στο υφαντό του '21
Πώς ξεκίνησε το συγγραφικό «ταξίδι»;
Στέφανος Κωνσταντινίδης: Τον Αντώνη Οικονόμου τον κουβαλούσα μέσα μου από τα φοιτητικά μου χρόνια. Το κίνητρο ήταν βασικά το αίσθημα της αδικίας για τον δολοφονημένο αυτό αγωνιστή του '21 που παραγνωρίστηκε από το συμβατικό ιστορικό αφήγημα. Και που τον ανέδειξε ένας ποιητής μέσα από το έργο του, ο Νίκος Εγγονόπουλος, τοποθετώντας τον δίπλα στον Ρήγα Φεραίο.
Τι ή ποιος αποτέλεσε/έδωσε το έναυσμα;
Σ.Κ.: Το έναυσμα ως ένα σημείο μου το έδωσε ο Εγγονόπουλος αλλά πιο συγκεκριμένα τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821. Θα μπορούσα να ασχοληθώ με το θέμα από επιστημονικής πλευράς αλλά προέκρινα τη λογοτεχνία που επιτρέπει μια ευρύτερη θέαση των γεγονότων, μια διαφορετική οπτική γωνία. Αλλά πάντα με σεβασμό στα ιστορικά πραγματολογικά δεδομένα. Άλλωστε στόχευα, όπως λέει και το δεύτερο μέρος του τίτλου του μυθιστορήματος, «στο «υφαντό του '21», να θίξω και άλλα θέματα της Επανάστασης, με μια μορφή αναφοράς στον Αντώνη Οικονόμου, στο γράμμα που του απευθύνω.
Ποια θεωρείτε ότι είναι τα βασικότερα οφέλη της λογοτεχνίας, αφενός σε σχέση με την Ελληνική Επανάσταση που συνδέεται με το βιβλίο σας, αφετέρου γενικότερα ως προς την ιστορική καταγραφή;
Σ.Κ.: Νομίζω ότι όλο και περισσότερος κόσμος μαθαίνει ιστορία μέσω της λογοτεχνίας και αυτό είναι θετικό. Θετικό όσο πρόκειται για λογοτεχνία αξιώσεων. Σκέφτομαι για παράδειγμα τα «Ματωμένα Χώματα» της Διδώς Σωτηρίου για τη Μικρασιατική Καταστροφή. Από την άλλη όμως η λογοτεχνία δεν είναι ιστορία. Όπως δεν είναι ιστορία και οι κάθε μορφής κινηματογραφικές και τηλεοπτικές παραγωγές. Και υπάρχει ο κίνδυνος η ιστορία να περάσει διαστρεβλωμένη και μέσα από τη λογοτεχνία. Κυρίως όμως αυτή η διαστρέβλωση στις μέρες μας περνά μέσα από τηλεοπτικές σειρές χολιγουντιανού τύπου με εικόνες προπαγάνδας ή κακογουστιάς και κιτς. Χρειάζεται επομένως και το ιστορικό αφήγημα όπως προκύπτει μέσα από τη σοβαρή έρευνα των πηγών και την ερμηνεία τους από τον ιστορικό. Χρειάζεται και ο σεβασμός των πραγματολογικών δεδομένων από τον λογοτέχνη-συγγραφέα.
Αν έπρεπε να περιγράψετε το μυθιστόρημα με μια λέξη ή με μια φράση, ποια θα ήταν αυτή;
Σ.Κ.: Αντισυμβατικό!
Πώς απαντάτε ολιγόλογα την ερώτηση: ποιος ήταν ο Αντώνης Οικονόμου;
Σ.Κ.: Ένας επαναστάτης αγωνιστής του '21 που δολοφονήθηκε από τους κοτζαμπάσηδες της Ύδρας σε συνεργασία με κάποιους από αυτούς του Μοριά, επειδή τοποθετούσε το συλλογικό εθνικό συμφέρον, αυτό της Επανάστασης, πολύ ψηλότερα από τα δικά τους συμφέροντα. Ο Οικονόμου, Υδραίος πλοίαρχος, μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από τον Παπαφλέσσα στην Κωνσταντινούπολη. Με τον ξεσηκωμό στο Μοριά ήταν θέμα ζωής και θανάτου για την Επανάσταση η συμμετοχή σε αυτή των νησιών με τα πλοία που διέθεταν. Από τα νησιά που διέθεταν πλοία, τα Ψαρά και οι Σπέτσες προσχώρησαν αμέσως στην Επανάσταση. Οι Υδραίοι πρόκριτοι όμως αντιδρούσαν. Η Ύδρα όμως, με τον μεγαλύτερο εμπορικό στόλο, ήταν εκ των ουκ άνευ για την Eπανάσταση. Ήταν, με τον εμπορικό στόλο της και τον πλούτο της, η Μικρή Αγγλία της Μεσογείου, κατά τον Ιμπραήμ. Άλλοι την χαρακτήρισαν, λόγω του μεγάλου πλούτου της, την τράπεζα της Επανάστασης. Με σημερινούς όρους θα μιλούσαμε για το ελληνικό εφοπλιστικό κεφάλαιο της εποχής. Τότε έγινε η επέμβαση του Οικονόμου και των συντρόφων του, από τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα, που ανέτρεψε την ολιγαρχική εξουσία των προκρίτων και επέβαλε μια μορφή λαϊκής κυριαρχίας και εξουσίας. Αμέσως μετά ύψωσε τη σημαία της Επανάστασης και ο στόλος της Ύδρας ενώθηκε με αυτό των άλλων νησιών. Οι κοτζαμπάσηδες τον ανέτρεψαν λίγο αργότερα με αντεπανάσταση, τον κυνήγησαν, τον φυλάκισαν και στο τέλος τον δολοφόνησαν.
Το '21 δεν είναι μονοδιάστατο όπως θέλει να το παρουσιάζει η συμβατική Ιστορία. Υπήρξαν και σκοτεινές σελίδες, πολιτικές δολοφονίες, κοινωνικές αντιμαχίες, διαφορετικές αντιλήψεις για την πορεία του αγώνα και πολλά άλλα, όπως δείχνει το κίνημα του Οικονόμου στην Ύδρα. Να μη ξεχνάμε βέβαια και τη δολοφονία του Ανδρούτσου, το πιθανότερο και αυτή του Καραϊσκάκη, αυτή του Καποδίστρια αργότερα, τη φυλάκιση του Κολοκοτρώνη και την καταδίωξη της Μαντώς Μαυρογένους. Όλα αυτά διασυνδέονται βεβαίως και με τα γεωπολιτικά συμφέροντα και τις επεμβάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής.
Ποιο μήνυμα θα θέλατε να στείλετε στον μελλοντικό σας αναγνώστη; Σε εκείνον που θα αναζητήσει τον τίτλο Γράμμα στον Αντώνη Οικονόμου;
Σ.Κ.: Να μελετούμε την ιστορία με κριτικό πνεύμα. Χρειάζεται η κριτική σκέψη, ο κριτικός αναστοχασμός για τη μελέτη της ιστορίας που να πηγαίνει πέρα από τον εξουσιαστικό λόγο που θεμελιώνει την υποταγή.
Ο Στέφανος Κωνσταντινίδης μιλάει για το νέο του μυθιστόρημα, Γράμμα στον Αντώνη Οικονόμου - στο υφαντό του '21, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Βακχικόν. Στο οπισθόφυλλο διαβάζουμε:
Σε πρωτοσυνάντησα στα στενά δρομάκια της Πενταλιάς, Αντώνη Οικονόμου, εκεί που γυρόφερνες τα βράδια με τον Ονήσιλο, τον Μπολιβάρ, τον Σπάρτακο, τον Ρήγα Φεραίο, τη Μαντώ Μαυρογένους, την Υπατία, τον Τσε, την Μπουμπουλίνα, τον Ηράκλειτο, τον Ροβεσπιέρο, τη Ρόζα Λούξεμπουργκ, τον Αυξεντίου, τον ηγούμενο Γερμανό - τον παπα-Ανυπόμονο -, που γνώρισα κάποτε στον Αγάθωνα, το μοναστήρι του, τον Διονύσιο Σολωμό, τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, τον Βασίλη Μιχαηλίδη, τον Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι...
Η εξουσία των κοτζαμπάσηδων, σου έγραφε η Μαρία Κουντουριώτη, δολοφόνησε και τον Καποδίστρια! Δεν ήθελαν κράτος αυτοί. Τιμάρια ήθελαν, να συνεχίσουν να εισπράττουν οι ίδιοι τους φόρους όπως με τους Οθωμανούς. Όπως το είπε ο Σωτήρης Χαραλάμπης, ο πιο φωτισμένος κοτζαμπάσης, «καλά να φύγουν οι Τούρκοι, αλλά εμείς τι θα γίνουμε; Θα μας κυβερνούν αυτοί που δεν ξέρουν να κρατήσουν πιρούνι και τρώνε ακόμη με τα χέρια τους; Αυτοί, συνέχισε, που δεν έχουν ούτε ένα δένδρο να κρεμαστούνε;»
Το μυθιστόρημα, Γράμμα στον Αντώνη Οικονόμου - στο υφαντό του '21, είναι μια προσπάθεια να ιδωθεί η Ελληνική Επανάσταση από μια οπτική γωνία διαφορετική από αυτή που μας παρουσιάζει η συμβατική-παραδοσιακή ιστοριογραφία. Μέσα από τη ζωή του Αντώνη Οικονόμου, του ριζοσπάστη επαναστάτη που δολοφόνησαν οι κοτζαμπάσηδες, που παραγνώρισε η επίσημη ιστορία και καθαγίασε ο ποιητής Νίκος Εγγονόπουλος στην ποίηση και τους πίνακές του, το μυθιστόρημα διατρέχει τα γεγονότα του '21 με μια νέα ματιά και ρίχνει φως σε όσα, το σχολικό ιστορικό αφήγημα αλλά και αυτό της συμβατικής ιστορίας, αποσιωπούν ή αφήνουν στο περιθώριο.