. Θέλω να ζήσω μα δεν γίνεται. Εκτός άμα υπάρχει και εδώ ζωή. Μα τι ζωή να περιμένει κανείς εδώ;

Θα έκανα κι αλλά μα δεν πρόλαβα, η ζωή μου μάζεψε με ταχύτητα αστραπής το κουβάρι που οδηγεί στον θάνατο. Έφυγα πολύ νέος. Μα ο άλλος, ο λατρεμένος ο Τζέιμς Ντιν έφυγε ακόμα πιο νέος και τον θυμόμαστε. Α! Μπορεί και να τον πετύχω. Μπορεί κάπου να τον βρω. Μακάρι να τον βρω. Εκείνος ήταν αγρίμι. Εγώ νοσταλγός της παιδικής αθωότητας. Της χαμένης ανεμελιάς, ένας ευαίσθητος, πολύ ευάλωτος. Ρομαντικός.

Έζησα 46 χρόνια, πολύ σύντομη η ζωή μου και η καριέρα μου. Θα με θυμούνται άραγε; Η μάνα μου, ο αδελφός μου; Η δίδυμη αδερφή μου; Με αγαπάνε, ναι, και τώρα πιο πολύ. Τώρα που θα τους λείπω.

Υπάρχουν άνθρωποι; Όσο υπάρχουν άνθρωποι με Μπαρτ Λάνγκαστερ, Ντέμπορα Κερ και Φρανκ Σινάτρα. Δεν έπαιζα, ήμουνα εγώ. Ωραίο είναι να παίζεις δίχως να υποδύεσαι. Ωραίο να ζεις χωρίς να πρέπει να παίζεις.

Πάντα λάτρευα τη μέθοδο Στανισλάβσκι. Την πίστευα και την έκανα πράξη στη δουλειά μου. Ήμουν ανέκαθεν υπέρ της μεθόδου του.

Τζέιμς Ντιν. Μπορεί και ο Τζέιμς να ήταν ευαίσθητος αλλά με έναν άλλο τρόπο. Ίσως η υπέρμετρη ευαισθησία να κάνει μόνο κακό. Μπορεί να έχει επιπτώσεις. Δεν μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο, ας αλλάξουμε τους εαυτούς μας. Τον μικρόκοσμό μας. Τα απλά πράγματα είναι τα πιο ωραία. Τα πιο σημαντικά. Η ευτυχία δεν βρίσκεται στα λεφτά, βρίσκεται στη ζωή. Χωρίς λεφτά υπάρχει ζωή, χωρίς ζωή τι υπάρχει; Είναι ωραίο να ζεις να βλέπεις φως, ήλιο. Είναι τόσο ωραίο να ζεις, τόσο ωραίο, τόσο όμορφο! Εδώ δεν υπάρχει ούτε ήλιος, ούτε φως, παρά μονάχα σιωπή, μια μεγάλη απέραντη σιωπή. Χμ, πάλι καλά που μιλάω και εγώ.

Τελικά ο θάνατος δεν χτυπάει αυτούς που φεύγουν αλλά αυτούς που μένουν... που μένουν στη ζωή και θυμούνται.

Το ψέμα το μισούσα πάντα. Το απέφευγα, δεν μου άρεσε. Κι όμως το έκανα επάγγελμα. ΗΘΟΠΟΙΟΣ. ΗΘΟΠΟΙΟΣ. Ένας ηθοποιός λέει ψέματα, συνειδητά πάντα.

Έπινα, έπινα πολύ, ήθελα να ζήσω την τρικυμία με ένα μπουκάλι στο χέρι. Και το στόμα μου να μυρίζει αλκοόλ. Ίσως έτσι να ήμουνα πιο δυνατός, πιο γενναίος. Αν και γενναίος δεν ένιωσα ποτέ. Δεν ήμουνα σαν τον Μπαρτ Λάνγκαστερ και πολύ περισσότερο σαν τον Μάρλον Μπράντο. Ζεστασιά έψαχνα και αγάπη. Χμ, τι άλλο θέλει κανείς για να είναι ευτυχισμένος; Ωραία η ζωή, πολύ ωραία. Αλλά είναι τρομερά σύντομη και αυτό πονάει. Πονάει πολύ. Αγαπήστε τη ζωή τώρα, τώρα που την έχετε, όπως και να την έχετε, είναι τόσο ωραία, τόσο ωραία! Μια φορά ζούμε, σαν πρεμιέρα. Μια παράσταση και μετά δεν έχει άλλη. Το κακό όμως είναι ότι δεν ξέρουμε τη ζωή. Δεν κάνουμε πρόβα για να ζήσουμε. Γι' αυτό τα βλέπουμε όλα άσχημα, όλα μαύρα.

Καταπιεσμένος ομοφυλόφιλος. Πονάει. Μην πεις τι είσαι, μην πεις τι νιώθεις, μην πεις τι σκέφτεσαι, μην πεις τι κάνεις. Μη μη μη... Πόσο να αντέξει κάποιος; Πόσο;

Είχα μια καλή φίλη. Την Ελίζαμπεθ Τέιλορ. Κάποτε με έσωσε από βέβαιο θάνατο. Ήμουνα στο σπίτι της. Σ' ένα πάρτι. Είχα πιει λίγο παραπάνω. Και πήγα να σκοτωθώ. Μόλις έβαλα μπροστά ξεκίνησα να τρέχω και... Με έσωσε... Ναι, να 'ναι καλά. Δεν ήταν απόπειρα, κακιά στιγμή ήταν. Αυτό και τίποτε άλλο. Μπορεί να σώθηκα όμως... Το πρόσωπό μου είχε παραμορφωθεί. Άρα κινδύνευε και η καριέρα μου. Το κακό είχε γίνει. Άρα κινδύνευε και η καριέρα μου. Πάντα όμως βασιζόμουνα στο ταλέντο μου και όχι τόσο στην εξωτερική μου εμφάνιση. Όμως οι καταχρήσεις μου δώσανε δύναμη... Τι λέω;

Η καλή μου φίλη, η Λίζα Τέιλορ, μου πρότεινε έναν ρόλο, ενός καταπιεσμένου ομοφυλόφιλου. Δεν πρόλαβα να τον παίξω, η κλεψύδρα του χρόνου μου είχε αδειάσει. Άλλωστε αυτόν τον ρόλο τον έπαιζα μια ζωή. Με πολύ ακριβό εισιτήριο. Τον ρόλο μου θα παίξει... (φωνάζει) Μάρλον, θα παίξεις εσύ τον ρόλο μου; Ήξερε ότι είμαι θύμα του αλκοόλ, με πλησίασε και μου είπε: Πήγαινε στους Ανώνυμους αλκοολικούς. ΕΣΥ είσαι ο μόνος μου αντίπαλος.

Θα περιμένω πολύ εδώ άραγε; Πονάει η αναμονή και φοβίζει το άγνωστο. Όλα εδώ είναι άγνωστα. Άγνωστα και μυστήρια. Αγαπάει κανείς κάτι όταν το χάνει. Τώρα αγαπάω πιο πολύ τη ζωή. Τώρα που δεν την έχω. Και αυτός ο προθάλαμος αναμονής είναι φρικτός γιατί η φαντασία οργιάζει για τη συνεχεία... για το άγνωστο.

Κάπου εδώ θα είναι και η Μέριλιν Μονρόε. Η καλύτερή μου φίλη. Έφυγε. Έφυγε τέσσερα χρόνια πριν από μένα. Μου στοίχισε παρά πολύ ο θάνατός της. Θα την βρω και αυτήν εδώ. Δεν νομίζω να αυτοκτόνησε. Ήτανε πολύ λαμπερή γυναίκα και οι παραγωγοί είχανε μείνει μόνο σε αυτό, εγώ την θεωρώ και πολύ καλή ηθοποιό. Εκμεταλλεύτηκαν τη λάμψη της και δεν ήξερε πώς να το διαχειριστεί όλο αυτό. Ήταν και αυτή θύμα. Σαν και μένα. Σαν και μένα.

Πάντα ζήταγα κοντινά πλάνα, τα μάτια μου, τα μάτια μου, που πάντα ζήταγαν τρυφερότητα, επιβεβαίωση. ΚΑΝΤΕ ΜΟΥ ΚΟΝΤΙΝΑ ΠΛΑΝΑ έτσι έλεγα, το ζήταγα γιατί ήξερα καλά ότι τα μάτια μου έλεγαν σελίδες ολόκληρες. Όχι τόσο από ταλέντο αλλά από στάση και βιώματα ζωής. Δυο μάτια που δεν κλαίνε και όμως.. και όμως είναι πιο πένθιμα γιατί είναι τόσο λυπημένα τόσο απελπισμένα.. Τόσο... Τα μάτια μου... Η ψυχή μου το ίδιο είναι… Πόσα να πω; Πόσα να κρύψω; Είναι κακό που κοιμόμουνα με γυναίκες και με άντρες; Είναι κακό που φοβόμουνα μην μαθευτεί; Είναι κακό για ό,τι νιώθει ο καθένας; Κανέναν δεν πείραξα, κανέναν απολύτως, εκτός από έναν: Εμένα. Χμ. Ναι δεν με αγάπησα όπως έπρεπε, δεν με αγάπησα όπως ήθελα. Μια μανία αυτοκαταστροφής με είχε πιάσει, δεν ξέρω γιατί... Άλλωστε τι απολογισμό να κάνω; Απολογισμό; Τώρα; Γιατί; Ποιος ο λόγος; Ό,τι ήτανε να κάνω το έκανα και ό,τι να μην κάνω πάλι δεν το έκανα. Αρκετά, απόκαμα, απόκαμα. Τι θα λένε για μένα; Οι φίλοι; Οι συνάδελφοι; Με τι χρώματα θα είμαι μέσα στην ψυχή και στο μυαλό τους; Μοντγκόμερι Κλιφτ.. Τι να σκέφτονται; Ήμουνα... Τι ήμουνα; Αυτό πάντα με βασάνιζε. Αρκετά. Αρκετά. Τώρα είμαι εδώ και είμαι μόνος. Και πάνω μόνος ήμουνα. Δεν υπήρχε τίποτα. Το πιο αγαπημένο μου ήταν η δουλειά μου: Η υποκριτική.

Ήμουνα φιλάσθενος, σχεδόν πάντα. Και η όραση μου ήταν απαίσια, δεν έβλεπα καλά το κείμενο, αλλά για αυτό ευθύνονται οι τεράστιες ποσότητες αλκοόλ που έπινα. Πάντα έπινα και μετά το ατύχημα πιο πολύ. Ήθελα να φύγω; Όχι δεν ήθελα.. Να ξεχάσω ήθελα... να ξεχάσω.

Οι σχέσεις με τον πατέρα μου δεν ήταν και οι καλύτερες. Δεν ξέρω ποιος έφταιγε. Τέλος πάντων. Έχει δυο χρόνια εδώ. Θα τον βρω. Θα τον βρω. Ό,τι χώρισε ο θάνατος θα το ενώσει ξανά.

Πέρασαν πολλά χρήματα από τα χέρια μου, ευτυχία όμως δεν ένιωσα. Λεφτά, δόξα, προβολείς, θαυμάστριες... θαυμαστές, μα τίποτα δεν μπόρεσε να με κάνει ευτυχισμένο. Απολύτως τίποτα. Όλα τα είχα εκτός από το χαμόγελο. Ευτυχία, χαρά, δεν έμαθα τι θα πουν. Ίσως τα μάθω εδώ. (μεγάλη παύση) Γιατί κάποιοι ηθοποιοί δεν βρίσκουν ποτέ την ευτυχία; Η λεπτή γραμμή ζωής - υποκριτικής. Στη ζωή η αλήθεια και στην υποκριτική το ψευδός. Ή το ανάποδο; Χμ, μπερδεμένες σκέψεις, αναπάντητα ερωτηματικά.

Πότε παίζω; Πότε είμαι στη ζωή; Τώρα δεν παίζω και ούτε είμαι στη ζωή. Είμαι στον... προθάλαμο. Σιγά σιγά νιώθω ωραία εδώ. Ωραία! Δεν είναι ούτε σπίτι μου, ούτε θέατρο, ούτε πλατό κι όμως μπορούν να γίνουν όλα αυτά και σπίτι μου και θέατρο και πλατό. (κοιτάζει το βιβλίο) Στανισλάβσκι! Χμ, στο σωστό μέρος μάλλον ήρθα. Αν υποθέσουμε ότι στη ζωή είναι όλα άνισα, εδώ είναι όλα ίσα, ίσα και όμοια. Δεν υπάρχει ούτε φτωχός, ούτε πλούσιος, ούτε μορφωμένος, ούτε αμόρφωτος, όλοι εδώ είμαστε ίδιοι, ίδιοι, ίδιοι. Καλό αυτό, πανέμορφο συναίσθημα να είσαι σε έναν κόσμο που δεν χωρίζεται σε πρωταγωνιστές και κομπάρσους. Είμαι σε έναν κόσμο με ψυχές που έχουν ίσα δικαιώματα. Δίκαιος κόσμος. Ναι, είναι ωραία, πολύ ωραία εδώ... ή μήπως τρελαίνομαι;

Ήρθα νωρίς εδώ, έκανα του κόσμου τις καταχρήσεις. Χάπια και αλκοόλ! Ήπια, Ήπια πολύ. Το καταφύγιό μου. Όχι το καταφύγιο της σωτηρίας αλλά το καταφύγιο της δειλίας. Το καταφύγιο ενός ανθρώπου που ήθελε να ζήσει, έστω και λάθος, έστω και τραγικά, να ζήσει, να ζήσει. Λάθος μου. Βέβαια το θέμα είναι, τι είναι λάθος και τι σωστό; Ένιωθα ωραία όταν έπινα αλλά το ωραίο δεν είναι πάντα και σωστό. Είναι μόνο... η ψευδαίσθηση του σωστού! Μήπως όταν έπινα τόσο πολύ νόμιζα ότι ήμουνα μέσα σε ρόλο; Άβυσσος! Ηθοποιός χωρίς όρια. Δεν μπορεί να ξεχωρίσει πότε ζει και πότε παίζει. Δεν μπορεί να ξεχωρίσει την αλήθεια από το ψέμα. Την υποκριτική από τη ζωή. Όλοι μας κοιτάμε να συναντήσουμε την ευτυχία γύρω μας, μα ποτέ μέσα μας, ποτέ! Μέσα μας είναι η ευτυχία, η χαρά, ένας άνθρωπος, ένας κόσμος! Τίποτα δεν είναι μονοδιάστατο. Όλοι μας έχουμε πολλές γραμμές μες στην ψυχή μας. Είμαστε όλοι και καλοί και κακοί, και πονηροί και αφελείς, και έξυπνοι και χαζοί. Όλα αυτά συνθέτουν έναν άνθρωπο. Τα ίδια ακριβώς συνθέτουν και έναν ηθοποιό.

Οι καταχρήσεις δεν ξεκίνησαν από την τέχνη μου. Η τέχνη είναι, όπως είπαμε, ιερή. Οι καταχρήσεις ξεκίνησαν από την αδυναμία του χαρακτήρα μου. Κακό πράγμα ο δειλός άνθρωπος. Ο αδύναμος. Αδύναμος και ενοχικός. Να μιλήσω ή όχι για την ομοφυλοφιλία μου; Χμ, τώρα θα μιλάνε οι άλλοι. Ό,τι ήταν να αφήσω, το άφησα. Μαζί μου πήρα τον εαυτό μου. Ίσως να μην είναι αργά να αγαπήσω τώρα τον εαυτό μου. Άλλωστε ποτέ δεν είναι αργά, έτσι δεν λένε;

Μοναξιά, πονάει πολύ τον κάθε άνθρωπο. Η μοναξιά είναι σαν καρκίνος, ένας καρκίνος της ψυχής. Σου τρώει με ύπουλο τρόπο τα σωθικά. Όλοι έχουμε αισθανθεί μόνοι. Άλλοι πιο πολύ, άλλοι λιγότερο. Μόνο που η μοναξιά του ηθοποιού είναι πιο αβάσταχτη, πιο επώδυνη. Να είσαι με συνάδελφους όλη μέρα, να ακούς φωνές και γέλια και μετά σαν να υπάρχει ένας διακόπτης και να είσαι ολομόναχος σε ένα δωμάτιο, με μόνη συντροφιά τον εαυτό σου. Πολλές φορές ο εαυτός μας δεν είναι η καλύτερη συντροφιά. Είναι οι τύψεις, τα ερωτήματα, που ξυπνάνε όταν είσαι μόνος. Εσύ και εσύ. Άμα δεν αγαπήσουμε τον εαυτό μας δεν μπορούμε να πάμε πουθενά. Δεν μπορούμε να κάνουμε βήμα. Δεν μπορούμε να αγαπήσουμε άλλον άνθρωπο. Εγώ... αγάπησα άλλον άνθρωπο; Τι ωφελούν άραγε όλες αυτές οι σκέψεις; Όλος αυτός ο απολογισμός; Ιδέα δεν έχω. Ιδέα. Τώρα νιώθω μοναξιά. Μα είμαι μόνος, όπως πάντα. Αλλά για πόσο ακόμα θα κάνω απολογισμό; Πότε θα με φωνάξουν; Δεν ακούω τίποτα. Δεν αισθάνομαι άσχημα. Σαν να ξέρω τι θα γίνει. Θα μείνω εδώ, για πάντα, για πάντα! Πόσο αγαπάω τη ζωή! Πόσο θέλω να δω ξανά το φως του ήλιου! Το υπέροχο φεγγάρι! Να περπατήσω με ανθρώπους, να παίξω πάλι στο θέατρο και στο σινεμά! Να αγαπάω, να τσακώνομαι, να νοιάζομαι, να αδιαφορώ! Πόσο θα ήθελα να γυρίσω πίσω, αλλά τώρα πια δεν γίνεται. Χμ, στη Δευτέρα παρουσία! Αφού η ζωή περνάει γρήγορα γιατί κάποιοι αυτοκτονούν; Φοβούνται μην δεν πεθάνουν ποτέ; Το μόνο σίγουρο είναι ο θάνατος! Εγώ ήθελα να πεθάνω; Όταν ζούσα ήθελα να πεθάνω· μα τι ωραία που ήσουν ζωή! (φωνάζει) Ανοίξτε να βγω, να ανασάνω, θέλω να ζήσω, θέλω να ζήσωωωωωωωωωωωωωωω.

Και εδώ όμως είναι ζωή, μια άλλη, διαφορετική ζωή! Εδώ θα έρθουμε όλοι, μα να μην βιαστούμε! Να μας ακουμπήσει το χέρι που πρέπει να μας ακουμπήσει για να έρθουμε εδώ, δεν υπάρχει λόγος να βιαστούμε! Ας χαρούμε! Οι γενναίοι χαίρονται με όλα, με τα πάντα! Οι δειλοί όχι, οι δειλοί φοβούνται να χαρούν, φοβούνται να ζήσουν, φοβούνται να ονειρευτούν, αλλά αφού ακόμα και εδώ μπορώ να χαρώ αρκεί να θέλω. Και θέλω να χαίρομαι! Αηδίασα την ατέλειωτη ευαισθησία μου! Θα ζήσω, έστω και εδώ, έστω και τώρα θα ζήσω, θα δώσω άξια στα πάντα, θα δώσω άξια σε όλα, θα χαμογελάω με όλα, με όλα! Δεν είναι αργά! Άλλωστε το ταξίδι της ζωής κάποτε τελειώνει, το ταξίδι της ψυχής δεν τελειώνει ποτέ! Ποτέ! Ωραία λοιπόν, ό,τι με έκανε να κλάψω, τώρα θα με κάνει να γελάσω. Τώρα θα βλέπω το μαύρο άσπρο, και το σκοτάδι θα βλέπω φως! Άμα μπορεί και αλλάξει ένας πεθαμένος τα πάντα, σκεφτείτε ένας ζωντανός τι μπορεί! Τα πάντα μπορεί, τα πάντα! Πάω στον πατέρα μου, πάω στον Τζέιμς Ντιν και στην λατρεμένη Μέριλιν Μονρόε. (γυρίζει πλάτη ενώ τον φωτίζει ένας προβολέας) Έρχομαι. (μουσική ενώ ανεβαίνει μια μικρή σκάλα και αποχωρεί)

Σκοτάδι

Πρώτη δημοσίευση

Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου

Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε στοπ καρέ από την ταινία Η εξομολόγηση του Α. Χίτσκοκ.

Για τη δημιουργία του έργου αντλήθηκαν πληροφορίες από ένα περιστατικό μεταξύ Κλιφτ και Μπράντο που περιέχεται στο βιβλίο Η βιογραφία του Μπράντο του Πήτερ Μάνσο, εκδ. Κάκτος.