Οι πινακίδες αυτού του μύθου βρέθηκαν στην Αμάρνα της Αιγύπτου, και χρονολογούνται στον 15ο ή στον 14ο αιώνα π.Χ., και στην Ασσούρ της Ασσυρίας, και χρονολογούνται στη δεύτερη χιλιετία π.Χ. Αν και δεν ανήκουν, όσον αφορά τη χρονολογία συγγραφής τους, στην περίοδο που εξετάζουμε σε αυτήν την εργασία μας, ωστόσο ανήκει θεματικά στα όσα σημεία μάς ενδιαφέρουν και αναλύουμε.
Έτσι, λοιπόν, ο Άνταπα ήταν ο πρώτος από τους επτά σοφούς πριν από τον κατακλυσμό, τον οποίο ο Ένκι έστειλε στη γη για να φέρει τις τέχνες του πολιτισμού στην ανθρωπότητα. Η πόλη του Ένκι, η Εριντού, ήταν η αρχαιότερη πόλη του Σουμέρ και η πρώτη στην οποία οι θεοί έδωσαν βασιλεία. Ως πρώτος σοφός, ο Άνταπα έμαθε στους ανθρώπους τις σωστές τελετουργίες και διετέλεσε ιερέας του Ένκι στο ναό του στην Εριντού. Ο Άνταπα ήταν κάτοικος της πόλης Εριντού της Μεσοποταμίας, ένας κάτοικος με πολύ ταπεινά καθήκοντα, αφού ήταν επιφορτισμένος με το ψήσιμο του ψωμιού στο μεγάλο ιερό του θεού Ένκι (Έα), θεού της σοφίας και της θάλασσας. Στο σημείο αυτό πρέπει να διευκρινίσουμε ότι, ο Άνταπα δεν ήταν ο πρωτόπλαστος άνθρωπος, αλλά ο πρώτος άνθρωπος στον οποίο οι θεοί θέλησαν να προσφέρουν την αθανασία. Ο Άνταπα προκάλεσε, όμως, το θυμό του Ένκι και έχασε την ευκαιρία να αποκτήσει αθανασία από τους θεούς. Από μια άλλη πινακίδα μαθαίνουμε ότι όλοι οι σοφοί είχαν διωχθεί από τη γη και στάλθηκαν στο Άπσου του Ένκι, γιατί θύμωσαν τους θεούς. Οι σοφοί περιγράφονται στη μεσοποταμιακή λογοτεχνία ως ψάρια πουράντου, πιθανόν κυπρίνοι, ένα ψάρι που ακόμα θεωρούν ιερό χρέος να εκτρέφουν στα τζαμιά της Μέσης Ανατολής και στα μοναστήρια.
Δυστυχώς δεν έχουμε το τέλος της ιστορίας, είναι όμως πιθανόν και ο Άνταπα να εξορίστηκε στο Άπσου. Οι μελετητές των σουμερικών μύθων δεν είναι βέβαιοι για τη σημασία της ιστορίας, σχετικά με το αν ο Ένκι επίτηδες ξεγέλασε τον Άνταπα ή αν ειλικρινά ήθελε να τον βοηθήσει. Μήπως ο Άνταπα αψήφησε τους άγραφους κανόνες της φιλοξενίας, αρνούμενος το φαγητό και το ποτό στον ουρανό, και έτσι προκάλεσε τον Αν να τον τιμωρήσει; Πιστεύουμε πως δεν είναι πρώτο μέλημα των θεών να τιμωρούν τους θνητούς, χωρίς μάλιστα οι δεύτεροι να είναι ένοχοι για κάποια αρνητική ή κακόβουλη πράξη τους.
(Λείπουν μερικοί στίχοι)
Στοχαστικότητα [...]
Ο λόγος του κυριαρχεί σαν το λόγο του Αν
Ο Ένκι του έδωσε καθαρά να καταλάβει
(Ο Άνταπα) να του φανερώσει το σχέδιο της χώρας
Του έδωσε σοφία, αλλά δεν του έδωσε αιώνια ζωή.
Εκείνον τον καιρό, εκείνα τα χρόνια, ήταν σοφός,
για την Εριντού
Ο Ένκι τον δημιούργησε ως πνεύμα προστατευτικό
ανάμεσα στην ανθρωπότητα
Ένας σοφός –κανένας δεν απορρίπτει το λόγο του
Έξυπνος, ιδιαίτερα γνωστικός, ήταν ένας από τους Ανουννάκι
Ιερός, με καθαρά χέρια, ο ιερέας-πασίσου που πάντα φροντίζει τις τελετές
Βοηθάει το ψήσιμο με τους φουρνάρηδες
Βοηθάει το ψήσιμο με τους φουρνάρηδες της Εριντού
Φροντίζει το φαγητό και το νερό της Εριντού κάθε ημέρα
Στήνει το τραπέζι των προσφορών με τα αγνά του χέρια
Χωρίς αυτόν κανένα τραπέζι προσφορών δεν σηκώνεται
Παίρνει τη βάρκα και ψαρεύει για την Εριντού
Εκείνον τον καιρό, ο Άνταπα, ο γιος της Εριντού
Όταν σήκωνε τον αρχηγό Ένκι από το κρεβάτι
Άνοιγε την μπάρα της Εριντού κάθε ημέρα [1]
Στην ιερή αποβάθρα Καρ-ουσάκαρ μπάρκαρε στη βάρκα με πανιά
Και χωρίς τιμόνι η βάρκα του παρασυρόταν
Χωρίς κοντάρι έβγαζε τη βάρκα του έξω
στην ανοιχτή θάλασσα
(Λείπουν μερικοί στίχοι)
Ο Νότιος Άνεμος [...]
Τον έστειλε να ζήσει στο σπίτι των ψαριών
«Νότιε Άνεμε, μόλο που έστειλες τους αδελφούς σου εναντίον μου,
όσοι κι αν είναι.
Θα σπάσω το φτερό σου».
Μόλις πρόφερε αυτές τις λέξεις
Το φτερό του Νότιου Ανέμου έσπασε.
Για επτά ημέρες ο Νότιος Άνεμος δε φύσηξε προς τη γη.
Ο Αν φώναξε τον βεζίρη του, τον Ίλαμπρατ.
«Γιατί ο Νότιος Άνεμος δε φύσηξε προς τη γη για επτά ημέρες;»
Ο βεζίρης του, ο Ίλαμπρατ, του απάντησε:
«Κύριε, ο Άνταπα, ο γιος του Ένκι, έσπασε το φτερό του Νότιου Ανέμου.».
Όταν ο Αν άκουσε αυτά τα λόγια
Φώναξε «Κύριε των Δυνάμεων», σηκώθηκε από το θρόνο του.
«Παράγγειλε να έρθει εδώ».
Ο Ένκι, γνωρίζοντας τις συνήθειες του ουρανού, τον άγγιξε
Και [...] τον έκανε να αφήσει τα μαλλιά του αχτένιστα
Τον έντυσε με πένθιμο ρούχο
Του έδωσε οδηγίες:
«Άνταπα, θα παρουσιαστείς στο βασιλιά Αν.
Θα ανεβείς στον ουρανό
Και όταν θα ανεβείς στον ουρανό
Όταν θα πλησιάσεις την πύλη του Αν
Ο Ντουμούζι και η Γκιζίντα θα στέκονται στην πόρτα του Αν
Θα σε δουν, θα αρχίσουν να σε ρωτάνε
«Νεαρέ, για ποιον εμφανίζεσαι έτσι;
Για ποιον φοράς πένθιμο ρούχο;»
Πρέπει να απαντήσεις
«Δυο θεοί εξαφανίστηκαν από τη χώρα μας
Γι’αυτό φέρομαι έτσι».
Θα ρωτήσουν
«Ποιοι είναι οι δυο θεοί που εξαφανίστηκαν από τη χώρα;»
(Πρέπει να απαντήσεις)
«Είναι ο Ντουμούζι και η Γκιζίντα».
Θα κοιταχτούν και θα γελάσουν πολύ
Θα πουν έναν καλό λόγο στον Αν για εσένα
Θα σε παρουσιάσουν στον Αν ευνοϊκά.
Όταν θα στέκεσαι εμπρός στον Αν
Θα σου προσφέρουν ψωμί του θανάτου, δεν πρέπει να το φας
Θα σου προσφέρουν νερό του θανάτου, δεν πρέπει να το πιεις
Θα σου προσφέρουν ένα ένδυμα, φόρεσέ το
Θα σου προσφέρουν λάδι, να αλειφθείς
Δεν πρέπει να παραμελήσεις τις οδηγίες που σου έδωσα
Θυμήσου τα λόγια που σου είπα».
Ο απεσταλμένος του Αν έφθασε.
«Στείλε μου τον Άνταπα
που έσπασε το φτερό του Νότιου Ανέμου».
Του είπε να πάρει το δρόμο του ουρανού
Και αυτός ανέβηκε στον ουρανό
Όταν ανέβηκε στον ουρανό,
Όταν έφθασε την πύλη του Αν
Ο Ντουμούζι και η Γκιζίντα στέκονταν στην πύλη του Αν.
Είδαν τον Άνταπα και φώναξαν: «Κύριε των Δυνάμεων.
Νεαρέ, για ποιον εμφανίζεσαι έτσι;
Αντάπα, για ποιον φοράς πένθιμο ρούχο;».
«Δυο θεοί εξαφανίστηκαν από τη χώρα,
γι’αυτό φορώ πένθιμο ρούχο».
«Ποιοι είναι οι δυο θεοί που εξαφανίστηκαν από τη χώρα;».
«Ο Ντουμούζι και η Γκιζίντα».
Αλληλοκοιτάχτηκαν και γέλασαν πολύ.
Όταν ο Άνταπα πλησίασε εμπρός στο βασιλιά Αν
Ο Αν τον είδε και φώναξε:
«Έλα εδώ, Άνταπα. Γιατί έσπασες το φτερό του Νότιου Ανέμου;».
Ο Άνταπα απάντησε στον Αν:
«Κύριε, ψάρευα στη μέση της θάλασσας
για το σπίτι του κυρίου μου.
Αλλά αυτός φούσκωσε τη θάλασσα σε θύελλα
Και ο Νότιος Άνεμος φύσηξε και με βούλιαξε.
Αναγκάστηκα να πάω να κατοικήσω στο σπίτι των ψαριών
Στο θυμό μου καταράστηκα τον Νότιο Άνεμο.».
Ο Ντουμούζι και η Γκιζίντα στέκονταν δίπλα του
Είπαν έναν καλό λόγο στον Αν
Η καρδιά του γαλήνεψε, ησύχασε.
«Γιατί ο Ένκι φανέρωσε στην κακόμοιρη ανθρωπότητα
το έθιμο του ουρανού και της γης
να τους δώσει βαριά καρδιά;
Ήταν αυτός που το έκανε.
Τι μπορούμε να κάνουμε γι' αυτόν;
Φέρτε του το ψωμί της (αιώνιας) ζωής και ας το φάει».
Του έφεραν το ψωμί της (αιώνιας) ζωής αλλά δεν το έφαγε.
Του έφεραν το νερό της (αιώνιας) ζωής αλλά δεν το ήπιε.
Του έφεραν ένα ένδυμα και το φόρεσε.
Του έφεραν λάδι και αλείφθηκε.
Ο Αν τον κοίταξε και γέλασε μαζί του.
«Έλα, Άνταπα, γιατί δεν έφαγες; Γιατί δεν ήπιες;
Δεν ήθελες να είσαι αθάνατος; Αλίμονο
στους καταδυναστευμένους ανθρώπους».
Ο Ένκι, ο κύριος μου, μου είπε: «Δεν πρέπει να φας
Δεν πρέπει να πιεις.».
Πάρε τον και στείλτον πίσω στη γη.
(Λείπουν στίχοι ως το τέλος της ιστορίας)
Οι Σουμέριοι εκτιμούσαν ότι ο ανθρώπινος παράγοντας είναι μια ασταθής παράμετρος που ρέπει προς την εξέγερση αμέσως μόλις το επιτρέψουν οι συνθήκες.[2] Έτσι δημιουργήθηκε η συνήθεια, γνωστή από τους πανάρχαιους καιρούς στη Μεσοποταμία, να επιστρατεύουν τη βοήθεια των θεών ως μαρτύρων και φυλάκων της συμφωνίας μέσω του όρκου. Στη Μεσοποταμία η επίκληση του φόβου ενισχυόταν μερικές φορές με την κράτηση ομήρων.
Επιμέλεια: Τζένη Κουκίδου
Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε τη σφραγίδα του Adda, μια αρχαία ακκαδική κυλινδρική σφραγίδα που απεικονίζει (από τα αριστερά προς τα δεξιά) τις θεότητες Inanna, Utu, Enki και Isimud (περ. 2300 π.Χ.)
[1] Η κοσμική μπάρα που φύλαγαν οι ήρωες-λάχμου του Ένκι. Όταν σηκωνόταν, άφηνε τα ψάρια να μπουν. Ο Άνταπα ήταν ο ψαράς του ναού.
[2] Gurney O.R., Οι Χετταίοι, εκδόσεις Οδυσσέας, 2002, σ. 83
Επίσης:
Πρώτος σουμεριακός μύθος: Το ταξίδι του Νάννα στη Νιππούρ
Δεύτερος σουμεριακός μύθος: Ο Ενλίλ διαλέγει τον Θεό-αγρότη
Τρίτος σουμεριακός μύθος: Κτήνη και σιτηρά
Τέταρτος σουμεριακός μύθος: Η δημιουργία της αξίνας
