Ένας ταλαντούχος φιλόλογος, καθηγητής, συγγραφέας και με μεταπτυχιακό στην Ειδική Αγωγή, μας εισάγει στα μονοπάτια της ποίησης του «Επαναπροσδιορισμού»…
Τι αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τον τίτλο της ποιητικής σας συλλογής «Επαναπροσδιορισμός»;
Αποστόλης Ζυμβραγάκης: Εδώ που έχουμε φτάσει μάς είναι απαραίτητος ένας επαναπροσδιορισμός σε όλα τα επίπεδα: επαναπροσδιορισμός της θέσης του ανθρώπου, επαναπροσδιορισμός των αξιών του, επαναπροσδιορισμός των προτεραιοτήτων του, επαναπροσδιορισμός της σχέσης του με την παράδοση, επαναπροσδιορισμός της σχέσης του με την τεχνολογία και την επιστήμη, επαναπροσδιορισμός της σχέσης του με τη φύση, επαναπροσδιορισμός της σκέψης και της συμπεριφοράς του γενικότερα και φυσικά επαναπροσδιορισμός της επαφής του με την ποίηση.
Εξάλλου και η ίδια η λέξη «επαναπροσδιορισμός» ορίζεται ως η ενέργεια ή το αποτέλεσμα του να προσδιορίσω ξανά. Επομένως, η νέα αυτή ποιητική συλλογή που αποτελεί μια σύγχρονη πρόταση, ακόμη κι αν δεν φέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα, τουλάχιστον κάνει την ενέργεια.
Στο ποίημα «Παιδικά Παραμύθια» της ποιητικής συλλογής σας διαβάζουμε τα εξής: «Μάθαμε από μικροί / να πιστεύουμε παραμύθια / και αγνοούμε την αλήθεια / της πραγματικής ζωής». Ποια τελικά η αξία των παραμυθιών στη ζωή μας; Η πραγματική ζωή και τα παραμύθια συνυπάρχουν τελικά;
Α.Ζ.: Τα παραμύθια είχαν, έχουν και θα έχουν σημαντική θέση στην ανάπτυξη των παιδιών. Από την καλλιέργεια του λεξιλογίου τους, της φαντασίας και της δημιουργικής σκέψης μέχρι την ενίσχυση των διαπροσωπικών σχέσεων με τον γονιό που διαβάζει στο παιδί, η παιδαγωγική αξία των παραμυθιών είναι δεδομένη. Το πρόβλημα έγκειται στις αξίες που μεταφέρουν. Τα παραμύθια ως αλληγορίες διδάσκουν. Τι διδάσκουν, όμως, μερικά παρωχημένα παραμύθια, που κάλυπταν τις ανάγκες ανατροφής γενεών πολύ παλαιότερων κοινωνιών; Ποια είναι η θέση της γυναίκας που προβάλλουν; Ποια είναι η θέση της δημοκρατίας σε αυτά; Πού είναι ο σεβασμός στην αναπηρία και σε κάθε άλλου είδους διαφορετικότητα; Θέλω να πω πως τα παραμύθια είναι απαραίτητα για την υγιή ανάπτυξη κάθε παιδιού. Ωστόσο, η κοινωνία εξελίσσεται, και μάλιστα σήμερα εξελίσσεται με ραγδαίους ρυθμούς. Στο πλαίσιο αυτό, οφείλουμε να εξελίξουμε και τα παραμύθια. Γιατί αν τα παραμύθια δεν συμβαδίζουν με την πραγματική ζωή, τότε θα συνεχίζουμε να «παραμυθιαζόμαστε» στο σύνολο του υπόλοιπου βίου μας. Κι εντάξει όσο είμαστε παιδιά. Από ένα σημείο και μετά, όμως, τα παραμύθια βλάπτουν…
Στο ποίημά σας «Εξιδανίκευση» διαβάζουμε: «Και μόλις έφτασε στην Ιθάκη / ο Οδυσσέας κατάλαβε πως / η μεγαλύτερη τιμωρία / που του επέβαλε ο Ποσειδώνας / ήταν ότι του επέτρεψε να επιστρέψει / και να σταματήσει να ονειρεύεται / μια εξιδανικευμένη πατρίδα.». Περιγράψτε μας πώς φαντάζεστε τη δική σας Ιθάκη; Άραγε το να σταματήσει κάποιος να ονειρεύεται, να είναι η μεγαλύτερη τιμωρία;
Α.Ζ.: Επιτρέψτε μου να σας απαντήσω με ένα άλλο ποίημα της ποιητικής συλλογής:
Αναζητώντας την Ιθάκη
κορόιδεψα Κύκλωπες
τα έβαλα με θεούς
εμπόδια ξεπέρασα.
Απέρριψα νεράιδες
αρνήθηκα τους έρωτες
απολαύσεις θυσίασα
αναζητώντας την Ιθάκη.
Κι όταν στο τέλος έμεινα μόνο
με αγωνιώδεις αναμνήσεις και
απωθημένα ανεκπλήρωτων παθών
τότε κατάλαβα καλά
Ιθάκες πως δεν υπάρχουν.
Δεν είναι το λιμάνι, είναι το ταξίδι. Δεν είναι ο στόχος, είναι η πορεία για την κατάκτησή του. Δεν είναι η ζωή, είναι πώς θα τη ζήσεις. Αυτό είναι για εμένα η Ιθάκη. Ας μη χάνουμε, λοιπόν, ολόκληρο το δάσος της ζωής μας, εμμένοντας να κοιτάμε ένα μόνο δέντρο. Η ζωή είναι εκεί έξω και μας περιμένει. Η εμμονή στη μία και μοναδική απαρέγκλιτη Ιθάκη μπορεί τελικά να αποτελεί και μια θανάσιμη παγίδα.
Το ίδιο θανάσιμη είναι και η διακοπή των ονείρων. Τα όνειρα διαμορφώνουν κίνητρα, είναι ζωογόνες δυνάμεις, που μας κινούν προς τα εμπρός. Ο ύπνος χωρίς όνειρα, τι διαφορά έχει από τον θάνατο; Και πάλι, επιμένω όμως, δεν είναι το όνειρο αυτό καθαυτό που έχει σημασία, αλλά όλα όσα θα ζήσουμε μέχρι να το κατακτήσουμε.
Σε χαλεπούς καιρούς σαν τους σημερινούς, που η γλώσσα και το βιβλίο παραγκωνίζονται συνεχώς, τι μήνυμα θα στέλνατε στους ομότεχνους;
Α.Ζ.: Να συνεχίσουν να δίνουν τροφή στην ψυχούλα τους. Δεν κάνουμε ποίηση ούτε για τα χρήματα ούτε για την καθολική δόξα. Κάνουμε ποίηση για να ταΐσουμε τα μέρη εκείνα της ψυχής μας που, έτσι όπως έχει διαμορφωθεί ο σημερινός κόσμος, λιμοκτονούν. Να επιμείνουν. Να επιμείνουν και τελικά θα έρθει η ώρα της δικαίωσης. Η εποχή μας είναι η εποχή που φέρνει ξανά την ποίηση στο προσκήνιο. Οι γρήγοροι ρυθμοί ζωής, οι τόσοι προβληματισμοί γύρω μας, ακόμα και η εξέλιξη του διαδικτύου, δημιουργούν ιδανικές συνθήκες για σύντομα αναγνώσματα. Αργά ή γρήγορα η ποίηση θα δικαιωθεί και όσοι είναι ειλικρινείς μαζί της θα βρουν την αναγνώριση που σήμερα δεν αισθάνονται.
Αφορμώμενοι από το ποίημά σας «Μάσκες» θα ήθελα να σας ρωτήσω, σας φοβίζουν οι μάσκες; Σε τι εξυπηρετούν; Πιστεύετε ότι ήταν η εποχή του κορωνοϊού, το 2020, που πρωτοφόρεσαν μάσκες οι συνάνθρωποί μας;
Α.Ζ.: Οι μάσκες δεν με φοβίζουν καθόλου. Η συνήθειά τους με ανησυχεί. Ανέκαθεν οι άνθρωποι φορούσαν προσωπεία. Δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο. Απλώς, στην εποχή του κορωνοϊού αυτά τα προσωπεία βγήκαν στην επιφάνεια. Το παρήγορο είναι ότι τουλάχιστον τα μάτια μένουν ακάλυπτα. Έχουμε ακόμη ένα σημείο αναγνώρισης της αλήθειας των ανθρώπων. Εξάλλου, τα μάτια ποτέ δεν ψεύδονται.
Ωστόσο, το κακό δεν είναι οι μάσκες κάποιων, αλλά ότι πλέον δεν μου κάνει αίσθηση η υποκρισία τους. Αυτό ναι, είναι ανησυχητικό, διότι όταν σταματάς να εκπλήσσεσαι, τα περιμένεις όλα.
Μου άρεσε το ποίημά σας «Ο Συμβιβασμός»! Εσείς συμβιβάζεστε;
Α.Ζ.: Όλοι μας –λίγο πολύ– κάνουμε τους αναγκαίους συμβιβασμούς μας, στα προσωπικά, στα επαγγελματικά, ακόμα στην κοινωνική μας ένταξη και αποδοχή. Ο συμβιβασμός πέρα από αναγκαίος είναι και ιδιαίτερα ωφέλιμος σε πολλές καταστάσεις. Νομίζω πως χωρίς αυτούς τους συμβιβασμούς θα κατέρρεε η κοινωνία, όπως την ξέρουμε σήμερα. Υπάρχει, όμως, μία διαφορά. Ο συμβιβασμός να πραγματοποιείται ως φυσική εξέλιξη και όχι ως καταναγκαστική επιβολή. Οπότε, η απάντηση είναι πως φυσικά και συμβιβάζομαι. Ωστόσο, συμβιβάζομαι επειδή το θέλω, συμβιβάζομαι επειδή είναι για εμένα λογικό, συμβιβάζομαι τελικά επειδή συμφωνώ να συμβιβαστώ και η πράξη αυτή συμφωνεί με τους προσωπικούς μου κανόνες, δεν παραβαίνει τις αρχές και τις αξίες μου. Άλλο συμβιβασμός και άλλο υποταγή. Συμβιβάζομαι, αλλά δεν υποτάσσομαι.
Σε τι χρησιμεύει η ποίηση αλήθεια;
Α.Ζ.: Πολύ ωραία ερώτηση. Ίσως καλύτερα να την απαντήσω με ένα ακυκλοφόρητο ποίημά μου:
Δεν αξίζει πια να γράφω
ο κόσμος προτιμά την εικόνα
και οι στίχοι είναι ανήμποροι
ν' αλλάξουν την καθεστηκυία τάξη.
Καλύτερα πια να μην γράφω
να σώσω την υπόληψή μου
που με κοροϊδεύουν οι γνωστοί
σαν γραφικό ονειροπόλο.
Αυτά και άλλα πολλά σκεφτόμουν
και μπήκα στον πειρασμό
να σκίσω τα χαρτιά
τις πένες να πετάξω.
Μέχρι που είδα τον πιτσιρικά
στο πίσω μέρος του σχολείου
σαν κλέφτης ύπουλα
τον χώρο να τσεκάρει
και με κεφαλαία γράμματα
στον τοίχο να τον γράφει
εκείνον τον επαναστατικό στίχο
ξεχασμένο εν πολλοίς
μα πλέον αναγεννημένο
από τη γραφή του μικρού.
Και τότε σκέφτηκα πως αξίζει
αξίζει να υπάρχει ποίηση
για καθεμία σπίθα
που μπορεί να προκαλέσει πυρκαγιά
σε κάθε ξερή συνείδηση.
Τι θέλετε να πείτε στο ποίημα σας «Το λάθος» με τους παρακάτω στίχους: «Βάζουν την ανάγκη / πιο πάνω / απ' την αξιοπρέπεια»;
Α.Ζ.: Στο συγκεκριμένο ποίημα κάνω ένα παιχνίδι με τις λέξεις, θέλοντας να θίξω το λάθος που κάνουμε πολλές φορές και η ανάγκη μάς οδηγεί σε κινήσεις αναξιοπρεπείς. Στα λεξικά, η λέξη «ανάγκη» είναι πιο πάνω από τη λέξη «αξιοπρέπεια» λόγω της αλφαβητικής σειράς. Παρατηρώ, λοιπόν, αυτό το «λάθος» των λεξικών, λέγοντας πως: «Έχουν και τα λεξικά λάθη. / Βάζουν την ανάγκη / πιο πάνω / απ' την αξιοπρέπεια». Προσωπικά, πιστεύω πως πάνω από την αξιοπρέπεια δεν πρέπει να μπαίνει τίποτε άλλο.
Σε ποια χώρα του κόσμου θα θέλατε να ταξιδέψει το βιβλίο σας και για πόσο καιρό;
Α.Ζ.: Ευτυχώς η ποίηση δεν έχει σύνορα και ημερομηνία λήξης. Οπότε, πολύ εύκολα θα μπορούσα να πω παντού και για πάντα. Ας μην είναι ολόκληρο το βιβλίο. Ένας στίχος της αλήθειας μου να φτάσει στα χείλη ενός παιδιού (όποτε και όπου κι αν βρίσκεται) και τότε πραγματικά θα έχει δικαιωθεί το σύνολο του έργου μου.
Αποκαλύψτε μας τα μελλοντικά σας σχέδια.
Α.Ζ.: Αυτή την περίοδο έχω αφοσιωθεί στα επαγγελματικά μου. Αφοσιώνομαι στους μαθητές που προετοιμάζω για τις Πανελλαδικές Εξετάσεις, αφού εργάζομαι ως φιλόλογος, ενώ παράλληλα αφιερώνω πολύ χρόνο για τη διατήρηση και την περαιτέρω ανάπτυξη του e-didaskalia.blogspot.gr, του προσωπικού μου ιστολογίου, το οποίο λειτουργεί ως πλατφόρμα ηλεκτρονικού σχολείου όπου καθηγητές, μαθητές, γονείς, μπορούν να βρουν άφθονο εκπαιδευτικό υλικό για όλες τις τάξεις. Το εγχείρημα είναι πολύ μεγάλο, αφού καθένας μπορεί να βρει τα πάντα: από λυσάρια, βοηθήματα, σχεδιαγράμματα, ασκήσεις, μέχρι σύγχρονα εκπαιδευτικά ηλεκτρονικά παιχνίδια. Αναφορικά με την ποίηση, αυτή δε σταματάει ποτέ. Είναι για εμένα η προσωπική μου ανάγκη, η ώρα που φροντίζω ο Αποστόλης να κάνει στην άκρη τις υποχρεώσεις και επιτέλους να εκφραστεί ελεύθερα.
Σας ευχαριστώ πολύ για τον χρόνο σας!
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Η ποιητική συλλογή του Αποστόλη Ζυμβραγάκη, Επαναπροσδιορισμός, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις 24γράμματα.
