Ευάγγελου Ρόζου
Κρίνει κανείς καλά
όταν διακρίνει καλά.
Ρωμαίοι νομικοί
Κοινά σημεία και διαφορές
Όσο κι αν φαίνεται πως η λογοτεχνία έχει πολλές ομοιότητες και πολλά κοινά με τη δημοσιογραφία, κατά βάθος διαφέρουν σημαντικά.
Η λογοτεχνία είναι τέχνη!
Πιο απλά: η λογοτεχνία ή τουλάχιστον η λογοτεχνία η αντάξια του ονόματός της, είναι τέχνη. Προϋποθέτει δηλαδή ταλέντο, συνθετικές ικανότητες, φαντασία, αφαίρεση, αποστασιοποίηση… Η δημοσιογραφία, σε πολύ λίγες περιπτώσεις μπορεί ν’ αναχθεί σε τέχνη, παρ’ όλο που και οι δυο εκφράζονται και λειτουργούν με το ίδιο μέσο: το γραπτό λόγο.
Ανάδειξη δημοσιογραφίας στη Δημοκρατία
Ο ρόλος της δημοσιογραφίας μπορεί να είναι ιδιαίτερα σημαντικός και ωφέλιμος σε χώρες με ελεύθερα και δημοκρατικά πολιτεύματα, που, όχι μόνο επιτρέπουν την ελεύθερη άσκηση της δημοσιογραφίας, αλλά και την προστατεύουν. Μόνο τότε αναδεικνύεται σε μια λειτουργία ζωντανή και απαραίτητη, που, όχι άδικα, την αποκάλεσαν Τέταρτη εξουσία, ικανή να διαδραματίσει τον πολύπλευρο ρόλο της, που δεν είναι μόνο πολιτικός αλλά και κοινωνικός, αποτρεπτικός και παροτρυντικός. Και τούτο, γιατί δεν διαμορφώνει μόνο και προωθεί λύσεις αλλά και πιέζει έντονα τα κέντρα των σημαντικών αποφάσεων, παρεμβαίνοντας κριτικά ή συμβουλευτικά σ’ αυτά.
Η δημοσιογραφία εγγυάται τη Δημοκρατία
Στις καλύτερες περιπτώσεις, μπορούμε να πούμε πως η δημοσιογραφία είναι ταυτόχρονα και παράλληλα μια εγγύηση της ομαλής λειτουργίας του πολιτεύματος και ο φύλακας και υπερασπιστής των δικαιωμάτων των πολιτών.
Κοινή η κοινωνική αποστολή. Διαφορές
Φυσικά, μ’ όλα αυτά η λογοτεχνία δεν έχει άμεση σχέση. Βέβαια το δίκαιο, την νομιμότητα, τις ελευθερίες υπερασπίζεται και αυτή, αλλά μ’ ένα διαφορετικό, ιδιότυπο και οπωσδήποτε έμμεσο τρόπο. Αντίθετα, εκεί που λογοτεχνία και δημοσιογραφία συμπίπτουν, είναι στην κοινωνιστική τους αποστολή. Και οι δυο αποβλέπουν στην ανύψωση και διαπαιδαγώγηση του κοινωνικού συνόλου. Η δημοσιογραφία με την σωστή πληροφόρηση, την σε βάθος ανάλυση των γεγονότων και των εξελίξεων. Η λογοτεχνία με την βαθιά διείσδυση στο κοινωνικό σώμα, την ελεύθερη ανάλυση των ανθρωπίνων, την περιγραφή και την ένταξή τους σε συνθέσεις μυθιστορηματικές και γενικευτικές.
Χτυπητή απόσταση!
Γνώρισμα του δημοσιογράφου είναι να δώσει προεκτάσεις σ’ ένα γεγονός, να το υπερβάλει, να το εξογκώσει, να του δώσει ανύπαρκτες διαστάσεις. Στα πλαίσια των καθηκόντων του είναι ακόμα να το αξιολογήσει, να κάνει ύποπτους υπαινιγμούς, να κομματισθεί, να προχειρολογήσει.
Ο άξιος λογοτέχνης, δεν τα καταδέχεται κάτι τέτοια. Δεν τον ενδιαφέρει η μικροπολιτική, ο ατέλειωτος πόλεμος φθοράς ανάμεσα στα κόμματα, οι προσωπικές αντεγκλήσεις... Αυτός υπηρετεί την τέχνη και μόνο τότε είναι ικανοποιημένος, όταν την υπηρετεί σωστά.
Κοινό και κοινό…
Ο λογοτέχνης αποτείνεται στο δικό του περιορισμένο αλλά καλλιεργημένο κοινό και ο δημοσιογράφος στο πλατύτατο δικό του. Αν σ’ αυτό μετέχουν οι αναγνώστες των βιβλίων των λογοτεχνών, σχεδόν κατά ένα ποσοστό 100%, δεν συμβαίνει το ίδιο με το δικό τους κοινό. Το μέγιστο μέρος αυτών περιορίζονται μόνο στην ανάγνωση του τύπου, περιοδικού ή ημερήσιου, και αρκείται σ’ αυτό. Οι άνθρωποι που αισθάνονται την ανάγκη της λογοτεχνίας είναι, γενικά, λιγότεροι από εκείνους που νοιάζονται να πληροφορηθούν τα νέα από τον τύπο και τους δημοσιογράφους.
Ποσότητα και ποιότητα
Μ’ άλλα λόγια, η δημοσιογραφία, χωρίς ν’ αδιαφορεί για τους διανοουμένους, τείνει ν’ αγκαλιάσει τη μάζα. Η Λογοτεχνία, υποχρεωτικά, απευθύνεται στους λίγους. Στους προετοιμασμένους πνευματικά, στους ώριμους, τους άξιους να νιώσουν τις τέρψεις της και να πιάσουν τα μηνύματά της. Γι’ αυτό και η δημοσιογραφία είναι ευθύγραμμη, απλή, κινείται σ’ ένα ορισμένο επίπεδο και καλύπτει ένα περιορισμένο κενό. Αντίθετα, η λογοτεχνία, τόσο από τους φορείς της, όσο και από τους δέκτες της, αξιώνει ιδιαίτερες ικανότητες. Είναι πιο περίπλοκη, πιο σύνθετη και καλύπτει ένα πολύ πλατύτερο φάσμα πνευματικών αναγκών, προβληματισμών και αναζητήσεων, απ’ όσο η δημοσιογραφία.
Επιφάνεια και θρύλος
Η λογοτεχνία δεν περιορίζεται στα πραγματικά γεγονότα, τις καθημερινές συγκρούσεις, τα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά δρώμενα και συμβαίνοντα. Αναζητεί και βρίσκει κάτω από την επιφάνεια όλων αυτών τις σταθερές συντεταγμένες που συνιστούν την αληθινή ταυτότητα, την αυθεντική εικόνα της εποχής.
Ταλέντο ή κλίση αλλά και θέληση
Προχωρώντας στο ξετύλιγμα αυτής της σκέψης, μπορούμε εύκολα να επισημάνουμε ένα, ακόμα, κοινό γνώρισμα μεταξύ δημοσιογράφου και λογοτέχνη. Και στους δύο απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ροπή, η κλίση, το ταλέντο. Η θέληση είναι ένα αφετηριακό μόνο προσόν. Λογοτέχνης ή δημοσιογράφος δεν μπορεί να γίνει μόνο εκείνος που θέλει. Πρέπει να έχει και τις έμφυτες εκείνες ιδιότητες που θα του επιτρέψουν να επιτύχει στους δύσκολους αυτούς χώρους.
Σκληρή δουλειά!
Μια άλλη, αναγκαία για όλους και θεμελιώδης προϋπόθεση οποιασδήποτε προόδου και επιτυχίας είναι η σκληρή δουλειά. Μόνο μ’ αυτήν αξιοποιούνται οι όποιες δυνατότητες.
Προχειρότητες, ημίμετρα, τσαπατσουλιές δεν νοούνται εδώ. Οι φυγόπονοι, οι προχειρολόγοι και οι επιπόλαιοι επισημαίνονται εύκολα και γρήγορα υποσκελίζονται, χάνοντας κάθε ελπίδα να διακριθούν. Και τούτο γιατί στη δημοσιογραφία, όπως και στη λογοτεχνία, η ποιότητα δεν μετράει μόνο αλλά και φαίνεται. Φαίνεται αμέσως.
Χωρίς αυτεπιγνωσία, μέτριοι
Αυτό όμως σήμερα πολλοί δημοσιογράφοι δεν θέλουν να το καταλάβουν. Ανακατεύονται παντού. Αδίσταχτα και χωρίς καμιά προετοιμασία ή ταλέντο, μπαίνουν στα χωράφια της Τέχνης. Οι περισσότεροι βουλιάζουν έτσι στο τέλμα της μετριότητας και της έλλειψης κάθε πρωτοτυπίας. Έτσι, το χειρότερο που κάνουν, επιμένοντας να διαφημίζονται και να προβάλλονται με κάθε τρόπο, είναι να γίνονται υπαίτιοι να πέφτει η εμπιστοσύνη του καλλιεργημένου κοινού στα έργα τους.
Ο θόρυβος των μέτριων θάβει τους άξιους!
Ακόμη, συχνότατα, δημιουργούν οι δημοσιογράφοι τόσο θόρυβο γύρω από τα έργα τους ή το έργο των ομότεχνων φίλων τους που μαζί τους συνεργάζονται στενά, που η δική τους προβολή καταλήγει να γίνεται σε βάρος των αληθινά άξιων και καλών συγγραφέων. Και τούτο γιατί αυτοί δεν έχουν την δυνατότητα να τους ανταγωνιστούν με τους ίδιους όρους, αφού ο τύπος και τ’ άλλα μέσα μαζικής προβολής βρίσκονται, κατά κανόνα, κάτω από τον έλεγχό τους.
Διαχρονικός κι εφήμερος χαρακτηρισμός
Και για να συνοψίσουμε. Η λογοτεχνία, γενικά, αποβλέπει στη διάρκεια, στοχεύει ψηλά, φιλοδοξεί να πλάσει κόσμους δικούς της, να δείξει πράγματα και αλήθειες που δεν είναι ορατές. Η δημοσιογραφία έχει εφήμερο χαρακτήρα. Στοχεύει στην επικαιρότητα και φιλοδοξεί να ενημερώσει σωστά, να πληροφορήσει όσο γίνεται πιο σφαιρικά, όσο γίνεται περισσότερους.
Περιπτώσεις εξαιρέσεων
Όχι ότι δεν μπορούν να συνυπάρξουν οι δυο ιδιότητες του δημοσιογράφου και του συγγραφέα σ’ ένα και το αυτό πρόσωπο. Δεκάδες οι δημοσιογράφοι που διέπρεψαν στην πολιτική και κατέλαβαν υψηλά δημόσια αξιώματα ή έγιναν μεγάλοι κι φημισμένοι ιστορικοί, ποιητές, λογοτέχνες κ.λπ. Θυμίζουμε μόνο τον Λόυδ Τζώρτζ και τον Κλεμανσώ, τον Βίκτωρ Ουγκώ, τον Φραγκλίνο, τον Γαμβέτα.
Όσο για τους δικούς μας, από την δημοσιογραφία ξεκίνησαν οι Χαρίλαος Τρικούπης και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο Στέφανος Γρανίτσας, ο Αλέξανδρος Μομφερράτος, ο Σπύρος Σίμος, ο Γεώργιος Πωπ, ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου. Αλλά και πολλοί από τους πιο διάσημους και ονομαστούς συγγραφείς των νεότερων εποχών, διετέλεσαν δημοσιογράφοι ή άσκησαν τη δημοσιογραφία παράλληλα με το συγγραφικό τους έργο. Πάλι θυμίζουμε, τελείως ενδεικτικά, τους Αλμπέρ Καμύ, Τζων Στάινμπεκ, Φρανσουά Μωριάκ, Έρνεστ Χεμινγουαίη, Ερρίκο Χάινε, Εμίλ Ζολά, Γκράχαμ Γκρην, Κούρτσιο Μαλαπάρτε, Κάρολος Ντίκενς, Μαρκ Τουαίν, Ραϋμόν Καρτιέ.
Σπάνια η συνύπαρξη
Ας μην ξεχνάμε ωστόσο, ότι άλλο δημοσιογραφία και άλλο λογοτεχνία. Όσα κοινά έχουν, ή μπορούν να έχουν, οι δυο αυτές μεγάλες πνευματικές ασχολίες, έχουν και πολλές, πάρα πολλές, διαφορές.
Δύσκολα σ’ έναν μόνο άνθρωπο μπορούν να συνυπάρξουν όλες εκείνες οι αρετές, οι ικανότητες και οι γνώσεις που θα τον κάνουν να γίνει το ίδιο μεγάλος συγγραφέας, όσο θα είναι και δημοσιογράφος. Οι γνωστές εξαιρέσεις, που όλοι γνωρίζουμε, επιβεβαιώνουν και δεν αναιρούν τον πιο πάνω κανόνα.
Ευάγγελος Ρόζος, «Αντιπαραθέσεις»
Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε φωτογραφία Markus Winkler
