Ανάμεσα στα λογοτεχνικά βιβλία που διαβάζονται σαν διηγήματα –ολοκληρώνονται σε μία ανάγνωση– περιέχονται και οι ποιητικές συλλογές, τουλάχιστον τις περισσότερες φορές, κι αυτό τους δίνει ένα plus υπό την έννοια ότι είναι εφικτή η ανάγνωσή τους και για τον πιο πολυάσχολο φιλαναγνώστη. Βρίσκεις μια δυο ωρίτσες, ένα απόγευμα ή βραδάκι που είσαι πιο χαλαρός υποχρεώσεων, φτιάχνεις το αγαπημένο σου ρόφημα και διαβάζεις ένα ολόκληρο βιβλίο. Κι αυτό δείχνει αρκετά καλό, τι λέτε; Στην πραγματικότητα αυτό είναι θεάρεστο –ακόμα καλύτερα αν σου έχει πετύχει και η επιλογή πονήματος. Πάντως, ο ίδιος ο συγγραφέας υπερασπίζεται την ιδέα, αφού από μόνος του το είχε προτείνει λίγο καιρό πριν.
Στο παρόν, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πηγή, εμένα αρχικά με τράβηξε ο τίτλος, έτσι γραμμένος πολυτονικά, να βγάζει κάτι το κλασικό. Και όντως, ο Νίκος Φραντζής γράφει στον πρόλογο πολύ χαρακτηριστικά ότι ο «Ειρμός Αιτιών» είναι ένας καλλιτεχνικός κύκλος που όπως ίσως προδίδει και ο τίτλος του, συνδιαλέγεται με την κοσμολογία του Στωικισμού. Λίγο παρακάτω αναφέρει ότι ο σκοπός [...] είναι [...] να χρωματίσει και να δώσει υφή στην ανθρώπινη Ψυχή. Κι ακόμα πιο κάτω ότι η Τέχνη βρίσκεται κατ' ανάγκη εκτός της Νομοτέλειας, μιας που την παρατηρεί και την εκθέτει. Καλλιτεχνικός κύκλος, στωικισμός, υφή, νομοτέλεια, και παράλληλα, κοσμολογία, ψυχή, τέχνη.
Ξέρετε κάτι; Πολλές φορές δεν χρειάζονται περισσότερα από ένα δυο πραγματάκια, και καταλαβαίνεις. Το «βλέπεις» ότι υπάρχει μια συνταύτιση, μια ομορφιά, ένας καλός λόγος να ακολουθήσεις (σ)το «ταξίδι», οπότε το μόνο που θέλεις μετά το έναυσμα είναι, φυσικά, να μην σε απογοητεύσει.
Δεν με απογοήτευσε –μάλλον με γοήτευσε. Η συλλογή χωρίζεται σε πέντε μέρη –όπως οι αρχαίες τραγωδίες– και συγκεκριμένα στα: Προσωπικά, Ιντερμέδιο, Κάθαρσις, Έξοδος και Επίμετρο. Τώρα που διαβάζετε αυτούς τους τίτλους, χωρίς να έχετε ρίξει ούτε μία φευγαλέα ματιά στο περιεχόμενο, δεν σας «ξυπνά» κάτι από τους τραγωδούς, κάτι το πανάρχαιο, κάτι το παλαιικό; Ας αποφασίσει καθένας μόνος του τι του προκαλεί η παρουσίαση, ή η ανάγνωση, πάντως το σίγουρο είναι πως ακόμα και οι «δύσκολοι» αναγνώστες θα χαρούν την εμπειρία που προσφέρεται εδώ.
Τι αναπάντεχο μέρος για Ζωή!
Ο κύριος Φραντζής αγαπά να τονίζει, να προσωποποιεί τις λέξεις, δηλαδή τις έννοιες, γράφοντάς τες με κεφαλαίο. Θα το προσέξατε και στο προλογικό απόσπασμα ότι μιλάει για Ψυχή, Τέχνη κ.ο.κ. Επίσης, με στοχευμένες επαναλήψεις λέξεων και φράσεων δίνει έμφαση, ένταση και πετυχαίνει μια κλιμάκωση· ανεβάζει παλμούς, προς όφελος της αφήγησής του. Και γράφω «αφήγηση» γιατί πολλές φορές η ποίησή του δεν αφορά ένα συναίσθημα ή μια στιγμή του χρόνου, αλλά μια εξιστόρηση, μια διαδρομή, μια πορεία... –ενίοτε και μια κατάληξη: από κάπου ξεκινά, κάπως προχωρά και κάπου φτάνει.
Με εντυπωσιάζει η Λευκή Μπογιά. Αν μη τι άλλο, εδώ πετυχαίνει αυτό για το οποίο γεννήθηκε η ποίηση. Μια, σχεδόν αδιάφορη, μικρή παρατήρηση, όπως είναι η ξεφλουδισμένη μπογιά σε έναν τοίχο, αποτελεί αφορμή για έργο. Ο δημιουργός βλέπει σε αυτό το αμελιταίο κομμάτι τοίχου μια αντανάκλαση του κόσμου, μια αντιπαραβολή με την πραγματικότητα, μια παραβολική εικόνα, μια παρομοιωτική ευκαιρία κ.π.λ. Μαγεύεται θαρρείς από το τιποτένιο, το ελάχιστο και το ωθεί ως το σημαντικό, το μεγάλο, το σπουδαίο.
Πριν να ξύσεις την μπογιά ενός μεγάλου, βαρετού, άσπρου τοίχου,
σκέψου το καλά.
Ίσως να θες ν' αφήσεις το λευκό το χρώμα εκεί,
προτού αναγκαστείς –τελευταία στιγμή–
να ψάχνεις τρόπο να καλύψεις
τη ζημιά που έχεις κάνει.
Είναι σαφές ότι το σκάψιμο, με την οποιαδήποτε μορφή ή διάσταση, απαιτεί κότσια. Ποτέ δεν ξέρεις τι θα βρεις, τι θα βγάλεις στο φως ενώ οι στρώσεις της μπογιάς πάνω σε έναν τοίχο «λειτουργούν», για παράδειγμα, και όπως ο φλοιός των δέντρων ή όπως οι ρυτίδες στο δέρμα των ανθρώπων (προδίδει τον χρόνο): ξύνεις και βλέπεις το μέσα, το παρελθόν, όλη τη διαδρομή.
Έρωτα, γιατί φοβήθηκες την κρίσιμη ώρα;
Φυσικά και ασχολείται με τον Έρωτα (με κεφαλαίο κι αυτός, όπως ο θεός), υπάρχει ποιητής που να μένει αδιάφορος;
«Γιατί φοβάσαι την αγάπη;»
Δεν ξέρω ποια απάντηση έρχεται πρώτη...
Σε όλη την έκταση αναγνωρίζει κι αποδέχεται την ταπεινότητα ή το θνητό στοιχείο ξέροντας όμως ή προσδιορίζοντας το μεγάλο, το σπουδαίο, που πολλές φορές βρίσκεται σε κάτι μικρό.
η Γνώση μετετράπη γρήγορα / σε έπαρση κι ευθύνη.
Κάτι από θλίψη καμωμένο / και Ανιδιοτέλεια.
Στο τελευταίο μέρος, αφού έχει διανύσει τον δρόμο του και αφού έχει βρει τις απαντήσεις των μέγιστων ερωτημάτων (του), φθάνει ως την κατάκτηση, υπό την έννοια των απαντήσεων όλων όσων σχετίζονται με τη δημιουργία και την ουσία του ανθρώπου. Κι αυτό είναι Ποίηση!
Είναι στοχαστής, αποδέκτης, ταπεινός και εξάγει καταστάλαγμα. Γράφει στίχους βαθύτερης ουσίας, χωρίς έπαρση και πλεονάζοντα πράγματα, και χωρίς υποκρισία. Με το τελευταίο εννοώ πως βγάζει αλήθεια και κατανόηση. Κι αν όλα τα προηγούμενα είναι όντως έτσι, τότε φθάνει στη σοφία.
Ο Ποιητής δεν παίρνει θέση. Ο Ποιητής απλώς παρατηρεί, λέει κλείνοντας την αυλαία. Το ίδιο προφανώς και ο Θεός.
Βρείτε το!
