Το πρώτο πράγμα που αντικρίζει κανείς σε ένα βιβλίο είναι το εξώφυλλο. Αν όχι ο τίτλος ή το όνομα του συγγραφέα, σίγουρα η εικόνα/σχέδιο/φωτογραφία/εικαστικό ή ό,τι υπάρχει επάνω. Το πρώτο πράγμα που ενδέχεται να εντυπωσιάσει έναν αναγνώστη βρίσκεται ακριβώς εκεί και, η αλήθεια να λέγεται, η πρώτη εντύπωση μετράει –θέλουμε δε θέλουμε.
Έτσι κι εμένα, με μάγεψε σχεδόν η φιγούρα, που βυθίζεται στο νερό, που υπάρχει στο νέο έργο της Μαριλένας Παππά, Η μέρα του καρναβαλιού, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Βακχικόν. Ευτυχώς όμως και το περιεχόμενο, που είναι πιο ουσιώδες από μια εικόνα, ήταν εξίσου όμορφο.
Στο νέο της βιβλίο η κυρία Παππά αφηγείται τα γεγονότα ενός εικοσιτετραώρου του ήρωά της. Ο έφηβος, όπως θα τον γνωρίσουμε στις σελίδες, κατά τη διάρκεια –πιθανότατα– της πιο σημαντικής ημέρας της ζωής του. Βρισκόμαστε σε ένα μικρό χωριό, σε μια ζούγκλα (τροπική, άγρια, απομονωμένη, αποκομμένη, επικίνδυνη...) την παραμονή του καρναβαλιού για το οποίο ετοιμάζονται όλοι. Τα συμβάντα αυτής της ημέρας θα έχουν καίρια σημασία για τον κεντρικό χαρακτήρα που θα γνωρίσει τη βιαιότητα, τις παθογένειες της κλειστής κοινωνίας, τον θάνατο αλλά και την αναγέννηση και την αγάπη.
Το αφήγημα έχει ως ακρογωνιαίους λίθους του μια τετράδα ανδρών, τον έφηβο και τρία ακόμα κεντρικά πρόσωπα με καθοριστικό ρόλο ενώ συμπληρωματικά σε αυτό το τετράγωνο θα γνωρίσουμε κάποιες γυναίκες, σύμβολα του άλλου φύλου.
Και μπορεί να αναφερόμαστε σε έναν έφηβο αλλά δεν πρόκειται για εφηβικό ανάγνωσμα. Η άφιλτρη γλώσσα –ωστόσο χωρίς επιτήδευση· ό,τι χρειαστεί κατά τη ροή του λόγου και όταν κι άμα χρειαστεί– και το σκοτεινό υπόβαθρο, η βιαιοπραγία και η δυστοπία, αν και ενταγμένα σε μια παραμυθένια αλληγορική ιστορία, δημιουργούν τις βάσεις για μια περισσότερο ενήλικη ματιά.
Ο έφηβος συμβολίζει το αρσενικό φύλο που δεν είναι παιδί αλλά ούτε και άντρας. Συμβολίζει τη μεσοκατάσταση όπου κανείς πρέπει να ανιχνεύσει εκ νέου τον κόσμο, αφήνοντας οριστικά πίσω την παιδικότητα και όσα αυτή σηματοδοτεί. Είναι η μετάβαση στην ωριμότητα και στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας και του χαρακτήρα, η ανίχνευση του ποιος είμαι, τι είμαι και πώς, το άνοιγμα ή η εύρεση του δρόμου που θέλω να ακολουθήσω παίρνοντας πλέον τη ζωή μου στα δικά μου χέρια... Ο συγκεκριμένος έφηβος, πέρα των υπαρξιακών θεμάτων που αντιμετωπίζει κάθε έφηβος και όλων των μεταβολών και αλλαγών, δεν έχει γονικές μνήμες, ούτε όνομα. Δηλαδή δεν έχει ρίζες, όπως θα λέγαμε, οικογενειακές καταβολές αλλά ούτε καν ένα όνομα, δηλαδή ένα σημείο αναφοράς. Συμβολικά όμως ο κάθε άνθρωπος, που βρίσκεται στο στάδιο της μετάβασης από μία κατάσταση σε μία άλλη, έχει να διανύσει μια διαδρομή ενηλικίωσης κατά την οποία θα απαλλαγεί από αυτό που είναι/έχει πηγαίνοντας προς εκείνο που επιθυμεί/μπορεί/οφείλει και, κατά μία έννοια, αναζητεί/θα αναζητήσει την ταυτότητά του –εκ νέου– έτσι κι αλλιώς.
Το ερώτημα που θέτει η συγγραφέας είναι αν ο έφηβος –συνεκδοχικά ο κάθε έφηβος– θα καταφέρει να μεγαλώσει, αν θα μπορέσει να περάσει στην ενήλικη φάση, αν θα κάνει το άλμα (όπως χαρακτηριστικά διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο). Το οποίο άλμα δεν είναι καθόλου μικρό, καθόλου εύκολο και καθόλου «στρωμένο» ενώ συνεχώς ελλοχεύει ο κίνδυνος να κατασπαραχτεί τελικά από ό,τι τον περιτριγυρίζει.
Κοίταξε τη σκιά του [...] Ήταν άραγε η ίδια; Δεν ήταν.Στην πραγματικότητα ήταν κομμάτι μίας εικόνας, στην οποία συμμετείχαν, συνυπήρχαν και συνέβαλαν τόσα άλλα στοιχεία.
Ας κάνουμε μια παρένθεση εδώ ώστε να μπει στο «πλαίσιο» η έννοια του καρναβαλιού. Η εορταστική εκδήλωση, που αναφέρουμε με τη λέξη καρναβάλι, είναι μια ημέρα γιορτής όπου οι άνθρωποι διασκεδάζουν στους δρόμους (γενικευμένη γιορτή όλης της κοινότητας και όχι ιδιωτική) με ή χωρίς μάσκες, χορεύοντας, τραγουδώντας, πίνοντας, κάνοντας αστεία, σατιρίζοντας, βωμολογώντας... Οι άσεμνες παραστάσεις άλλωστε, όπως στις αρχαίες διονυσιακές γιορτές, είναι χαρακτηριστικό του καρναβαλιού. Πράγματα δηλαδή που σε άλλη περίπτωση, μια οποιαδήποτε άλλη ημέρα του έτους, δεν θα έκαναν. Μια απελευθέρωση λοιπόν από κάθε στεγανό, ευπρέπεια, κατεστημένο κ.ο.κ. αλλά και μια απελευθέρωση από τον ίδιο τους τον εαυτό καθώς μπορούν να επιλέξουν, για μία ημέρα, να υποδυθούν έναν οποιονδήποτε άλλο, να πειραματιστούν ή να πειράξουν χωρίς συνέπειες. Είναι αναμενόμενο, πολλοί να περιμένουν αυτή τη μέρα πώς και πώς. Μια ημέρα που υπόσχεται ελευθερίες πάσης φύσεως και διασκέδαση ως τα άκρα καθώς πολλά, μη επιτρεπόμενα, είναι θεμιτά τούτη τη μέρα και μάλιστα χωρίς επιπτώσεις.
Το πλήθος διψούσε για ένα θέαμα, για μια λύτρωση από τη δική του αθλιότητα.
Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που ο έφηβος έχει να περάσει μια τέτοια μέρα όλα όσα περνάει· δημιουργείται μια συνθήκη που επιτρέπει (και) ακρότητες, αντισυμβατισμούς, τολμηρές επιλογές ή προτάσεις, παραβατικότητα... Βία! Και δεν είναι καθόλου τυχαία η επιλογή της κυρίας Παππά να δομήσει την ιστορία της μια τέτοια ημέρα, την ημέρα του καρναβαλιού, ώστε η καρναβαλιστική διάθεση και ο καρναβαλισμός να προκαλέσουν τόσο όσο, ώστε να μην θεωρηθεί πως ξεπερνιούνται τα όρια –αν και τα όρια είναι συγκριτικά και σχετικά πάντα.
Κανείς δεν μας προετοιμάζει για το απροσδόκητο.
Παράλληλα, οφείλουμε να σημειώσουμε την βακχική προέκταση μιας τέτοιας εορτής, το «βακχεύειν», δηλαδή το γλέντι/γλεντώ. Ο Διόνυσος, θεός του κρασιού, αποκαλούνταν «εύθυμος Βάκχος» συνοδευόμενος από ακόλαστες νύμφες και σάτυρους ενώ τα συνεπακόλουθα όργια αποτελούσαν ευλαβείς πράξεις που μεταμόρφωναν τον άνθρωπο σε βάκχο ή βάκχη. Μια εμπειρία κοινωνίας του ατόμου με τον θεό, που κορυφωνόταν με τον διονυσιακό χορό, το σφάξιμο ζώου και την ωμοφαγία, ενώ πιστεύονταν ότι το θύμα ενσάρκωνε τις δυνάμεις του θεού (Διόνυσου) του οποίου οι γνωστότερες ενσαρκώσεις σε ζώο είναι το φίδι, ο ταύρος και το λιοντάρι.
Όλα αυτά δεν αναφέρονται τυχαία. Ο έφηβος του έργου θα αντιπαρατεθεί (και) με το άγριο ζώο το οποίο διαφέρει από τον άνθρωπο ως προς το κίνητρο. Εκείνο επιτίθεται και σκοτώνει μόνο επειδή πεινάει και χρειάζεται τροφή. Ποτέ για ευχαρίστηση, για χόμπι ή ως έκφραση ισχύος, δήλωση ρώμης κ.ο.κ. αλλά ούτε για τελετουργικά αίτια (όπως η θυσία).
Με δυο λόγια, η συγγραφέας τοποθετεί τον ήρωά της μέσα σε ένα ασφυκτικό περιβάλλον, σε μια δυσμενή θέση λεπτομερώς μελετημένη και απομένει να δούμε αν θα καταφέρει το άλμα-πέρασμα.
Στο ενδιάμεσο της πορείας, θίγονται ζητήματα σχετικά με την αγάπη (που άλλοτε σώζει κι ενώνει κι άλλοτε καταδικάζει και χωρίζει) και με τη συνέχεια της ζωής.
Μπορούσε να φανταστεί τι σημαίνει πλήρης αποδοχή όλων όσα είναι κάποιος.Έτσι ήταν και η αγάπη. Βουβή και αυταπόδεικτη....όλα διαγράφουν έναν κύκλο. Αρχίζουν, συνεχίζουν, καταλαγιάζουν και περνούν. Κι αρχίζουν ξανά....ο κύκλος θα συνεχιζόταν ακόμα κι αν εκείνος έπαυε να είναι κομμάτι του.
Με κέρδισε στις σχετικές έννοιες, που θίγει παρασκηνιακά και υποδόρια, στην οπτική περί σκιάς (που παραμένει αναλλοίωτη στον χρόνο), στο σχόλιο περί μοναδικότητας, στο συμπαντικό αλληλένδετο όλων, στις φιλοσοφικές προεκτάσεις που έχει το κείμενο αλλά και στην αλληγορία. Ένα καλογραμμένο βιβλίο ενηλικίωσης και ιστορίας του κόσμου, που ακουμπά στον πυρήνα του ανθρώπου με αισθαντισμό και μιλάει για θεμελιώδη δίπολα (ζωή - θάνατος, αρχή - τέλος κ.ο.κ.).
Οι ρυτίδες της δεν θα διακρίνονταν ποτέ στη σκοτεινή φιγούρα της. Κι η σκιά θα παράμενε άχρονη και αέναη....αυτός που κρίνει το δημιούργημα συγκρίνοντάς το με κάτι άλλο απλώς χάνει την ουσία της μοναδικότητάς του....στη ζωή τα πάντα είναι χωρισμένα και τα πάντα είναι ενωμένα ταυτόχρονα.
Αλλά και ένα βιβλίο για την αγάπη σε κάθε της μορφή, διάσταση και χροιά, που αξίζει να ανακαλύψετε!
Περισσότερα: