Ας μιλήσουμε για σονέτα. Το σονέτο είναι προσφιλές στο ευρύ αναγνωστικό κοινό κυρίως για τη μουσικότητα και τον ρυθμό του. Αν και πρόκειται για ζόρικο είδος ποιητικής φόρμας, ένεκα των πολλών και αυστηρών κανόνων που έχει, είναι ιδιαίτερα (αξι-)αγαπητό ενώ το μέτρο του βοηθά και στη μελλοποίησή του άρα προτιμάται και από μουσικούς και τραγουδοποιούς.
Αφορμής δοθείσης, ας δούμε μερικές πληροφορίες σχετικά. Το πιο διαδεδομένο σονέτο είναι το ιταλικό που αποτελείται από ιαμβικούς ενδεκασύλλαβους στίχους και δομείται ως εξής: δύο τετράστιχες στροφές ακολουθούμενες από δύο τρίστιχες. Νοηματικά χωρίζεται σε δύο μέρη. Το πρώτο, δηλαδή τα δύο τετράστιχα, περιγράφει το πρόβλημα και το δεύτερο, δηλαδή τα δύο τρίστιχα, δίνει τη λύση. Το πέρασμα από το πρόβλημα στη λύση γίνεται στον ένατο στίχο ο οποίος διαφοροποιείται από τους προηγούμενους στον τόνο, τη διάθεση ή το ύφος για αυτόν τον σκοπό. Οι στίχοι στο σονέτο οφείλουν να μην επαναλαμβάνονται και να ομοιοκαταληκτούν ως εξής: πλεκτά ή σταυρωτά στα τετράστιχα (με επικτρατέστερη τη σταυρωτή ομοιοκαταληξία) ενώ παρατηρούμε ποικίλους συνδυασμούς στα τρίστιχα (ίσως επειδή υπάρχει μια αντικειμενική δυσκολία σε αυτές τις στροφές και χρειάζεται περισσότερη ελευθερία). Αξίζει να σημειωθεί πως οι ομοιοκαταληξίες της πρώτης στροφής απαγορεύεται να είναι ζευγαρωτές και πως επαναλαμβάνονται και στη δεύτερη ως σύνολα. Στα τρίστιχα οι ομοιοκαταληξίες είναι δύο ή τρεις και δεν επιτρέπεται να έχουν καμία κοινή ομοιοκαταληξία με τα τετράστιχα. Παράλληλα, υπάρχει και το πετραρχικό σονέτο μα και το αγγλικό στο οποίο διαχωρίζουμε το σαιξπηρικό και το σπενσεριανό.
Έχουμε λοιπόν μία ποιητική έκφραση που απαιτεί υψηλή πειθαρχία και μορφοποίηση, σε μία προκαθορισμένη φόρμα. Αν όλα τα παραπάνω δείχνουν δύσκολα και προκαλούν πονοκεφάλους στους δημιουργούς τότε αξίζει να αναφερθεί ότι και ο ελεύθερος στίχος έχει τους δικούς του «μπελάδες» με πρώτο και καλύτερο το ζήτημα της εσωτερικής μουσικής (που χάνεται), της μουσικής των σφαιρών όπως έλεγε ο Πυθαγόρας. Θέλω να πω ότι το μέτρο δεν αποτελεί τόσο πρόβλημα (τελικά) όσο η απόλυτη ελευθερία (που μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε υπερφιαλία, επανάληψη ή πλεονασμό) αλλά ούτε και πρέπει να θεωρείται περιοριστικό. Απόδειξη; Ο Όμηρος έγραψε σε δακτυλικούς εξάμετρους έπη (μυθιστορίες) χιλιάδων στίχων.
Δε θα σταθώ όμως περισσότερο αλλά ούτε και στα άλλα σονετικά υποείδη καθώς στο προκείμενο μας αφορά η ιταλική «σχολή» και συγκεκριμένα όλο αυτό γράφτηκε με αφορμή τη συλλογή του Ανδρέα Καλογιάννη, Καρμική έλξη, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ανεμολόγιο.
Η συλλογή περιλαμβάνει μια σειρά ερωτικών, συναισθηματικών, ρομαντικών έργων που μιλάνε για την απώλεια (του άλλου μισού), την ερωτική απογοήτευση, την έλλειψη (του άλλου μισού), για πόνο και φυσικά για χωρισμό. Σε όλη την έκταση συναντάμε αυτήν την ενιαία θεματολογία (εικόνων και συναισθημάτων). Ο δημιουργός μάς μιλάει για ερωτικά βάσανα, για υποσχέσεις παντοτινής αγάπης, για επικλήσεις επιστροφής, για αποφάσεις διεκδίκησης (του άλλου μισού) και συναφή ζητήματα, μεταξύ των οποίων και για λάθη, όρια, φόβους, πληγές...
Κάποιες φορές προτρέπει ή συμβουλεύει κι εκεί δεν μπορείς να αποφασίσεις αν απευθύνεται ξεκάθαρα στον αναγνώστη ή στον/στην αποδέκτη του έργου ή αν αναφέρεται στον ίδιο του τον εαυτό –θα μπορούσε κάλλιστα δεδομένου ότι υπάρχει μια βιωματική χροιά στα κείμενα, δηλαδή αυτό που λέει τον αφορά άμεσα ή σε μεγάλο βαθμό.
Η λιτότητα του λεξιλογίου και τα ευδιάκριτα νοήματα (χαρακτηριστικό του είδους) κάνουν το βιβλίο προσφιλές για κάθε φιλαναγνώστη. Οπότε, μη το φοβηθείτε· κι εξάλλου, ο έρωτας αφορά άπαντες.
Στα κακά νέα, υπάρχουν κάποιες συνηχήσεις που θα έπρεπε να είχαν αποφευχθεί (Ο έρωτας φυσικά είναι σαν τη φωτιά), αρκετές ατελείς ομοιοκαταληξίες ή αδύναμες, κάποιες επαναλήψεις στίχων (που δεν ταιριάζουν καθόλου με το είδος), πολλοί στίχοι που δεν είναι ιαμβικοί και άλλοι που δεν έχουν έντεκα συλλαβές. Όμως όλα αυτά, αν και αποτελούν καίρια ζητήματα, δεν μειώνουν την αναγνωστική απόλαυση και τον αισθαντισμό.
Ευκαιρία να (ξανα-)διαβάσετε σονέτα, που πολλοί θεωρούν μοντερνιά αλλά δεν ισχύει καθώς το είδος γνώρισε μεγάλη διάδοση στη χώρα μας από την εποχή των παρνασιστών ποιητών της Νέας Αθηναϊκής Σχολής (Παλαμάς, Γρυπάρης, κυρίως Μαβίλης κ.ά.).
