Δημήτρης Φιλελές
Στο ποίημα σου «Μνήμη της 21ης» που αναφέρεται στο πραξικόπημα της χούντας, «δηλώνεις ανυπακοή στον απύθμενο βυθό της μετριότητας». Το να φτάνουμε στον πάτο του το θαρρείς ως έναν στόχο για πολύ καιρό ακόμη άπιαστο;
Δημήτρης Φιλελές: Η μετριότητα είναι μια δίνη που μας ταλαιπωρεί σε παγκόσμιο επίπεδο διά βίου. Δυστυχώς, δεν διακατέχομαι από αισθήματα αισιοδοξίας ότι κάποια στιγμή θα κατορθώσουμε να αγγίζουμε τον πυθμένα της, ώστε η μόνη δυνατή πορεία να είναι ανοδική. Εκείνο, όμως, που μπορούμε να κάνουμε είναι να την αναγνωρίζουμε, να παίρνουμε απόσταση απ’ αυτή και, καθένας με τα όπλα του, να επιχειρούμε να δημιουργήσουμε και για τους γύρω μας συνθήκες αποστροφής στο ελκυστικό προσωπείο της. Ας μην ξεγελιόμαστε, δεν πρόκειται για διαδικασία εύκολη ή άκοπη· αντίθετα, απαιτείται κόπος καθημερινός και προσπάθεια αμείωτη. Γιατί ούτε ο καταγγελτικός λόγος ούτε οι προτροπές και οι υποδείξεις -πολύ περισσότερο- μπορούν να πιάσουν τόπο, αν δεν έχουμε πειστικά αντεπιχειρήματα απέναντι σ’ αυτή τη φαινομενική ανάδυση, που δεν είναι τίποτε άλλο από ανεπίστρεπτη πνευματική βύθιση μέχρι την οριστική νάρκη.
Πριν από λίγους μήνες από τις εκδόσεις ΑΠΟΠΕΙΡΑ εξέδωσες άλλο ένα λογοτεχνικό σου πόνημα, τα «Αντι...σώματα». Σε τι έγκειται η δημιουργία τους και από τι προστατεύουν;
Δ.Φ.: Είναι προφανές ότι η επικράτηση της μετριότητας, στην οποία αναφέρθηκα πριν, οδηγεί βαθμιαία σε πνευματική αποχαύνωση. Το ενδιαφέρον του σύγχρονου ανθρώπου στρέφεται αποκλειστικά στη σώρευση και στην κατανάλωση υλικών αγαθών, που τα περισσότερα από αυτά του είναι από άχρηστα έως και επιβλαβή. Και όσο ακολουθεί αυτή τη λογική, τόσο υποτάσσεται σε πλασματικές ανάγκες, από τις οποίες είναι πρακτικά αδύνατο να απαγκιστρωθεί. Για να μπορέσει να αντισταθεί καθένας από μας σε όσα αφειδώς του προτείνονται μέσα από τη μαζική διαφήμιση ή από οργανωμένους μηχανισμούς αφομοίωσης προτύπων, χρειάζεται από νωρίς να αναπτύξει αντιστάσεις· διαδικασία διόλου εύκολη. Χρειάζεται να έρθουμε σε επαφή με την καλλιτεχνική δημιουργία, με την ευρηματικότητα, με άλλες προτάσεις ζωής· με άλλα λόγια να αναπτύξουμε πνευματικά αντισώματα, για να δούμε τον εαυτό μας και τον κοινωνικό μας περίγυρο με άλλη ματιά. Προτείνω λοιπόν τα «αντι…σώματα», σε αντιδιαστολή με την κυρίαρχη κοινωνική άποψη, την υπέρμετρη αγάπη προς τα υλικά αγαθά και την ναρκισσιστική φροντίδα του εγώ μας.
Οι Παιδαγωγικές Επιστήμες τις οποίες σπούδασες, πόσο παιδαγωγούν τους σύγχρονους μαθητές μας;
Δ.Φ.: Η Παιδαγωγική, όπως κάθε επιστήμη, βασίζεται σε αρχές που διαρκώς εξελίσσονται, αναθεωρούνται, αναπροσαρμόζονται και βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση με την κοινωνική πραγματικότητα. Η επιστήμη της αγωγής απευθύνεται τόσο σε κάθε άτομο ξεχωριστά, όσο και στην ομάδα σε κοινωνικό επίπεδο. Η δύσκολη εξίσωση που καλούμαστε να λύσουμε ως επιστήμονες παιδαγωγοί είναι η εφαρμογή των παιδαγωγικών αρχών μέσα σε συνθήκες υποχρεωτικής -εξ ορισμού καταναγκαστικής- εκπαίδευσης για κάθε παιδί. Είναι αφέλεια να πιστέψουμε ότι κάθε παιδί δεν έχει ήδη υποστεί αγωγή στο οικογενειακό του περιβάλλον ή ότι εμείς εύκολα θα αναστρέψουμε ό,τι δεν θεωρούμε ή δεν είναι ορθό, επειδή διαθέτουμε την «αυθεντία». Και η εξίσωση γίνεται ακόμη πιο δύσκολη όταν στην κοινωνικοποίηση που επιχειρούμε, έρχεται να προστεθεί και η καταλυτική επίδραση τόσο των άλλων ατόμων της ομάδας, όσο και του κοινωνικού περίγυρου, που καθημερινά διευρύνεται. Η διαπαιδαγώγηση, λοιπόν, είναι διαδικασία 24ωρη, δεδομένου πως ό,τι λέγεται και συμβαίνει στην τάξη, γίνεται αντικείμενο συζήτησης και διεργασίας στο σπίτι και στο φιλικό περιβάλλον και επιστρέφεται πάλι στην τάξη την επόμενη μέρα. Είναι ένας κύκλος περιστρεφόμενος και η εμπειρία μου των τριών και πλέον δεκαετιών με οδηγεί στο αβίαστο συμπέρασμα πως τα παιδιά κάθε γενιάς διαπαιδαγωγούνται όταν ο δάσκαλος αφιερώνει τουλάχιστον το 70% στην αγωγή και το 30% στη μάθηση. Ας μην ξεχνάμε ότι κανένας δεν γίνεται αποδέκτης όσων του προτείνονται, αν πρώτα δεν έχει κερδηθεί η εμπιστοσύνη του.
Η Λογοτεχνία κι η Φωτογραφία είναι μορφές τέχνης που υπηρετείς. Μιας κι είσαι δάσκαλος, έχεις κάποια εικόνα σχετικά με το πόσο εντρυφούν οι τέχνες στην συνείδηση των μαθητών βοηθώντας τους να εκφραστούν;
Δ.Φ.: Οποιαδήποτε μορφή τέχνης είναι πάντα και μόνο ενισχυτική στην έκφραση των μαθητών. Συχνά αντιλαμβανόμαστε ότι οι μαθητές, κουρασμένοι από τα μαθήματα, επιζητούν άλλους τρόπους επικοινωνίας και με τον δάσκαλο και με τους συμμαθητές τους· και ο πλέον πρόσφορος τρόπος είναι μέσα από κάποια μορφή τέχνης.
Προκαλεί διαφορετικό ενδιαφέρον και απελευθερώνει τη φαντασία των παιδιών ένα λογοτεχνικό κείμενο που δεν συνδέεται με την υποχρεωτικότητα του μαθήματος, που το κάθε παιδί επιχειρεί να «αλιεύσει» τα δικά του κρυμμένα μηνύματα χωρίς το άγχος του σωστού ή του λάθους, της βαθμολογίας ή του διαγωνίσματος. Συχνά διαπιστώνουμε ότι είναι τέτοια και τόση η επίδραση της λογοτεχνίας, πεζογραφίας και ποίησης, που πολλές φορές οι μαθητές εμφανίζονται την επόμενη μέρα με ένα δικό τους κείμενο, που ζητούν να διαβάσουν στους συμμαθητές τους.
Ας μη λησμονούμε επίσης ότι ζούμε στην εποχή της εικόνας. Μια φωτογραφία είναι για τα παιδιά γνώριμος τρόπος επικοινωνίας, διεγείρει την περιέργεια, οξύνει την παρατηρητικότητα και προκαλεί έντονη ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των παιδιών. Είναι ένας τρόπος να ενισχύσουμε και να αναδείξουμε τη δημιουργικότητα των μαθητών, ιδιαίτερα όταν τους παρακινούμε να μην παραμείνουν θεατές, αλλά να τραβήξουν τις δικές τους φωτογραφίες, να τις εκθέσουν και να εκτεθούν, να τις συζητήσουν και να ανταλλάξουν απόψεις με το κοινό τους.
Καλλιτέχνες και συμβολή τους στην άνοδο της κοινωνικής συνείδησης στις μέρες μας. Ποια είναι η άποψή σου βάσει της ως τώρα εμπειρίας σου;
Δ.Φ.: Καλλιτέχνης για την τέχνη ή καλλιτέχνης για την κοινωνία; θα μπορούσα να ρωτήσω. Αν η απάντηση είναι το δεύτερο σκέλος της ερώτησης, τότε οι καλλιτέχνες αναντίρρητα συμβάλλουν στην άνοδο της κοινωνικής συνείδησης. Δυστυχώς, η ως τώρα εμπειρία μου είναι ότι αυτό συμβαίνει σε πολύ μικρό ποσοστό. Είναι κοινό μυστικό τόσο τα καλλιτεχνικά κυκλώματα όσο και η εμπορευματοποίηση της τέχνης. Φαινόμενα που είναι λογικό να μη μπορούμε να αποφύγουμε και να μην είναι επιτρεπτό να αστυνομεύσουμε. Μπορούμε όμως με βεβαιότητα να πούμε ότι ο καλλιτέχνης είναι αυτός που επιλέγει αν θα παραμείνει καλλιτέχνης μέχρι τέλους ή θα ενδώσει στη δημοσιότητα και θα επιδιώξει παντοιοτρόπως τις οικονομικές απολαβές ευτελίζοντας την τέχνη του. Οι έμποροι είναι θεμιτό να επιχειρούν για το κέρδος, οι διαφημιστές είναι λογικό να προωθούν ένα προϊόν στην αγορά και οι καλλιτέχνες αναμενόμενο είναι να αναζητούν έναν καλύτερο και δικαιότερο κόσμο. Έκαστος εφ’ ω ετάχθη, λοιπόν· και καθένας μας κρίνεται για τις επιλογές του από τον πανδαμάτορα χρόνο.
Τα πρώτα σου ποιήματα τι αιτία γέννησης είχαν;
Δ.Φ.: Είναι πολύ μακρινά, στ’ αλήθεια, τα πρώτα μου ποιήματα. Είμαι όμως βέβαιος ότι η αιτία γέννησής τους ήταν η από τότε ως τώρα ανάγκη μου να γράψω όσα δεν μπορούσα να πω ή δεν ακούγονταν όταν τα έλεγα και χάνονταν μέσα στο θόρυβο της καθημερινότητας. Από τότε και μέχρι σήμερα από την ανάγκη αυτή εξακολουθούν να προκύπτουν όλα τα γραπτά μου κάθε μορφής. Ασφαλώς παρακινούμαι από συγκεκριμένο ερέθισμα κάθε φορά, αλλά όταν οι κεραίες είναι σε διαρκή εγρήγορση, λειτουργούν και ως πόλος έλξης των ερεθισμάτων. Κι αν αυτά δεν θέλουν να προσεγγίσουν, οι κεραίες τα «μαγνητίζουν» και τα μεταμορφώνουν σε γραπτό λόγο. Και, πίστεψε με, είναι τόσα πολλά τα ερεθίσματα εκεί έξω, που πρέπει να προσπαθήσεις πολύ για να μην διεγερθείς.
Έχεις δημιουργήσει στο facebook την δημόσια ομάδα «Διαβάζω για σένα». Ποια είναι για σένα τα χαρακτηριστικά της σωστής απαγγελίας λογοτεχνικών κειμένων;
Δ.Φ.: Τα σημαντικά λογοτεχνικά κείμενα εκπέμπουν κύματα, διαχρονικά ακτινοβολούν και μας φωτίζουν τον δρόμο. Είναι τόση η δύναμή τους, που δεν χρειάζεται εμείς, οι αναγνώστες προς το κοινό, να προσθέσουμε κάτι άλλο. Το δηλώνω δημοσίως, με κάθε ειλικρίνεια, ότι κάθε φορά που διαβάζω ένα τέτοιο κείμενο με οδηγεί, μου απελευθερώνει αυτό το συναίσθημα που γίνεται αντιληπτό στον τόνο της φωνής μου. Εξάλλου, κι αυτό θεωρώ σημαντικό να αναφερθεί, ο τίτλος της ομάδας είναι ακριβώς το μήνυμα που επιθυμώ να περάσει στους ανθρώπους. Διαβάζω για σένα, όχι για μένα. Δεν σκοπεύω να προβάλω το εγώ μου, συνταξιδιώτες αναζητώ στον μαγικό λογοτεχνικό περίπατο. Δεν επιδιώκω τον μονόλογο, αλλά το άνοιγμα ενός δίαυλου επικοινωνίας. Διαβάζω για όσους από φυσική αδυναμία δεν μπορούν να έρθουν σε επαφή με το βιβλίο, διαβάζω για τους πρακτικά και λειτουργικά αναλφάβητους, διαβάζω για όσους δεν έχουν χρόνο να διαβάσουν, αλλά μπορούν και θέλουν και διψούν να ακούσουν.
Το 2018 εξέδωσες και πάλι από τις εκδόσεις ΑΠΟΠΕΙΡΑ το λογοτεχνικό σου έργο «Θρ...ίαμβοι και απώλειες». Τι θεωρείς θρίαμβο και τι απώλεια σήμερα;
Δ.Φ.: Ας ξεκινήσουμε μ’ αυτό που αναφέρω και στη συγκεκριμένη ποιητική συλλογή κάθε θρίαμβος κρύβει μέσα του μια απώλεια και κάθε απώλεια κρύβει μέσα της ένα θρίαμβο. Αυτή είναι και η λογική γραμμή πάνω στην οποία γράφτηκαν τα ποιήματα αυτής της συλλογής. Προσπαθώντας να εξηγήσω αυτό που έγραψα, αρκεί να πω ότι η αναρρίχηση στην κορυφή συνοδεύεται από την απώλεια φίλων, όπως ένας ένδοξος θάνατος συνοδεύεται από τον θρίαμβο της μνήμης.
Σχολιάζοντας τους θριάμβους της εποχής μας, θα έλεγα ότι ως τέτοιοι λογίζονται κυρίως οι τεχνολογικοί και δεν είμαι βέβαιος ότι πρόκειται ακριβώς για θριάμβους, γιατί μάλλον ξεπερνούν κατά πολύ το όριο ανθρώπινων απωλειών. Γενικά, πιστεύω ότι δεν ζούμε σε εποχή θριάμβων, που μπορούν να μας κάνουν να νιώσουμε καλύτεροι άνθρωποι.
Όσο για τις απώλειες, νομίζω πως η εποχή μας διεκδικεί επάξια την πρωτιά στην απώλεια της ανθρωπιάς. Για παράδειγμα, η πρόσφατη πανδημία άπλωσε μια αποφορά θανάτου πάνω από τον πλανήτη επειδή στις χώρες που συνέβη -ή βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη- υπήρχε η δυνατότητα ενημέρωσης και ο κίνδυνος μετάδοσης στις υπόλοιπες χώρες. Το ίδιο συμβαίνει στις χώρες του λεγόμενου «Τρίτου Κόσμου» εδώ και δεκαετίες και οι πάντες αδιαφορούν επιδεικτικά.
Δεν ξεχνάμε βέβαια ότι οι γειτονικοί μας λαοί αλληλοσκοτώνονται για τον έλεγχο της ροής του πετρελαίου και οι πόλεμοι αυτοί είναι χρυσή ευκαιρία πλουτισμού των διεθνών εμπόρων όπλων. Να όμως που ξαφνικά εμφανίζεται και ένας θρίαμβος της ανθρωπιάς όταν οι απλοί ψαράδες της Μυτιλήνης ορμάνε στα κύματα για να περιορίσουν τις απώλειες της ζωής των προσφύγων, που είναι κομμάτια κρέατος στα δόντια των δουλέμπορων.
Ένα άλλο από τα ενδιαφέροντα σου είναι το παιδικό θέατρο. Πώς κρίνεις την σχολική θεατρική παιδεία;
Δ.Φ.: Συμβάλλοντας καλλιτεχνικά με τις λιγοστές μου δυνάμεις, έχω ασχοληθεί και με τις θεατρικές παραστάσεις για παιδιά και έχω σκηνοθετήσει αρκετές με τους εκάστοτε μαθητές μου, πέρα από τα πλαίσια των σχολικών γιορτών, που κι αυτές είναι μια ευκαιρία που πιστεύω πως μπορούμε να αξιοποιήσουμε. Πραγματικά απολαμβάνω τις στιγμές που συναντώ τους παλιούς μου μαθητές -φοιτητές ή και με δική τους πλέον οικογένεια- που τα πρώτα λόγια που ακούω είναι οι αναμνήσεις τους από τις πρόβες μας, τις διαφωνίες μας, τα απρόοπτα της τελευταίας στιγμής, αλλά και τα δυνατά χειροκροτήματα. Και νιώθω πως εκ του αποτελέσματος δικαιώνεται η επιλογή να δώσω στα παιδιά αυτό που λαχταρούσε η ψυχή τους πέρα από το στείρο μάθημα και το κουβαλάνε στο δισάκι τους ως μια γλυκιά ανάμνηση της τρυφερής παιδικής ηλικίας.
Ας πάμε τώρα και στη γενικευμένη σκληρή πραγματικότητα. Η σχολική θεατρική παιδεία στον τόπο μας κινείται μάλλον στο χώρο της ανυπαρξίας. Τα πράγματα μιλούν από μόνα τους και δεν είναι απαραίτητο να είναι κάποιος ειδικός για να βγάλει συμπεράσματα. Η Θεατρική Αγωγή είναι διδακτικό αντικείμενο τα τελευταία χρόνια και αφιερώνεται μόλις μια ώρα την εβδομάδα από την Α’ μέχρι και τη Δ’ Τάξη του Δημοτικού. Η Μουσική και τα Εικαστικά, με αρκετά μεγαλύτερη θητεία ως διδακτικά αντικείμενα, έχουν συρρικνωθεί και αυτά σε μόλις μια ώρα διδασκαλίας την εβδομάδα από την Γ’ μέχρι την Στ’ τάξη. Και το χειρότερο όλων είναι ότι και αυτά έχουν ενταχθεί στα εβδομαδιαία ωρολόγια προγράμματα με τη λογική της δαμόκλειας σπάθης της βαθμολόγησης των μαθητών ακόμη και στις καλλιτεχνικές τους δεξιότητες. Όσο για τις θεατρικές παραστάσεις που παρακολουθούν οι μαθητές στη διάρκεια της σχολικής χρονιάς είναι τρεις τέσσερις συνολικά και εφόσον οι γονείς έχουν την οικονομική δυνατότητα για τη συμμετοχή των παιδιών τους.
Ποιητικές συλλογές, κύκλοι μελοποιημένων ποιημάτων κι αφηγήσεων λαϊκών ιστοριών, φωτογραφικές εκθέσεις και λευκώματα, ανθολογίες, συμμετοχές σε συλλογικά ποιητικά βιβλία, blog λογοτεχνικών απαγγελιών... Τι άλλα σχέδια καλλιτεχνικού-παιδαγωγικού χαρακτήρα έχεις για το μέλλον;
Δ.Φ.: Όσα έχουν γίνει ως τώρα, δεν έχουν προκύψει μέσα από κάποιο σχεδιασμό ενεργειών. Είναι μάλλον αποτελέσματα επιλογών που κατά καιρούς μου κέντρισαν το ενδιαφέρον περισσότερο από κάτι άλλο. Έτσι φτάσαμε στο σημείο να συνυπάρχουν και κάθε φορά κάποιο απ’ αυτά να μου ζητάει προτεραιότητα. Εξακολουθώ να γράφω, οπότε πάντα υπάρχει η πιθανότητα μιας επόμενης ποιητικής συλλογής ή της συμμετοχής σε ένα αξιόλογο συλλογικό έργο. Εξακολουθώ να φωτογραφίζω, οπότε μπορεί να προκύψει μια φωτογραφική έκθεση αν νιώσω ότι το θέμα των εικόνων μου ανταποκρίνεται στα αιτήματα της εποχής. Ασφαλώς, δεν σταματώ να αποδελτιώνω πεζά κείμενα και ποιήματα, συνεχίζοντας τις καθημερινές ηχογραφήσεις, για να τα προσφέρω σε όποιον θέλει να τα ακούσει. Και ποτέ δεν ξέρεις τι άλλο μπορεί να συναντήσουμε στην πορεία…
Θεωρώ ότι όλες αυτές οι δραστηριότητες είναι συγχρόνως παιδαγωγικές και καλλιτεχνικές. Γιατί η επιστήμη της αγωγής, που δικαίως χαρακτηρίζεται μητέρα των επιστημών, είναι συνυφασμένη με την καλλιτεχνική έκφραση. Οπότε, έχω την αίσθηση πως με κάθε νέα δραστηριότητα υπηρετώ και την παιδαγωγική και την τέχνη χωρίς να υπάρχει διαχωριστική γραμμή ανάμεσά τους. Αν ο χρόνος είναι φιλικός μαζί μου, θα συνεχίσω να τις υπηρετώ πιστά μέχρι τέλους.
Σ’ ευχαριστώ πολύ για την συνέντευξη αυτή. Καλή συνέχεια στην καλλιτεχνική σου -κι όχι μόνο- πορεία είτε ατομικά είτε μέσω κι άλλων εποικοδομητικών συνεργασιών όπως άλλωστε ήδη κάνεις.
Δ.Φ.: Και εγώ σ’ ευχαριστώ από καρδιάς για τη συζήτησή μας και το koukidaki για τη φιλοξενία.
Ο Δημήτρης Φιλελές γεννήθηκε στην Αθήνα το 1961. Σπούδασε Κοινωνικές Επιστήμες και Παιδαγωγικά. Για περισσότερες από τρεις δεκαετίες είναι εκπαιδευτικός στη δημόσια πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Παράλληλα ασχολείται με την ποίηση, την πεζογραφία, το βιβλίο για παιδιά, την αρθρογραφία και τη φωτογραφία. Άρθρα του έχουν δημοσιευτεί στις εφημερίδες Εμπρός, Χανιώτικη Ελευθεροτυπία και στα περιοδικά Γεωτρόπιο, Attica Press, Η Πόλη Ζει. Είναι μέλος της Π.Ε.Λ. Στο διαδίκτυο κυκλοφορούν ελεύθερα τα βιβλία του Παιδική Θεατρική Σκηνή (2013), Ο Καραγκιόζης δήμαρχος (2013), Της γλώσσας τα καμώματα (2013), Ανθολόγιο 1940–1945 (2017). Από τις εκδόσεις Απόπειρα κυκλοφορούν οι ποιητικές του συλλογές Μυθ…ιστόρημα (2017), Θρ…ίαμβοι και απώλειες (2018) και Αντι…σώματα (2020). Ποιήματα και πεζά κείμενά του έχουν δημοσιευτεί στα συλλογικά έργα Ανθολογία σύγχρονης ερωτικής ποίησης, τόμος Βʹ (Κύμα, 2017), Χρώματα ψυχής (Όστρια, 2018) και Συνομιλώντας με τον Κ. Π. Καβάφη (Όστρια, 2018), Τα ποιήματα του 2017 (Κοινωνία των δεκάτων 2018), Ποιητικό Ημερολόγιο 2019 (Ιωλκός), Ποιητικές Συμπλεύσεις 3 - Ρευστά Όρια (Εντύποις 2019), Νέα Φιλολογική Πρωτοχρονιά 2020, Ποιητικό Ημερολόγιο 2020 (Ιωλκός), Συνομιλώντας με τον Arthur Rimbaud (Όστρια 2020). Σε συνεργασία με δήμους και άλλους φορείς πολιτισμού έχει στο ενεργητικό του πολλές ατομικές εκθέσεις και συμμετοχή σε ομαδικές εκθέσεις φωτογραφίας. Το 2009, σε συνεργασία με την εφημερίδα Real News (Real Press) έχει δημιουργήσει το φωτογραφικό λεύκωμα 60 Μορφές στο φως. Στο Apple Store κυκλοφορεί το φωτογραφικό του λεύκωμα Ancient Greece: Sculptural Masterpieces (2012). Σε συνεργασία με τον αφηγητή λαϊκών ιστοριών Δημήτρη Προύσαλη έχει γράψει τους κύκλους ποιημάτων Του Κωνσταντή: Η ιστορία μιας υπόσχεσης, μιας κατάρας και μιας επιστροφής και Θρύλοι της Άλωσης της Πόλης, σε μελοποίηση και ερμηνεία Φίλιππου Πλακιά. Ποιήματά του έχουν επίσης μελοποιηθεί από τους μουσικούς Νίκο Βρεττό και Βαγγέλη Ντίκο. Στο προσωπικό του blog δημοσιεύει ποιήματα, πεζά κείμενα και άρθρα, καθώς και ηχογραφημένα αναγνώσματα κλασικής ελληνικής πεζογραφίας και ποίησης με σκοπό την άρση του αποκλεισμού των ευπαθών κοινωνικών ομάδων από τη λογοτεχνική δημιουργία.
