Την όμορφη αφηγηματικότητα της Στέλλας Καλλέ και τη διαισθητική της ματιά θυμάμαι από τη συλλογή διηγημάτων της, XL: ιστορίες αγάπης, την οποία είχα διαβάσει απνευστί καθώς με είχε παρασύρει με τις ανάγλυφες και ρεαλιστικές περιγραφές της. Η ίδια επανέρχεται στην ελληνική μυθοπλασία με ένα μυθιστόρημα, που βασίζεται σε μια αληθινή ιστορία. Ο δρόμος του σπαραγμού, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Έξη, είναι μια ιστορία προσφυγιάς και αγώνα επιβίωσης, ξεριζωμού και νέας αρχής σε έναν νέο τόπο.
Η συγγραφέας μάς ταξιδεύει στην ιστορία μιας οικογένειας Ελλήνων του Κάραγατς που, στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τα πάντα, να διαφύγουν σε ένα χωριό του Έβρου και να ξεκινήσουν τη ζωή τους από την αρχή. Κι αν ως εδώ σας φαίνεται γνώριμη η υπόθεση, μη βιαστείτε να πείτε πως πρόκειται για μία ακόμα περίπτωση προσφυγιάς. Βεβαίως και είναι. Είναι η ιστορία της Φανής που δεν ξέχασε ποτέ τη γενέθλια γη, το σημείο αναφοράς της, την απόλυτη ευτυχία που βίωσε με την οικογένειά της, τα αρώματα και χρώματα που τόπου της. Είναι η ιστορία μιας οικογένειας που, από μεγαλοκτηματίες, έφυγαν πεζοί και κυνηγημένοι έχοντας μόνο τα απολύτως απαραίτητα –όσα μπορούσαν να κουβαλήσουν– και πάλεψαν με την πείνα, τις αρρώστιες, την ανέχεια... Όμως είναι και η τραγική μοίρα ανθρώπων «κυνηγημένων» από κάτι άλλο, κάτι πέρα από την ύλη και τον φυσικό κόσμο.
Διαβάζοντας δεν μπορείς να μην σημειώσεις νοερά την ηθογραφία, τα ήθη και τα έθιμα, την εποχή και τον τόπο, που αναδεικνύονται με όλες τους τις «αποχρώσεις» και ζωντανεύουν το Θρακιώτικο στοιχείο. Δεν μπορείς να μη γοητευτείς από τις μικρές, διάσπαρτες αποκαλύψεις, εντέχνως εμβόλιμες ανάμεσα στις αφηγήσεις, που πυροδοτούν το ενδιαφέρον σου και σε κρατάνε υπ' ατμόν για τη συνέχεια. Δεν μπορείς παρά να αφεθείς να σε παρασύρει στον αγώνα για επιβίωση αυτών των ανθρώπων.
Οι φωτογραφίες αυτές [...] ήταν η μόνη απόδειξη για τη ζωή που θα έχαναν για πάντα.Όλες οι ώρες είναι ίδιες όταν είσαι ξεριζωμένος.Η λέξη «πόλεμος» άρχισε να αποκτά μέσα του πολύ μεγάλη έκταση και αναμείχθηκε με τις λέξεις τρόμος, αγωνία, θάρρος και γυρισμός....γι' αυτό υπάρχουν τα φυλαχτά, για να κρατάνε μέσα τους, με μαγικό τρόπο, την ελπίδα.
Θα λέγαμε πως πρόκειται για ένα οδοιπορικό ζωής –και με τη μεταφορική έννοια– και ανθρώπινου αγώνα απέναντι στον πόλεμο, τον εμφύλιο και τη φτώχεια. Η νέα γη και η νέα ζωή που «περιμένει» τους πρόσφυγες (άνθρωποι καλοβαλμένοι και τακτοποιημένοι στον τόπο τους, που τρέπονται σε άτακτη φυγή, χωρίς δεκανίκια) μόνο ειδυλλιακή δεν είναι. Η βασική ηρωίδα όμως, η Φανή, πρέπει να παλέψει και με άλλα «θηρία», από εκείνα που κανένας άνθρωπος δεν μπόρεσε ποτέ να τα βάλει μαζί τους. Πρέπει να αντέξει τον πόνο του θανάτου, την μοίρα (;), το ριζικό το δικό της και εκείνου της οικογένειάς της.
Θυμάμαι ακόμα και τώρα, που έχει ολοκληρωθεί το ταξίδι των λέξεων, τους γκουγκουφτούρες (λαμπροκούλουρα), το παμίτ (ποικιλία σταφυλιού), την μπόζα (ποτό από σιτηρά με αλκοόλ), το πουσιουρτί (βρασμένο αλλαντικό από χοιρινό κρέας) και τόσα άλλα παραδοσιακά εδέσματα και φράσεις ντοπιολαλιάς. Εμμένω στο φαγητό καθώς, ως γνωστόν, οι οικογένειες που ήρθαν στον ελλαδικό χώρο από την Ανατολή, έφεραν μαζί τους πάρα πολλές μαγειρικές συνταγές –μεταξύ άλλων– που αποτελούν εξαιρετικές γευσιγνωστικές εμπειρίες και στοιχείο πολιτισμού. Γι' αυτόν τον λόγο, μα και για κάτι άλλο. Δεν είναι καθόλου τυχαία η φράση που συναντάμε σε ένα σημείο του βιβλίου: «Το φαγητό πάντα ενώνει τους ανθρώπους. Μια γεύση, μια μνήμη, ένα γέλιο, ένα μοίρασμα.». Πράγματι, το φαγητό ήταν υψίστης σημασίας για αυτούς τους πληθυσμούς, σχεδόν ιεροτελεστία, που δεν ξεκινούσε στο τραπέζι αλλά από το μαγείρεμα, και δικαίως βλέπουμε την κυρία Καλλέ να εμπλουτίζει το κείμενό της με πολλές αναφορές σε ό,τι έπιναν και έτρωγαν τότε (αλλά και τώρα ακόμα!).
Θα συναντήσετε και πολλές σοφιστείες, μικρές ρήσεις που λειτουργούν θετικά και συμβουλευτικά, ένα νοιάξιμο του ενός για τον άλλον, που σε αυτή την περίπτωση είστε (και) εσείς.
Οι άνθρωποι ξεχνάνε μόνο όσα τους πληγώνουν και όχι όσους αγαπούν.
Πρόκειται για φορτισμένη ιστορία. (απόσπασμα) Είναι ένα συγκινητικό μυθιστόρημα με συναισθηματικό φορτίο και ευκολοδιάβαστη γραφή. Διαθέτει πολλά σημεία που μένουν ως απόηχος και μετά την ανάγνωση και σίγουρα δε θα απογοητεύσει τους λάτρεις του είδους.
Και ξέρεις τι γίνεται στο τέλος; Όλοι οι δρόμοι καταλήγουν ακριβώς εκεί που θα 'πρεπε να είμαστε από την αρχή.Γκιορουσμέκ ουζερέ (εις το επανιδείν).
