Δημήτρη Αθανασόπουλου
Μόνιμο αίτημα: Απλότητα κι Ευθύνη
Πενήντα τρεις Υπουργοί κ’ Υφυπουργοί είναι πολλοί διακήρυξαν προεκλογικά οι Πρωθυπουργοί μας. 15-24 Υπουργοί όλοι κι όλοι φτάνουν. Μα το ξέχναγαν πάντα μετά τις εκλογές. Μήπως είναι καιρός, στο πλαίσιο της θρυλούμενης από χρόνια, τόσο επιτακτικής πλέον, Διοικητικής μεταρρύθμισης, να πραγματωθεί το αυτονόητο;
Ανάμεσα στα Υπουργεία που πολλοί λένε πως πρέπει να καταργηθούν είναι το Υπουργείο Πολιτισμού. Όχι μόνο επειδή ότι κάνει μπορεί άριστα να ανατεθεί σε άλλο Υπουργείο, αλλά κυρίως επειδή είναι αδιανόητο να υπάρχει. Η κουλτούρα δεν είναι δουλειά του Κράτους, είναι προϊόν της κοινωνίας και αναπτύσσεται με άλλου είδους κατεργασίες, όχι με διοικητικές μεθοδεύσεις. Η άποψη αυτή αξίζει να διερευνηθεί. Όχι όμως προτού συνεννοηθούμε για ποιο πράγμα μιλάμε.
Κουλτούρα ίσον παιδεία!
Τι είναι κουλτούρα; Την έχουμε αδόκιμα μεταφράσει «πολιτισμό» ενώ δεν είναι παρά η Παιδεία (με κεφαλαίο Π, για να την διακρίνουμε από την εκπαίδευση), η διάπλαση του ανθρώπου, το ανασκαμμένο αυλάκι που αφήνει πίσω του το άροτρο του καλλιεργητή. Χρησιμοποιώντας αδόκιμη λέξη, της δώσαμε ετερόκλητο περιεχόμενο.
Πολιτιστικές εκδηλώσεις
Και χαρακτηρίζουμε «πολιτιστικές» ένα σωρό εκδηλώσεις ανώδυνες, εύθυμες, τραγελαφικές, σπασμωδικές και ανάκατες: Βραβεύουμε δέκα βιβλία, αγοράζουμε μερικά άλλα, ενισχύουμε μερικούς καλούς θιάσους και πολλά ασπόνδυλα μπουλούκια, διεκδικούμε τα γλυπτά του Παρθενώνα, χρηματοδοτούμε μπουζουκοσυναυλίες με γλέντια, τσιμπούσια και χορούς και δημιουργούμε νέες κατηγορίες τρωκτικών του προϋπολογισμού. Συγχρόνως καταστρέφουμε ενσυνείδητα την Ιερά Οδό, εκχυδαΐζουμε την ψυχή μας που είναι η γλώσσα μας, περιφρονούμε τα κάθε είδους μνημεία της παράδοσής μας και αδιαφορούμε εντελώς για τη σύγχρονη δημιουργική έκφραση. Όλα αυτά και πολλά άλλα επιφανειακά και λαϊκίστικα, τα λέμε «πολιτισμό»… Καιρός να πάψουμε να παίζουμε και να σοβαρευτούμε.
Πολυδύναμη η έννοια της Κουλτούρας και Παιδείας
Αν έπρεπε υποχρεωτικά να δώσω ένα τυπικό ορισμό θα έλεγα πως η κουλτούρα, η Παιδεία, είναι μια ορισμένη αντίληψη για τον εαυτό μας και για τις σχέσεις μας με τους άλλους και με τον κόσμο. Και θα μετάνιωνα αμέσως! Πώς να κλείσεις σε μια φράση τα πολλά και αξεχώριστα δεμένα μεταξύ τους που συνθέτουν την πολυδύναμη έννοια της Παιδείας; Ο φτωχός μου ορισμός χρειάζεται συμπλήρωση με αναλυτικότερη καταγραφή των στοιχείων της έννοιας.
Περιγραφή του Jacques Rigaud
Τα δανείζομαι πρόθυμα από τον Jacques Rigaud, τον Γάλλο Σύμβουλο της Επικρατείας, ο οποίος, έχοντας αφιερώσει στα πρακτικά προβλήματα της κουλτούρας μεγάλο μέρος της διοικητικής του ζωής, έγραψε ένα από τα διεισδυτικότερα βιβλία πάνω στο θέμα (La culture pour vivre, Gallimard, 1975).
Τι είναι, λοιπόν, η Παιδεία; Είναι η επίγνωση των δεσμών που μας συνδέουν με τη βιολογική και ιστορική μας ρίζα. Είναι, μέσα από τη συνέχεια αυτών των δεσμών, η αίσθηση της αλληλεγγύης και της ευθύνης απέναντι στους συνανθρώπους μας. Είναι η άμεση προσέγγιση και η συνεχής διερεύνηση με πνεύμα ανήσυχο και κριτικό των αξιών και των δημιουργημάτων που συνθέτουν την πνευματική μας κληρονομιά. Είναι οι δυνατότητες που έχουμε πραγματικά, όχι θεωρητικά και αφηρημένα, να εκφραστούμε και να δημιουργήσουμε κατά τις ικανότητές μας, τις πεποιθήσεις και τις προτιμήσεις μας. Είναι η διαλλακτική και μεγαλόψυχη αποδοχή της ιδιοτυπίας του καθενός από την κοινωνία όπου ζει. Κοντολογίς, είναι καθετί που επιτρέπει στον καθένα μας να συγκροτήσει πρώτα και να εκδηλώσει την προσωπικότητά του, και μετά να τοποθετηθεί απέναντι στον κόσμο και να τον καταλάβει, ώστε να μπορέσει να συμβάλει στην αλλαγή του, στην πρόοδό του προς το καλύτερο.
Περίφραση του Jacques Duhamel
Έτσι οριοθετημένη η Παιδεία, όπως έλεγε όμορφα ο Jacques Duhamel. Κουλτούρα είναι «ό,τι χρειάζεται ώστε μια ημέρα μόχθου να είναι τελικά ημέρα ολοκληρωμένης ζωής». «Ce qu’ il faut pour qu’ une journee de travail soit une vraie journee de vie.»
Και η λαμπερή αυτή διατύπωση δεν είναι, βέβαια, κούφιος λόγος.
Πολυσύνθετο φαινόμενο
Πολλά πράγματα όλα αυτά! Ναι, και δύσκολα να τα καταλάβεις, πολύ δύσκολα! Πώς να γίνει, όμως; Το σύνθετο και πολυδιάστατο φαινόμενο της Παιδείας, μόνο μια τέτοια συνολική και πολλαπλά δυναμική θεώρηση μπορεί να το αποδώσει, ανάγοντάς το σε ύπατο σκοπό της ανθρώπινης ανάπτυξης.
Χειραγώγηση Παιδείας από πολιτικούς
«Οι ελαφροί ας με λέγουν ελαφρόν», όσα όμως μερικοί «φαιά φορούντες» ούτε καν υποψιάζονται, τα ολοκληρωτικά καθεστώτα όλων των τάσεων και όλων των εποχών, το ξέρουν: έχουν καταλάβει την πολιτική σημασία της κουλτούρας και προσπαθούν να την οικειοποιηθούν. Ο Goebbels είχε δίκιο να λέει: «Μόλις ακούω γύρω μου να μιλάνε για κουλτούρα, τραβάω το πιστόλι μου».
Μαράζωμα κοινωνίας χωρίς Παιδεία
Μην ξεγελιόμαστε! Όποιος αδιαφορεί για την Παιδεία φράζει τους ορίζοντες, εξασφαλίζει έτσι ήρεμη χώνεψη, αλλά ταυτόχρονα σκάβει το λάκκο των παιδιών του. Η κοινωνία όπου η κουλτούρα φυτοζωεί και μαραζώνει είναι ολιγόψυχη και ατροφική, έτοιμη να καμφθεί και παραδοθεί σε κάποιο αφέντη.[1]
Και όποιος στηρίζει την Παιδεία, σφυρηλατώντας αξίες και δίνοντας τον τόνο στην πνευματική ζωή, έχει στα χέρια του τα κλειδιά του μέλλοντος. Ο πολιτικός που θα διαγνώσει έγκαιρα αυτή την κυοφορία και θα σταθεί ικανός να εκφράσει όσα υπόσχεται, είναι προορισμένος να κυβερνήσει.
Ποιοι εννόησαν;
Ίσως κάνω λάθος, αλλά νομίζω πως ο μόνος Νεοέλληνας που τα κατάλαβε αυτά έντονα, είναι ο Δημήτρης Γλυνός και, με τον τρόπο της, όλη η Αριστερά μαζί του. Οι άλλοι…
Και το Υπουργείο; Τι θα το κάνουμε το Υπουργείο με τους πεντακόσιους τόσους υπαλλήλους, πέρα από την Αρχαιολογική υπηρεσία; Ε, λοιπόν, το Υπουργείο θα το καταργήσουμε! Το Κράτος όμως πρέπει να ενδιαφερθεί για όλα αυτά, όχι για να κατευθύνει και να ποδηγετήσει την Παιδεία, αλλά για να τη βοηθήσει να ξανοιχτεί σε όλους τους ανέμους. Όλους! Χωρίς υστεροβουλία, αλλά και χωρίς αθωότητα.
Σε κοινωνία ελεύθερη… χωρίς παιδεία;!
Γιατί βέβαια, όσο ζούμε σε κοινωνία ελεύθερη, καμιά νόμιμη Κυβέρνηση και καμιά Διοίκηση δεν έχει δικαίωμα να την υποσκάψει. Το έσχατο όριο της μεγαλοφροσύνης και της γενναιοδωρίας είναι η διαφύλαξη της ελεύθερης κοινωνίας. Είναι η μόνη προϋπόθεση. Στην πράξη θα δημιουργήσει άπειρες δυσκολίες, όσο «οι άλλοι» δεν αλλάξουν μυαλό και δεν καταλάβουν πως και εδώ η επίθεση είναι η καλύτερη άμυνα….
Υψηλόφρονες άνθρωποι
Τι χρειάζονται για όλα αυτά; Λίγοι υψηλόφρονες άνθρωποι και σαράντα ειδήμονες υπάλληλοι κάτω από έναν ανοιχτόμυαλο Υπουργό, που θα καταλαβαίνει δηλαδή περί τίνος πρόκειται… Και δέκα φορές περισσότερες πιστώσεις από όσες σήμερα.
Λίγες δυνατές ιδέες, πολλή θέληση!
Α, ναι, και κάτι άλλο: Λίγες απλές, δυνατές ιδέες και πολλή θέληση. Είναι τα μόνα που υπάρχει φόβος να λείψουν…
Δημήτρης Αθανασόπουλος
Συγγραφέας του ζωντανού βιβλίου «Για μια πολιτική της κουλτούρας»
Κουλτούρα και civilization, Π. Ροζάκη - Βιβλίο & Ζωή 5ο, σ. 24
Παιδεία ως καλλιέργεια του ανθρώπου - Βιβλίο & Ζωή 6ο, σ. 35-37
[1] Βιβλίο & Ζωή 13ο, σ. 48. Αντίσταση στα ρεύματα: Υποκρισίας, σκοπιμοθηρίας, κολακείας, εθελοδουλείας, αισχροκέρδειας, αδικίας, τεχνοκρατίας, απληστίας, εγωκεντρισμού, ακρισίας Τα κατωφερικά ρεύματα αποτελούν τυραννία τυραννικότερη του όποιου επώνυμου αφέντη!...
Πηγή συνοδευτικής εικόνας: The DailyPost
