Έχετε προσέξει πόσες νέες κυκλοφορίες αφορούν συλλογές διηγημάτων; Δεν γνωρίζω τον αριθμό, όμως είναι αρκετές, περισσότερες από άλλες χρονιές, και είναι ενθαρρυντικό πολύ το μήνυμα καθώς δεν θεωρούνται και το πιο εμπορικό είδος· τα διηγήματα αντιμετωπίζονται περισσότερο ως παρα-λογοτεχνικό είδος και ίσως τους έχει βγει και λίγο το όνομα λόγω της ευρείας τους «κατανάλωσης» στο παρελθόν ως το κατ' εξοχήν λογοτεχνικό είδος στα περιεχόμενα του τύπου (εφημερίδες, περιοδικά...). Δηλαδή σαν να λέμε ότι θεωρούνταν οι παρακατιανοί εκπρόσωποι της λογοτεχνίας επειδή διαβάζονταν σε εμπορικές φυλλάδες –ασχέτως που στις ίδιες φυλλάδες έγραφε ένας Παπαδιαμάντης ηθογραφίες διαμάντια, φερειπείν! Τέλος πάντων, όποιοι κι αν ήταν οι λόγοι και η οπτική, η αλήθεια είναι ότι το είδος έχει διασκεδάσει και ταξιδέψει πάρα πολλούς ανθρώπους (περισσότερους από τη νουβέλα και το μυθιστόρημα) ανά τους αιώνες, ιδιαιτέρως εκείνους που δε θα αγόραζαν ποτέ ένα μυθιστόρημα ή που δεν είχαν/αφιέρωναν τον χρόνο για να το διαβάσουν. Χρονογραφήματα, ευθυμογραφήματα, σάτιρες, λιβελογραφίες, επιστολογραφίες και άλλα πεζογραφήματα μικρής έκτασης προσμετρώνται.
Όλα αυτά τα έγραψα όχι μόνο για να επιχειρηματολογήσω υπέρ τους αλλά για να καταλήξω σε μία (ακόμη) εκπληκτική συλλογή διηγημάτων, που διάβασα πρόσφατα, τα Φρούτα στο πιάτο και άλλες τρυφερότητες της Νένας Φιλούση, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Βακχικόν.
Το βιβλίο αποτελείται από μια σειρά ιστοριών ποικίλων ηρώων, που έχουν διάφορες ηλικίες και βρίσκονται σε διάφορα μέρη του κόσμου. Τι κοινό έχουν; Μα την εποχή, που δεν είναι άλλη από τη δεκαετία του ογδόντα. Μια ντισκο-στάιλ δεκαετία με διάφορα χαρακτηριστικά: τα εξοργισμένα νιάτα για περισσότερη διασκέδαση κι ελευθερία, τους πρώτους μικρομεσαίους αστούς, τα εισαγόμενα είδη εμπορίου όπως και την εισαγωγή στον υπερ-καταναλωτισμό και το φαστ φουντ (όχι μόνο για το φαγητό, γενικότερα), το πρώτο ιδιωτικό αυτοκίνητο της οικογένειας, την αστραφτερή μόδα στα ρούχα με τις μεγάλες βάτες, τα πλούσια φουντωτά μαλλιά κ.ο.κ. –όλα έπρεπε να είναι/φαίνονται μεγάλα, λαμπερά και πλούσια. Μια δεκαετία που έμπαινε με τις καλύτερες προθέσεις αφήνοντας πίσω μεταπολεμικές περιόδους και Χούντα ενώ υποσχόταν ελευθερία, χρήμα, πρόοδο κι ανάπτυξη σε όλα τα επίπεδα.
Ωστόσο, για τους αναγνώστες που δεν έζησαν το '80, η συγγραφέας έχει φτιάξει ένα εισαγωγικό Intro (έτσι ακριβώς γραμμένο γιατί το '80 ήταν επίσης η δεκαετία της ξενολατρείας, της εισαγωγής λέξεων και όρων –και άλλων πραγμάτων–, κυρίως αμερικανικής προέλευσης, στο πλαίσιο του νεο-μοντερνισμού που σημειώθηκε) όπου με λίγα και καλά λόγια συστήνει τη δεκαετία για τους νεότερους και την ζωντανεύει για όλους τους άλλους.
Ακολουθούν δώδεκα ιστορίες που «μιλάνε» κατευθείαν στην καρδιά. Που αγγίζουν ψυχές με την αλήθεια των ηρώων, με την αγάπη με την οποία σκύβει η κυρία Φιλούση πάνω από τα πρόσωπα, με τις ανάγλυφες εικόνες, τις εξαιρετικές αφηγήσεις, την αισθαντική δοτικότητα, τη συγκίνηση...
Οι χαρακτήρες είναι, ως επί το πλείστον, άνθρωποι που δεν πολυμιλούν. Ολιγόλογοι τύποι που δεν τους αρέσουν τα πολλά λόγια, τα απολύτως απαραίτητα σε κάποιες περιπτώσεις, όμως εδώ, στο χαρτί, εξομολογούνται τις μαρτυρίες τους (χωρίς φόβο και με πάθος) διατεθειμένοι να «ακουμπήσουν» κάπου τις αφηγήσεις τους, τα πάθη, τα παθήματά τους, τα λάθη, το παρελθόν, το «αγκάθι» τους...
Όπως προείπα, συναντάμε διάφορες ηλικίες, φύλα και συνθήκες. Αλλού η ντοπιολαλιά σε οδηγεί σε συγκεκριμένο τόπο, αλλού τα κοινωνικοπολιτικά... παντού η τόσο καλή ιστόρηση της συγγραφέως, που σου συστήνει με τον τρόπο της όλους αυτούς τους γοητευτικούς χαρακτήρες. Δεν λέω ότι είναι όμορφοι –δεν έχει εμμείνει τόσο στα εξωτερικά χαρακτηριστικά τους– εννοώ τη γοητεία που ασκούν οι λέξεις τους, η οικειότητα που νιώθεις, η άφιλτρη αμεσότητα και η τρυφεράδα, της οποίας η ύπαρξη στον τίτλο δεν είναι διόλου τυχαία.
Η Παξινού, παραδείγματος χάριν, ήταν όλη γέλιο και φως. Όχι η ηθοποιός που ξέρουμε. Μια άλλη ηθοποιός που θαυμάστηκε από τον ήρωα ενός διηγήματος εφηβικού έρωτα ή εφηβικού σεξ (και τα δύο ταιριάζουν).
Στο Αύγουστος η ευθυμογραφική νότα σε κάνει να γελάς, χωρίς να είναι κωμωδία.
Στο Νυχτερινό σε κερδίζει η προφορά που χρωματίζει το κείμενο ενώ κυριεύει η συγκίνηση.
Θέλει πολλή ψυχή να συγχωρέσεις τ' αποθαμένα σου με τα όλα τους. Μα είναι μια καλή δικαιοσύνη.
Ο Χαβάης είναι μια απολαυστικότατη εξιστόρηση με έντονο συναίσθημα, διαπεραστικότητα υφών, δραματική και πολύ φορτισμένη, που με κάνει να σκέφτομαι με πόση ενσυναίσθηση έχει κατανοήσει η συγγραφέας αυτούς τους ανθρώπους και κατά πόσο είναι πραγματικά τα πρόσωπα (γιατί η αληθοφάνεια είναι καθηλωτική).
Χάρηκα με την ψυχή μου που έπεσαν από το βάθρο τους οι πρίγκιπες που κάνανε τις μέρες μου μίζερες και θλιβερές.
Στο Φρούτα στο πιάτο λέει χαρακτηριστικά ότι είναι μεγάλη ελευθερία να φεύγεις. Και ηδονή. Το ίδιο ισχύει και για την αναγνωστική εμπειρία του πονήματος. Η σπαρταριστή αφήγηση και η εθιστική ανάγνωση, λόγω όλων των ανωτέρω, σε έλκουν όλο και περισσότερο στις σελίδες.
Ας μη πολυλογώ, δεν χρειάζεται. Ολόκληρες ζωές χωρούν μέσα σε λίγες τυπωμένες σελίδες, ζωντανεύουν ολόκληρες εποχές, καταγοητεύουν και προσφέρουν συγκίνηση οι αφηγήσεις χωρίς επιτήδευση, μέσα από την –πικρή– αλήθεια (τους). Γιατί έτσι είναι στη γεύση· γλυκό και πικρό μαζί, δηλαδή αστείο και σοβαρό μαζί, χαρμολύπη κ.ο.κ.
Φοβάμαι αυτά που σκέφτομαι.Φοβόμουν τον φόβο, φοβόμουν την ερημιά μου που θα 'ρχόταν.
Σε κερδίζει αβίαστα!
Οπωσδήποτε ναι!
Δύσκολη εποχή.Το όπλο δεν βρέθηκε.
Στο οπισθόφυλλο διαβάζουμε:
Πόντος, Θεσσαλονίκη, Μικρασία, Αθήνα, Λεμεσός. Από την επαρχία στην πόλη και παντού ή πουθενά. Από τη συνείδηση στο ενύπνιο και πίσω. Από την παρανομία στη διασάλευση, από τον έρωτα στην ελευθερία ή στο τίποτε - και πάλι από την αρχή.
Στις δώδεκα ιστορίες του βιβλίου η πορεία μοιάζει με σπειροειδή διάταξη επιθυμίας. Αλλάζει μόνο η ενδοχώρα. Κάθε πλάσμα παλεύει θαρρετά να βγει από τα δεσμά του, ενώ προορισμός δεν έχει οριστεί. Ωστόσο, η χειρωναξία ετούτη μόνο χαριτωμένη ευφορία μπορεί να προσφέρει. Σε πιάτο. Μαζί με φρούτα γινωμένα, ζουμερά. Και τόση που τα πρόσωπα ελπίζουν εμμονικά να φτάσουν στην άτοπη και άσκοπη αγάπη.
Η Νένα Φιλούση γεννήθηκε το 1969 στη Λεμεσό. Έχει γράψει τέσσερα ποιητικά βιβλία –Μνημοροή (εκδόσεις Ιωλκός, 2002), Υπόλοιπο λογαριασμού (εκδόσεις Βιβλιοεκδοτική, 2008), Ακτήμων (εκδόσεις Ακτίς, 2014), Σώματα ασφαλείας (εκδόσεις Κύμα, 2019)– και τη συλλογή διηγημάτων Ας ρώταγες ποιον αγαπάω (εκδόσεις Παράκεντρο, 2010), που τιμήθηκε με το κυπριακό Κρατικό Βραβείο Διηγήματος.
