koukidaki: Οι πολεμιστές στο Χέλγκελαντ

Για να μ΄εννοήσετε πλήρως, πρέπει να γνωρίσετε τη Ν ο ρ β η γ ί α!

Μια φράση από την συνομιλία του Ίψεν με τον Felix Philippi στις αρχές του 20ου αιώνα δίνει ένα στίγμα, αρκεί να σκεφθεί κανείς ότι στη Νορβηγία του περασμένου αιώνα τα σπίτια έχουν απόσταση το ένα από το άλλο, οι άνθρωποι δεν είναι ιδιαιτέρως κοινωνικοί, δεν ασχολούνται με τους γείτονες ή δεν έχουν, γίνονται πιο σκεπτόμενοι με ό,τι τους απασχολεί, πιο επιφυλακτικοί -γενικότερα- ενώ η έλλειψη ήλιου σε συνδυασμό με το προηγούμενο τούς κάνει πιο μελαγχολικούς και σοβαρούς. Κατόπιν, κατανοείς τον ποιητή Ίψεν, επειδή δεν είναι ποτέ χαρωπός ή αισιόδοξος, όμως η γραφίδα του είναι ευφυής, πνευματώδης· είναι έτοιμος να υιοθετήσει νέες νόρμες, να αλλάξει το ύφος του, αλλά πάντα θα παραδώσει ένα αξιότατο έργο.

Με αυτές τις σκέψεις και με το χρονολόγιο της ζωής του Ερρίκου Ίψεν ξεκινά η ανάγνωση του θεατρικού, σε μετάφραση, σημειώσεις, πρόλογο κι επίλογο Θεοδόση Αγγ. Παπαδημητρόπουλου. Ίσως σε αυτή τη συνθήκη, που αφορά στους ανδρειωμένους του Χέλγκελαντ, είναι περισσότερο γόνιμο από κάθε άλλη φορά να ανατρέξει κανείς σε πληροφορίες, ιστορία, παραπομπές και σημειώσεις κάθε πηγής για να «κάνει εικόνα» τους ανθρώπους, τον τόπο, τη νοοτροπία.

Στην υπόθεση ο Έρνουλφ των Φιόρδ συναντά τον Σίγκουρντ και τη Ντάγκνυ, κόρη του και γυναίκα του δεύτερου, στο Χέλγκελαντ όπου ζει ο πλούσιος γαιοκτήμονας Γκούναρ. Η χαρά της συνάντησης της Ντάγκνυ με τον πατέρα και τα έξι αδέρφια της και το αίσιο κλίμα αναμεταξύ των προσώπων «σπάει» όταν ο Έρνουλφ εξηγεί το λόγο της «επίσκεψής» του σε εκείνο τον τόπο. Ζητά ικανοποίηση καθώς ο Γκούναρ έχει αρπάξει τη Γιέρντις, τη θετή του κόρη. Ζητήματα που προκύπτουν αναστατώνουν τους χαρακτήρες και προσθέτουν νέα δεδομένα, τόσο στην υπόθεση όσο και στον αναγνώστη/θεατή: πολύ γρήγορα γνωρίζουμε τη σχέση μεταξύ Σίγκουρντ και Γκούναρ, την παιδική φιλία και τον όρκο που τους ενώνει, όπως και το παρελθόν που συνδέει τους τέσσερις (Σίγκουρντ, Γκούναρ, Γιέρτνις και Ντάγκνυ). Κάποιοι «λογαριασμοί» δεν έχουν κλείσει, παρά τα έτη που μεσολάβησαν, και τώρα που βρίσκονται πάλι όλοι μαζί «ξυπνούν» μνήμες, θύμησες, μυστικά, κρυφοί έρωτες, απωθημένα...

Μόλις ο συγγραφέας θέσει το γενικό πλαίσιο η ανάγνωση ρέει εθιστικά μέσα από θριλερικούς διαλόγους και αγωνία για την εξέλιξη. Αποκαλύψεις γίνονται, ανατροπές ισορροπιών που προκύπτουν ιδιαίτερα εύθραυστες και ενδιαφέρον για τη συνέχεια. Ο επικός χαρακτήρας των Πολεμιστών σκιαγραφείται πολυπλεύρως στις όμορφες στιχομυθίες, δημιουργείται σασπένς, γεννιούνται συσχετισμοί, μεγαλώνει η πλοκή ενώ τίθενται θέματα που επιζητούν επώδυνες λύσεις -όχι ιδιαίτερα εύκολες και σίγουρα αιματηρές.

Παράξενα που γλιστράει η ντροπή μες στο αίμα σα δηλητήριο από τσίμπημα φιδιού.

Κανείς δε θα πει πως μ' είδε σκυμμένο!

Είναι σκληρό να πεθάνεις, αλλά μερικές φορές είναι χειρότερο να ζεις!

Σήμερα είμαι πια πολύ γέρος.

Πρόσωπο κλειδί είναι η Γιέρντις κι αυτό γιατί η ιδιοσυγκρασία της φέρνει στην επιφάνεια θέματα, αποτελεί βασικό πρόσωπο του τρίγωνου (ή τετράγωνου) της πλοκής και πολλά ζητήματα του έργου προκύπτουν από τα λόγια ή τη δράση της. Είναι εκρηκτική, απόλυτη, γεμάτη αυτοπεποίθηση, αδίστακτη. Στις σημειώσεις που περιλαμβάνονται στην έκδοση μαθαίνουμε πως το πρόσωπο ανάγεται στη Σουζάννα Τόρεσεν-Ίψεν, γυναίκα του συγγραφέα η οποία, όπως γράφει ο ίδιος σε επιστολή του, έχει ακριβώς το χαρακτήρα που απαιτείται -μη λογική, αλλά μ' ένα ισχυρό ποιητικό ένστικτο, μιαν υψηλόφρονη σκέψη κι ένα μίσος σχεδόν για κάθε μικροπρέπεια.

Εννοείται, σε αυτό το κείμενο δε θα βρείτε καμία πληροφορία για την ιστορία τους πέρα της διαβεβαίωσης της τραγωδίας (τους), της τραγικότητας (τους), του δράματος (τους)... Θα βρείτε μια σημείωση βέβαια, που την οφείλω στην περιγραφή, ότι πρόκειται για μια αιματοβαμμένη ιστορία και τη συνειδητοποίηση πως αυτό που βλέπουμε ή ζούμε δεν είναι πάντα δεδομένο γιατί η αλήθεια έχει κρυφές πτυχές και πως, κάποιες φορές παρά τον αγώνα, τη θέληση ή τη μοίρα (αν πιστεύεις), το τέλος το δίνει η ζωή με τον τρόπο της γιατί κανένα σχέδιο/πλάνο δεν είναι αρκετό όταν όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοιχτά κι η ανατροπή έρχεται από τη μια στιγμή στην άλλη να επαναπροσδιορίσει τα πάντα.

Τζένη Κουκίδου

Το θεατρικό του Ερρίκου Ίψεν, Οι πολεμιστές στο Χέλγκελαντ, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Θεοδόση Αγγ. Παπαδημητρόπουλου σε μετάφραση-υποσημειώσεις-πρόλογο-επίλογο του ίδιου.

Ευχαριστώ τον εκδότη για τη διάθεση του βιβλίου.

Το παραπάνω περιέχει αποσπάσματα.

Βρείτε το βιβλίο

Μιὰ μυστήρια δύναμη εἶναι μές σ’ ὅλα σου τὰ λόγια, ἀναφωνεῖ ὁ ΣΙΓΚΟΥΡΝΤ στὴν Γ΄ πράξη, καθὼς συλλογίζεται ὅ,τι τοῦ λέει ἡ ΓΙΕΡΝΤΙΣ -μιὰ δύναμη ἀνορθολογική, ἔξω ἀπὸ κοινωνικὰ σχήματα καὶ παραδεδομένα, μακριὰ ἀπὸ τὰ εὐλογοφανῆ καὶ συνηθισμένα -μιὰ δύναμη θεμελιωδῶς τραγική.
Παρακάμπτοντας τὰ σημαντικὰ κίνητρα τοῦ Ἴψεν, ποὺ δέν πρέπει νὰ λησμονοῦνται καὶ οὔτε νὰ ὑποτιμοῦνται, γιὰ τὴν ἐμπέδωση κι ἀποκάλυψη μιᾶς ἐθνικῆς συνειδήσεως στὴ νεοσύστατη Νορβηγικὴ ἐπικράτεια τοῦ 19ου αἰῶνος, ἀναρωτᾶται ὁ σύγχρονος μή Νορβηγὸς τί μένει ἀπὸ τὸ δρᾶμα. Ἡ ἀπάντηση κρύβεται στὴν παραπάνω ρήση τοῦ ΣΙΓΚΟΥΡΝΤ. Ἂν τὸ ἔργο ἰδωθῇ μές ἀπ᾽ αὐτήν, τότε διασῴζεται ὡς τραγῳδία κατὰ τὸ εἶδος κ᾽ ἐπιτυγχάνεται ὁ σκοπὸς τοῦ δημιουργοῦ. Ἡ ἀπογοητευμένη σύζυγος στὸ Χέλγκελαντ δέν στέκει μόνον ὡς προανάκρουσμα τῆς ἡρωίδος ἀπὸ τὴν Ἕντα Γκάμπλερ, ἀλλὰ κι ὡς αὐτοτελὴς τραγικὴ μορφὴ στὸ ὅλο ἰψενικὸ πάνθεον.