Εξ απροόπτου έρωτες

Όταν ο έρωτας χορεύει με την ανάσα του θανάτου στο σταυροδρόμι των ανθρώπων, μέσα από συμπτώσεις και μοιραία συναπαντήματα, δίνει το ανεξίτηλο στίγμα του μέσα μας. Δεκατέσσερα διηγήματα επιχειρούν να προσεγγίσουν τα βήματα στο κενό των ηρώων, που κυλούν τη ζωή τους σε σύγχρονες και παλαιότερες εποχές. Άνθρωποι που ξέμειναν ή επέλεξαν την τετράγωνη φυλακή του περιθωρίου, του βίου που η κοινωνία προσπέρασε ως μη αποδεκτού, ενίοτε και απορριπτέου. Κι από την άλλη, άνθρωποι συνήθεις και οικείοι, που έζησαν το αναπάντεχο βλέμμα του έρωτα και πήραν παράταση ζωής.

Άντρες και γυναίκες, παιδιά και έφηβοι, ήρωες που έχουν την κληρονομιά της κατάρας τού μη εφικτού. Η Επιθυμία και ο Πόθος μοιάζουν με τιμωρία, αλλά παραδόξως και ως μοναδική διαφυγή από τα κοινωνικά στερεότυπα. Βασιζόμενη στα ηθογραφικά στοιχεία που συνθέτουν την ελληνική κοινωνία μεταπολεμικά, η συγγραφέας προβάλει τους ήρωες των ιστοριών της χωρίς εξωραϊσμούς, με όσο το δυνατόν ρεαλιστική απεικόνιση τόσο των ίδιων όσο και του περιβάλλοντος που τους φιλοξενεί.

Μια νέα σειρά διηγημάτων από τις εκδόσεις Βακχικόν, διάβασα και παρουσιάζω σήμερα. Το «Εξ απροόπτου έρωτες», της Ισμήνης Ζαγοραίου, είναι ένα βιβλίο με δεκατέσσερα διηγήματα που καταφέρνουν να μας συναρπάσουν για το «απρόοπτο», το «διαφορετικό» που κρύβουν και αποκαλύπτουν μέσα από τη γρήγορη πλοκή τους.

Ο έρωτας σε αλλιώτικες εκδοχές, καθώς από μόνος του είναι ένα πολύπλευρο φαινόμενο. Από την εποχή της Σαπφούς, Περικλή-Ασπασίας, Οδυσσέα-Πηνελόπης, Καρυωτάκη-Πολυδούρη, Γεωργίου Παπανδρέου-Σοφίας Μινέικο, οι έρωτες της Φρίντα Κάλο... ακόμα μας εμπνέουν· μαγεύουν για το αλλιώτικο και τις αντίξοες καταστάσεις στις οποίες και αναπτύχθηκαν, βιώθηκαν. Ερωτικές μορφές, ιδανικές, ίσως ωραιοποιημένες, εξιδανικευμένες και ωμές σαν αρχέτυπα περιγράφονται με την πέννα της Ισμήνης Ζαγοραίου.

Ο κινηματογράφος έχει στρέψει τους προβολείς σε αυτό· υπάρχουν πολλές γυναίκες -οι αποκαλούμενες "Ωραίες αδιάφορες"- οι οποίες προφανώς δεν αγαπούν παρά τον εαυτό τους. Δεν μπορούν να αγαπήσουν πραγματικά έναν άνδρα, γιατί εκείνο που τις ενδιαφέρει είναι οι άνδρες να τις κοιτάζουν, να τους λένε ότι είναι όμορφες, έξυπνες και να τις βρίσκουν αξιοθαύμαστες. Αποτελούν έναν τύπο γυναικών που δείχνει σε υπερβολικό βαθμό αυτό που αρέσει στις γυναίκες -να αγαπιούνται.

Οι άνθρωποι αποδίδουν στους άλλους τέτοιες ποιότητες, οι οποίες γενικά απαντούν ακριβώς στην έλλειψη που ο καθένας αισθάνεται μέσα του -ξέρω πως μου λείπει αυτό, πως μου λείπει το άλλο, θα ήθελα να είμαι όπως αυτό και το άλλο- και ξαφνικά όταν ερωτευόμαστε το άλλο φύλο, ανακαλύπτουμε τις ιδιότητες αυτές στον άλλο. Και στην πραγματικότητα, αυτός ή αυτή δεν τις έχει, κι αυτό είναι το πρόβλημα. Είμαστε στο φαντασιακό επίπεδο, μέσα στην αυταπάτη και στην αρχή, είναι υπέροχα να πιστεύεις ότι ο άλλος έχει κάτι που σου λείπει. Μετά, κάποια στιγμή καταλαβαίνουμε ότι ο άλλος δεν είναι καθόλου έτσι, ότι είναι αυτός που είναι, κι ότι δεν είναι έτσι όπως είχαμε θελήσει να τον φαντασιωθούμε.

Ο έρωτας μπορεί να προβάλλεται ως βιασμός του σώματος και της ψυχής (π.χ. στο «Η Κουκού και ο Κούκος»), ως αντίδραση απέναντι στη συζυγική καταπίεση (π.χ. στο διήγημα «Η πολυθρόνα»), ως πράξη εκπόρνευσης και ένα σκληρό και βάναυσο επάγγελμα (π.χ. στα διηγήματα, «Έρωτας κατά παραγγελίαν» και «Rooms to let»), αλλά και ως ευκαιρία του ανθρώπου να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του, να ανακτήσει τις προσωπικές του δυνάμεις και να αποκτήσει περισσότερη αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση. Ειδικά αυτό το τελευταίο όφελος του έρωτα, η συγγραφέας το αποδίδει με εξαιρετική λεπτότητα στο διήγημά της, «Ο Ερμής της Ερμού», όπου προβάλλεται ο δρόμος προς την αυτοπραγμάτωση και την αυτεπίγνωση που ακολουθεί ένας ομοφυλόφιλος άνδρας και τελικά, κατορθώνει να αναγνωρίσει και να αποδεχτεί αυτό που είναι, να περιβάλλει -επιτέλους!- με αγάπη τον εαυτό του.

Εξίσου σημαντική εκδοχή του έρωτα είναι και η έλλειψή του, με απόρροια να τονίζεται περισσότερο η μοναξιά και η απουσία. Για παράδειγμα, στο διήγημα «Ένας Οκτώβρης» προβάλλεται η συζυγική απώλεια και το πένθος, που όμως εκδηλώνεται με έναν εσωτερικό -σχεδόν βουβό- τρόπο. Ένα ακόμη ενδεικτικό κείμενο όπου ο έρωτας ενισχύει τη μοναξιά είναι και το διήγημα «Δια παν ενδεχόμενο» όπου η απουσία, τόσο του έρωτα όσο και της αγάπης και της φροντίδας γενικά, οδηγούν τον ήρωα στην ακραία πράξη του. Χαρακτηριστική είναι η αντίθεση, πάνω στην οποία θεμελιώνεται αυτή η ιστορία: θάνατος-γέννηση, που έρχεται για να συμπληρώσει τη χαμένη ζωή.

Μέσα από μία μεστή και καλοδουλεμένη γλώσσα με λογοπαίγνια (π.χ. «Η Κουκού και ο Κούκος»), με μία λεπτή ειρωνική χρήση της καθαρεύουσας (π.χ. κατά παραγγελίαν, διά παν ενδεχόμενον), η συγγραφέας καταφέρνει να αποδώσει μία πληθώρα έντονων συναισθημάτων. Αξιοσημείωτος είναι και ο τρόπος περιγραφής των ερωτικών σκηνών, καθώς τις αγγίζει όσο πρέπει κάθε φορά και η δυναμική γλώσσα με τις εύστοχες μεταφορές και παρομοιώσεις αποδίδει με ακεραιότητα όλα τα βιώματα που επιθυμεί να μεταφέρει.

Χρυσούλα Βακιρτζή

Η συλλογή διηγημάτων της Ισμήνης Ζαγοραίου, Εξ απροόπτου έρωτες, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Περισσότερα:
Η Ισμήνη Ζαγοραίου και οι Εξ απροόπτου έρωτες