και «Ο Μικρός Ήρως»
Το περιοδικό για παιδιά «Μικρός Ήρως», που ψυχαγώγησε και γαλούχησε λογοτεχνικά τους Έλληνες μαθητές του δημοτικού και του γυμνασίου στις δεκαετίας του 1950 και του 1960, το δημιούργησε ο Στέλιος Ανεμοδουράς (22 Μαΐου 1917 - 6 Μαΐου 2000), ποιητής και μεταφραστής.
Καταγόταν από τη Μάνη. Είχε συνεργαστεί με τον Απόστολο Μαγγανάρη, τον ιδρυτή της «Μάσκας», του θρυλικού αστυνομικού περιοδικού όπου έγραφε τις περιπέτειες του Ζορό και διηγήματα επιστημονικής φαντασίας, ενώ είχε δουλέψει στο περιοδικό ποικίλης ύλης «Θησαυρός», δίπλα στον αστυνομικό ρεπόρτερ Θεόδωρο Δράκο, έναν από τους επιφανέστερους της εποχής.
Ο Ανεμοδουράς μεγάλωσε στον Πειραιά, τελείωσε τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας, ενώ παράλληλα εξέδιδε μαζί με άλλους το λογοτεχνικό περιοδικό «Αργώ». Στην διάρκεια του ελληνικού Εμφυλίου εξέδιδε –ανταγωνιστικά ως προς τη «Μάσκα»– το ομοειδές περιοδικό «Νυχτερίδα», δημοσιεύοντας αστυνομικές περιπέτειες. Μετά την απελευθέρωση εργάστηκε ως δημοσιογράφος στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο: «Ελεύθερη Ελλάδα», «Αλλαγή», «Τα Νέα», «Εξπρές», κ.λπ.
Μετά το 1952, κυκλοφορεί το περιοδικό «Μικρός Ήρως» με δικό του σενάριο και εικονογραφημένο από του Βύρωνα Απτόσογλου (εκτός από ένα μικρό διάστημα που την εικονογράφηση έκανε ο Θέμος Ανδρεόπουλος) και κεντρικούς ήρωες τον Γιώργο Θαλάσση (Παιδί-Φάντασμα), την Κατερίνα, τον Σπίθα, αλλά και άλλους, που έμελλε να καταστεί το πιο εμβληματικό της εποχής του, ενώ ο απόηχός του, χάρη στις αλλεπάλληλες συλλεκτικές επανεκδόσεις του, διατηρεί τον θρύλο ζωντανό.
Κατ' αρχήν αγορίστικο ανάγνωσμα, διαβάστηκε και αγαπήθηκε, μερικές φορές και πιο φανατικά, από κορίτσια της ίδιας ηλικίας, που άλλωστε δεν είχαν τότε δικά τους αποκλειστικά περιοδικά. Όταν ο Θάνος Αστρίτης –κανείς τότε δεν ήξερε ότι επρόκειτο για ψευδώνυμο του δημοσιογράφου Στέλιου Ανεμοδουρά– χτυπούσε στα πλήκτρα της γραφομηχανής του τις πρώτες αράδες του νέου αναγνώσματος, ούτε ο ίδιος φανταζόταν τι ξεκινούσε, γράφοντας το μυθιστορηματικό έπος του Παιδιού-Φάντασμα και της μικρής παρέας του. Δεν μπορούσε να φανταστεί ότι δημιουργούσε το ανάγνωσμα που θα σηματοδοτούσε, με την καταλυτική παρουσία του, μια ολόκληρη εποχή. Τον «χρυσό αιώνα» του ελληνικού λαϊκού αναγνώσματος, ο οποίος έκλεισε τον θεματικό και θεαματικό του κύκλο ταυτόχρονα με την ολοκλήρωση του κύκλου του «Μικρού Ήρωα» ως ανάγνωσμα.
Ο Στέλιος Ανεμοδουράς αρχίζει να συνθέτει το «έπος» του έχοντας δυο βασικά συστατικά στα χέρια του: το συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο θα κινηθεί και την τουλάχιστον εξάχρονη θητεία του ως συγγραφέα στα περιοδικά της παραλογοτεχνίας. Ταυτόχρονα, είναι και ενεργός δημοσιογράφος με άνεση στον χειρισμό της καθημερινής γλώσσας. Από το ιστορικό πλαίσιο της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα θα αντλήσει γεγονότα και θα τα εντάξει στον μύθο του.
Από τη θητεία του στα «pulps» θα εμπνευστεί πλοκές και θα αξιοποιήσει τους βασικούς κανόνες της αφηγηματικής ροής της λαϊκής λογοτεχνίας: ρυθμό, δραματικές κορυφώσεις και εκκρεμότητες στα ντεκουπάζ σκηνών, καθώς και αφήγηση σε ενεστώτα χρόνο. Ελάχιστες οι λυρικές εξάρσεις στις περιγραφές, αλλά κάπως περισσότερα τα σχόλια, μέσω των οποίων ο συγγραφέας περνάει τα μηνύματά του σχετικά με την ιστορία και τις ηθικές αξίες –ως καταστάλαγμα της δημοσιογραφικής του παιδείας. Το δυσκολότερο ήταν άλλο. Γράφοντας ένα ανάγνωσμα ενταγμένο στο ιστορικό πλαίσιο μιας πολύ πρόσφατης περιόδου της ελληνικής ιστορίας, που έκρυβε μάλιστα και πολλές παγίδες, επιχειρούσε κάτι παράτολμο. Έπρεπε να περάσει τα μηνύματά του, ισορροπώντας με επιδέξια ουδετερότητα στο τεντωμένο σκοινί της ένθεν και ένθεν καχυποψίας για τις προθέσεις του. Η χωρίς άμεση ονομαστική αναφορά σε οργανώσεις, πολιτικές ιδεολογίες, πραγματικά ονόματα και χωρίς καμιά αναφορά στις ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ τους στη διάρκεια της Κατοχής, πέρασε μια γραμμή ανύπαρκτου, στην πραγματικότητα, ενιαίου και ομόψυχου εθνικού αγώνα.
Η αλήθεια, πάντως, είναι ότι η προσπάθειά του δεν εκτιμήθηκε από αυτούς που επέμεναν να διαιωνίζουν το μεταξύ τους μίσος. Με την καχυποψία τους έβλεπαν ότι επρόκειτο για ένα ανάγνωσμα το οποίο, πίσω από τις γραμμές, περνούσε μηνύματα που θα έχτιζαν υποσυνείδητα τα «πιστεύω» της αντίπαλης ιδεολογικά παράταξης. Ωστόσο, τον Στέλιο Ανεμοδουρά, από τη στιγμή που ο ίδιος πίστευε ότι πίσω από τις γραμμές του κειμένου εκφράζει το πνεύμα συμφιλίωσης, περισσότερο τον ενδιέφερε να γίνει αποδεκτό από τους μικρούς αναγνώστες του, ώστε να τους περάσει και να τους εμπεδώσει τις αξίες της αγάπης για την πατρίδα, του ηρωισμού, της ελευθεροφροσύνης, του ανθρωπισμού, της αυτοθυσίας, του αισθήματος δικαίου και της ειρήνης.
Σε δεύτερο επίπεδο, έντυσε τη μυθοπλασία του με ψήγματα πραγματικών ιστορικών γεγονότων και προσώπων, χωρίς να ενδιαφέρεται για την ιστορική χρονολογική σειρά τους, με γενικές εγκυκλοπαιδικές γνώσεις, με στοιχεία ελληνικής και παγκόσμιας γεωγραφίας και με νύξεις-σχόλια για τα γεωπολιτικά συμφέροντα των μεγάλων. Προίκισε τον μικρό πρωταγωνιστή του, τον Γιώργο Θαλάσση/ Παιδί-Φάντασμα, με απίθανες ικανότητες, σωματικές και πνευματικές, για την ηλικία του, με γνώσεις στην τεχνολογία, στην ιστορία, στις ξένες γλώσσες, όχι επειδή θα εμπλούτιζαν το οπλοστάσιό του στον αγώνα της απελευθέρωσης της πατρίδας του, αλλά για να προτείνει το άφθαστο στην πραγματικότητα πρότυπο ενός υπερανθρώπου με σάρκα και οστά. Η κρίση των ηθικών αξιών στην ταραγμένη δεκαετία ήταν η αιτία που τα παιδιά της πρώτης μεταπολεμικής εποχής αναζητούσαν ένα πρότυπο, αν όχι να μπορέσουν να το φτάσουν, τουλάχιστον να ονειρευτούν με αυτό. Ο Γιώργος Θαλάσσης φάνταζε σαν ο ιδανικός. Αλλά και για έναν άλλο λόγο: τους έμοιαζε στην ηλικία σαν τον φίλο της διπλανής πόρτας.
Στο περιεχόμενο, το ανάγνωσμα μπορεί να περιορίζεται σε περιπέτειες που έχουν να κάνουν με αντιστασιακή δράση στη διάρκεια της Κατοχής, αλλά η θητεία του συγγραφέα και σε άλλα είδη εμπλούτισε τους άξονες δράσης και τα πρόσωπα. Κατασκοπεία, αστυνομική πλοκή, υπερφυσικό μυστήριο, τρόμος, επιστημονική φαντασία, γουέστερν, εξωτική περιπέτεια σε διάφορα μέρη του κόσμου, εξωτικά ή κοσμοπολίτικα μέρη, ζούγκλα κ.λπ., καθώς και πράκτορες με παράξενες ιδιότητες ή στολές, απευθείας εμπνευσμένες από αμερικάνικα κόμικς ή λαϊκά αναγνώσματα. Η ιστορία σε παραμύθι. Το έπος, γιατί περί έπους πρόκειται, ολοκληρώθηκε με το τεύχος 798. Είναι όμως ανολοκλήρωτο, γιατί οι τελευταίες αράδες του τελευταίου τεύχους αφήνουν την κλασσική εκκρεμότητα σαν τις τελευταίες αράδες προηγούμενου τεύχους. Σταμάτησε απότομα, για λόγους που θεωρούνται αδιευκρίνιστοι, πριν καν ολοκληρωθεί και ο τυπικός κύκλος των οκτώ τευχών του 100ού τόμου.
Ενταγμένο εξ ορισμού σε ένα ιστορικό πλαίσιο, με αρχή και τέλος δεδομένο, θα ολοκληρωνόταν, τυπικά, είτε με τον ηρωικό θάνατο όλων των ηρώων σε κάποια μάχη τους με τον εχθρό ή με τη μέρα της απελευθέρωσης από τη Γερμανική Κατοχή. Κανένα από τα δύο δεν έγινε, με συνέπεια το κυρίαρχο ζήτημα, το οποίο διέτρεχε το κείμενο αράδα με την αράδα από την αρχή του, να μείνει μετέωρο. Ανολοκλήρωτο. Αδικαίωτο.
Ή να ελευθερώσουν την πατρίδα ή να πέσουν για την ελευθερία της.
Επιμέλεια: Τζένη Κουκίδου
